Świnia domowa

Świnia domowa (Sus domesticus) – gatunek udomowionego ssaka parzystokopytnego z podrodziny świń (Suinae) w obrębie rodziny świniowatych (Suidae); udomowienie nastąpiło między VII a VI wiekiem p.n.e. Dostarcza hodowcom mięsa, tłuszczu, skóry, podrobów, szczeciny.

Świnia domowa

Sus domesticus
Erxleben, 1777
Locha karmiąca z prosięciem ssącym
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	świniokształtne
Rodzina	świniowate
Podrodzina	świnie
Rodzaj	świnia
Gatunek	świnia domowa
Synonimy Sus Scrofa Chinensis Linnaeus, 1758 Sus scrofa domesticus Erxleben, 1777 Sus scrofa Sinensis Erxleben, 1777 Sus scrofa domesticus vulgaris J.F. Gmelin, 1788 Sus scrofa domesticus monungulus J.F. Gmelin, 1788 Sus Scrofa Siamensis von Schreber, 1790 Sus Scrofa domesticus monungulus Kerr, 1792 sus monungulus Anonim, 1803 Sus scrofa monungulus G. Fischer, 1814 Porcus vulgaris S.D.W., 1836 Sus scrofa lusitanica Reichenbach, 1846 Sus scrofa bavarica Reichenbach, 1846 Sus scrofa variegata Reichenbach, 1846 Sus scrofa turcica Reichenbach, 1846 Sus scrofa hungarica Reichenbach, 1846 Sus scrofa syrmiensis Reichenbach, 1846 Sus scrofa anglica Reichenbach, 1846 Sus scrofa Wittei Reichenbach, 1846 Sus scrofa deliciosa Reichenbach, 1846 Sus scrofa campano-gallica Reichenbach, 1846 Sus scrofa suevica Reichenbach, 1846 Sus scrofa sardoa Reichenbach, 1846 Sus scrofa capensis Reichenbach, 1846 Sus scrofa polonica Reichenbach, 1846 Sus scrofa italica Reichenbach, 1846 Sus scrofa moravica Reichenbach, 1846 Sus gambianus J.E. Gray, 1847 Sus Scrofa crispa Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa crispa anatolica Fitzinger, 1858 Sus Scrofa crispa nana Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis germanica Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis jutica Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis zeelandica Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis gallica Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis boloniensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis normanna Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis arduennica Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis campaniensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis pictaviensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis caroliensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis velauniensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis petroviensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis credoniensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis cadurcensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis rudvicensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis castriensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis glocestriensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis antoniensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis cornubica Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis licestriensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis eboracensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis suffolciensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa lincoloniensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis befortiensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis norfolciensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis barcheriensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis essexiensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis westernii Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis sussexiensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis hibernica Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis caesareensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis scotica Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis wiltoniensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis northantoniensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis salopiensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis herfordiensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis derbicensis Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis Cortwrightii Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis suecica Fitzinger, 1858 Sus Scrofa macrotis sibirica Fitzinger, 1858 Sus leucomystax cliviensis Fitzinger, 1858 Sus sennaariensis domesticus Fitzinger, 1858 Sus sennaariensis Fitzinger, 1858 Sus andamanensis Blyth, 1859 Sus scrofa palustris Rütimeyer, 1862 Sus pliciceps J.E. Gray, 1862 Ptychochoerus plicifrons Fitzinger, 1865 Sus sennaarensis J.E. Gray, 1868 Sus asiaticus Sanson, 1878 Sus celticus Sanson, 1878 Sus ibericus Sanson, 1878 Sus scrofa nanus Nehring, 1884 Sus floresianus Jentink, 1905 Sus scrofa sennarensis: Lydekker, 1908

Udomowienie

Świnia domowa pochodzi od dzika, którego udomowienie nastąpiło przed ok. 7 tys. lat w Azji, a następnie w Europie. Według innych badaczy domestykacja tego gatunku nastąpiła znacznie wcześniej – już 12 700 – 13 000 lat p.n.e., a miało to miejsce w dorzeczu Eufratu i Tygrysu (późniejsza Mezopotamia).

Za przodków świń uważa się podgatunki dzika euroazjatyckiego (Sus scrofa): Sus scrofa scrofa, który występował w Europie i północnej Afryce oraz azjatyckie Sus scrofa cristatus i Sus scrofa vittatus. Archeolodzy z Durham University w Wielkiej Brytanii twierdzą, że pierwsze świnie przywędrowały do Europy ze Bliskiego Wschodu wraz z rolnikami z epoki kamiennej, 6800-4000 lat temu, a dopiero po ich przybyciu rozpoczął się proces udomowiania dzika.

