Wiktor Stachowiak

krajoznawca i regionalista, organizator i pierwszy kustosz Muzeum Ziemi Nadnoteckiej w Trzciance jego imienia

Wiktor Stachowiak (ur. 19 grudnia 1889 w Marten, Dortmund, zm. 5 kwietnia 1964 w Trzciance[1][2]) – polski wojskowy, kurier, przedsiębiorca, wydawca, urzędnik, krajoznawca i regionalista, organizator i pierwszy kustosz Muzeum Ziemi Nadnoteckiej w Trzciance jego imienia.

Wiktor Stachowiak
Data i miejsce urodzenia

19 grudnia 1889
Marten (Dortmund)

Data i miejsce śmierci

5 kwietnia 1964
Trzcianka

Zawód, zajęcie

żołnierz, kurier, przedsiębiorca, wydawca, urzędnik, krajoznawca, regionalista

Odznaczenia
Krzyż Legionowy Złoty Krzyż Zasługi (II RP)

Życiorys

edytuj

Rolnicza rodzina pochodziła z Wielkopolski. Z powodu biedy wyemigrowała do Westfalii. Ojciec zatrudnił się w górnictwie. Matka (Apollonia Szydłowska) zajmowała się domem. W 1894 rodzina wróciła do kraju i osiedliła się w Poznaniu. Ojciec rozwinął handel opałem. Wiktor ukończył w Poznaniu szkołę dziewięcioklasową, a potem zdał maturę w Berlinie. Studiował na uniwersytecie tamże oraz w Lozannie, ale żadnej z uczelni nie ukończył. W 1912 był zameldowany w Zurychu. Zdobył zawód konserwatora tkanin. Pracował też jako malarz pokojowy. Udzielał się politycznie w nieokreślonej partii[1].

8 sierpnia 1914 wstąpił do Związku Strzeleckiego, a następnie do Legionów Polskich. Działał w Oddziale Kwaterunkowym Departamentu Wojskowego w Krakowie, gdzie kontrolował kwatery legionistów. Potem został członkiem II Oddziału Legionu z Poznania, a w końcu kurierem (znakomicie znał język niemiecki). Naczelny Komitet Narodowy powierzał mu misje kurierskie pomiędzy Zurychem, Lozanną, Wiedniem i Rapperswilem, a Krakowem, Poznaniem i Wrocławiem. Odwiedzał też inne miejsca. W 1915 został oddelegowany do pracy w Muzeum Polskim w Rapperswilu, gdzie zapewne rozwinął swoje umiejętności konserwacji starych tkanin. Poznał wówczas m.in. Henryka Sienkiewicza i Włodzimierza Lenina. Kontaktował się bezpośrednio z Józefem Piłsudskim i Marianem Kukielem[1].

Po kryzysie przysięgowym został pozbawiony większości zadań. Od połowy 1916 mieszkał ponownie w Zurychu i pracował w sklepie ze starzyzną. Na przełomie lat 1918 i 1919 uruchomił w tym mieście fabrykę cygar oraz papierosów "Hedy". Korzystał z tytoniu egipskiego i tureckiego. Nie odniósł wielkiego sukcesu biznesowego i w grudniu 1919 wrócił do Polski. Zamieszkał w Łodzi, gdzie otworzył fabrykę papierosów, wykorzystując surowce przywiezione ze Szwajcarii. Również tym razem odniósł porażkę handlową[1].

Wkrótce przeniósł się do Poznania i zamieszkał u matki (zm. 1923) przy ul. Nowej 5 (obecnie Paderewskiego), a następnie wynajął pokój przy Alejach Marcinkowskiego 28. Od 1923 do wybuchu II wojny światowej mieszkał przy ul. Ratajczaka 26/27 (przez około rok z żoną). Zajmował się działalnością wydawniczą, a także konserwował tkaniny w wielkopolskich pałacach i dworach.

Działał w Związku Legionistów, a w 1932 otrzymał Krzyż Legionowy oraz Krzyż Zasługi. 21 czerwca 1938 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości odrzucił wniosek o nadanie mu tego odznaczenia[3]. Występował w obronie środowisk żydowskich[1].

W listopadzie 1924 założył dziennik „Głos Poznański” o charakterze socjalistycznym (redaktorem naczelnym uczynił Wiesława Wohnouta)[4].

Okupant niemiecki, po ataku na Polskę w 1939, wysiedlił go do Krakowa, gdzie zamieszkał przy ul. Koletek 9/6. W latach 1941–1942 pracował na stanowisku urzędniczym w Rolniczym Ośrodku na dystrykt krakowski. Studiował też dostępną literaturę dotyczącą Ziem Postulowanych[1].

W marcu 1945 udał się do Poznania (Niemców wyparto stąd w lutym 1945) i od razu do Trzcianki, gdzie 5 maja 1945[2] zatrudnił się w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym. Do końca 1948 zajmował się intendenturą. Potem pracował jako pomocnik w sklepie Mazurkiewicza. W 1950 wrócił do pracy państwowej w obszarze meldunków, najpierw w Powiatowej Radzie Narodowej, a następnie w Powiatowej Komendzie Milicji Obywatelskiej. Od 1959 był pierwszym kustoszem odrodzonego dzięki jego pracy Muzeum w Trzciance (już od przyjazdu do tego miasta zbierał informacje etnograficzne, zwłaszcza o polskiej ludności autochtonicznej). 22 lipca 1958 otrzymał za opracowanie materiałów i źródeł dotyczących polskości Ziemi Trzcianeckiej Złoty Krzyż Zasługi. Działał w Towarzystwie Rozwoju Ziem Zachodnich, był członkiem Towarzystwa Archeologicznego w Poznaniu[1].

Zmarł po długiej chorobie płuc[5] i został pochowany na cmentarzu w Trzciance[1]. W 1995 odznaczono go pośmiertnie Medalem 50-lecia Powrotu Ziemi Trzcianeckiej do Macierzy[2].

Praca naukowa i muzealna

edytuj

Po przyjeździe do Trzcianki mocno zaangażował się w badania terenowe i zbieranie dziedzictwa materialnego Ziemi Trzcianeckiej przy znikomej ilości materiałów źródłowych. Zabezpieczył pozostałości eksponatów przedwojennego muzeum miejskiego i część z nich przekazał do Muzeum Archeologicznego w Poznaniu (potem powróciły one w pewnej liczbie do Trzcianki). Zebrał stare dokumenty, m.in. lokacyjne, cechowe, czy rodzinne (w tym Sapiehów), a także numizmaty i judaika. Skupił się zwłaszcza na polonikach. W 1957, jako główny orędownik odrodzenia muzeum w Trzciance zadeklarował swoje zbiory, jako jego zrąb. Placówka powstała w 1959 i został jej pierwszym kustoszem. Na podstawie jego zbiorów powstało kilka prac naukowych. Po jego śmierci (w 1964[6]) muzeum otrzymało imię Wiktora Stachowiaka. Na jego nagrobku widnieje napis: "Wiktor Stachowiak – twórca muzeum w Trzciance"[1].

Jedną z głównych gałęzi jego prac było tłumaczenie dokumentów z łaciny i języka niemieckiego. Wraz z Leonem Sieradzkim przetłumaczył m.in. potwierdzony przez Zygmunta Augusta w 1548 "Akt darowizny Bolesława Wstydliwego dla Sędziwoja Czarnkowskiego z roku 1245 w sprawie krainy leżącej między Gwdą a Drawą zwanej również Czarnkowszczyzną". W 1957 sporządził na podstawie zapisów Metryki Koronnej schemat poglądowy sieci dróg okolic Trzcianki i Białej z XIII wieku wraz z datami powstania poszczególnych miejscowości i lokalizacjami stanowisk archeologicznych. Dokonał również transkrypcji z języka niemieckiego przywileju Stanisława Poniatowskiego dla cechu sukienników trzcianeckich z 15 listopada 1753. Robił liczne fotokopie i odpisy, pisał prace przyczynkarskie. Badał judaika, m.in. napisał obszerną pracę "Gmina żydowska w Trzciance", czy wykonał imienno-liczbowy spis gminy żydowskiej. Prowadził też badania dotyczące parafii katolickich i ewangelickich z terenu Ziemi Trzcianeckiej. Napisał szkice o regionalnym wikliniarstwie, stolarstwie, browarnictwie i szpitalnictwie. Opracowywał biogramy ludzi zasłużonych dla Trzcianki. Sporządził spis ulic miasta w kontekście historycznym (polsko- i niemieckojęzycznych). Syntezą jego działalności była nieopublikowana praca "Trzcianka – krótki zarys historyczny terenów przyległych"[1].

Tłumaczenia

  • Akt darowizny Bolesława Wstydliwego dla Sędziwoja Czarnkowskiego z roku 1245 w sprawie krainy leżącej między Gwdą a Drawą zwanej również Czarnkowszczyzną,
  • Przywilej Stanisława Poniatowskiego udzielony Cechowi Tkackiemu w Trzciance dnia 15 XI 1753 roku,
  • Przywilej Adama Naramowskiego z 27 XII 1701 r. nadanego Cechowi Sukienników w mieście Trzcianka,
  • Przywilej Antoniego Lasockiego nadanego w roku 1764 burmistrzowi Krzysztofowi Mittelsztedt i jego żonie Mariannie na budowanie nowej farbiarni w Trzciance,
  • dokument rejestrowy wydatków mieszkańców Trzcianki na rzecz wojska pruskiego w latach 1769 i 1770,
  • dokument opisujący Trzciankę z 1773,
  • dokument na temat podatku podymnego z 26 lipca 1629[1].

Opracowania

  • Ulice miasta Trzcianki,
  • Sąd w Trzciance,
  • Wikliniarstwo w Trzciance,
  • Notki o browarze w Trzciance,
  • Trzcianka – krótki zarys historyczny terenów przyległych,
  • Ratusz w Trzciance,
  • Najstarszy budynek w Trzciance,
  • Szpitalnictwo w Powiecie trzcianeckim,
  • Stolarze i rzeźbiarze polscy tworzą nowy przemysł w Trzciance,
  • Herb "Ciołek" Poniatowskich,
  • Burmistrz miasta Trzcianki – Fryderyk Ludwik Matzki 1812-96,
  • Carl Schulz – kilka uwag dotyczących jego osoby,
  • Gmina katolicka w Trzciance,
  • Gmina ewangelicka w Trzciance,
  • Kościół ewangelicki w Runowie,
  • Gmina żydowska w Trzciance,
  • Gmina katolicka w Trzciance nr 2,
  • Wykaz Żydów w Trzciance,
  • Szkoła żydowska z 1827 r.,
  • Cmentarz w Trzciance - żydowski,
  • Szkic o Kicach znajdujących się przy Wieleniu, Trzciance, Złotowie, Krośnie Odrzańskim i innych miejscowości,
  • Krótki zarys historii wsi i zamku w Białej,
  • Kościół ewangelicki w Białej,
  • Informacje o miejscowości Człopa,
  • Szkic historii miasta Krzyża,
  • Krótkie informacje o miejscowościach: Wieleń, Drezdenko, Dobiegniew, Strzelce Krajeńskie, Santok, Gorzów[1].

Rodzina

edytuj

Miał czwórkę rodzeństwa (był najstarszy): siostrę Hamiklarę (ur. 1892), brata Juliana (ur. 1893), siostrę Władysławę (ur. 1894) oraz brata Lucjana (ur. 1898). Pierwsza dwójka urodziła się na terenie Westfalii, a pozostali w Poznaniu[1][5].

W 1922 ożenił się z Zofią Olkiewicz. Rok później urodził mu się syn, też Wiktor, ale jeszcze tego samego roku żona go opuściła, wyjeżdżając wraz z synem do rodziny w Ostrzeszowie, a następnie do Obornik. W 1933 doszło do rozwodu[1].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f g h i j k l m n Jan Dolata, Wiktor Stachowiak twórca Muzeum w Trzciance (życie i działalność), Muzeum w Trzciance, Trzcianka, 1988, s. 4-11, 13-14
  2. a b c Maria Kosowicz, Medal 50-lecia Powrotu Ziemi Trzcianeckiej do Macierzy, w: Kronika Ziemi Trzcianeckiej, nr 1/1995, s. 97
  3. Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-06-10].
  4. Andrzej Notkowski, Prasa Polskiej Partii Socjalistycznej 1918-1939 : przegląd wydawnictw terenowych. Cz. 2, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” (28/2), 1989, s. 25.
  5. a b Muzeum Ziemi Nadnoteckiej im. Wiktora Stachowiaka w Trzciance, Patron – Muzeum Ziemi Nadnoteckiej [online] [dostęp 2024-05-15] (pol.).
  6. Muzeum Ziemi Nadnoteckiej im. Wiktora Stachowiaka w Trzciance, Ferdynand Dziedzic i Wiktor Stachowiak [online] [dostęp 2024-05-15] (pol.).