W stosunkowo długim procesie udomowienia, a później uszlachetniania zasadniczo zmienił się pokrój świń. Współczesna świnia zdecydowanie różni się proporcjami ciała od swoich dzikich przodków oraz ras prymitywnych. Zwierzęta te przystosowały się do warunków bytowania stworzonych im przez człowieka. Nocny tryb życia zamienił się na dzienny, zdecydowanie zmienił się także rozród – w stosunku do dzikiego przodka, u którego występował tylko jeden okres rozrodu przypadający na grudzień, u świni współczesnej występują w miarę regularne cykle płciowe (rujowe) trwające zwykle 21 dni charakteryzujące się u loch gotowością do rozrodu w jednym dniu cyklu i popędem w tym dniu oraz ciągłym popędem płciowym u knurów.

Po wielu badaniach naukowych i obserwacjach stwierdzono, że świnia domowa wykazuje się dużą inteligencją.

Prosięta świni domowej

Nazewnictwo zootechniczne poszczególnych grup trzody chlewnej

• knur – samiec świni domowej zdolny do użytkowania rozpłodowego;
• locha (maciora) – dorosła samica świni domowej użytkowana rozpłodowo;
• locha prośna (ciężarna) – samica bez powtarzającej się rui, później z zewnętrznymi oznakami ciąży;
• locha luźna (jałowa) – samica po zakończonym okresie karmienia prosiąt, przed nowym zapłodnieniem;
• locha karmiąca – samica po wyproszeniu odchowująca prosięta do czasu ich odsadzenia;
• locha użytkowa – dorosła samica użytkowana w kierunku wykorzystania zdolności do rozmnażania;
• locha zarodowa – samica świni wpisana do ksiąg zwierząt zarodowych, użytkowana w kierunku wykorzystania zdolności do przekazywania cennych cech potomstwu;
• prosię – młoda świnia w wieku od urodzenia do 12. tygodnia życia;
• prosię ssące – młoda świnia w wieku od urodzenia do odsadzenia od matki (w wieku 4-8 tygodni);
• prosię odsadzone – młoda świnia po odłączeniu od maciory w wieku 12 tygodni;
• warchlak – młoda świnia w wieku 12-18 tygodni, o masie ciała 25–45 kg;
• knurek hodowlany – młody samiec wyselekcjonowany i przeznaczony do hodowli w wieku 4-8 miesięcy;
• tucznik – świnia od 4. miesiąca życia tuczona do określonej masy ciała (w zależności od rodzaju tuczu) następnie przeznaczana na ubój;
• wieprz – osobnik płci męskiej wykastrowany i przeznaczony na tucz;
• wieprzek – wykastrowany knurek (nieużytkowany rozpłodowo).

Zootechniczna terminologia części ciała

• głowa z szyją
  • uszy, oczy, ryj, tarcza ryjowa, policzek, żuchwa, kark, podgardle
• tułów
  • część przednia – kłąb, łopatka, ramię (szynka przednia)
  • część środkowa – grzbiet, lędźwie, ożebrowanie (bok, żebra), mostek, brzuch, podbrzusze, wymię z sutkami (locha) lub puzdro (knur)
  • część tylna – krzyż, biodro, szynka, ogon, pachwina
• nogi
  • przednia noga: podramię, napiąstek, nadpęcie, staw pęcinowy, pęcina, racice, raciczki,
  • tylna noga: goleń (golonka), staw skokowy z piętą, nadpęcie, staw pęcinowy, pęcina, racice, raciczki

Anatomia i biologia świni

W organizmie świni wyróżnia się następujące układy narządów:

• zespół narządów ruchu,
• powłoka wspólna,
• zespół narządów trawiennych,
• zespół narządów oddechowych,
• zespół narządów moczowo-płciowych,
• układ krążenia wraz z gruczołami dokrewnymi,
• układ nerwowy wraz z narządami zmysłów.

Normalna temperatura ciała zdrowej świni wynosi około 37,2 °C. Świnie posiadają gruczoły potowe. Kolorowy atlas weterynaryjnej histologii podaje, że gruczoły nadgarstka świń składają się z masy ekrynowych gruczołów potowych. Przez długi czas przewód gruczołów potowych u świń był porównywany do krów, owiec i kóz. U świń w okolicach pyska są owe gruczoły potowe małe i zbite, a w okolicach karku duże. Są one umiejscowione głęboko w skórze. Skóra u świń odgrywa ważną rolę w regulacji temperatury. Podskórny tłuszcz w jej dolnych warstwach działa jak magazyn energii a jej funkcja termoregulacyjna częściowo zależy od wzrostu gęstej tkanki tłuszczowej i gruczołów potowych. Ciąża u świń trwa około 112-114 dni (3 miesiące, 3 tygodnie i 3 dni), laktacja 21-56 dni. W jednym miocie może być 8-14 prosiąt. Świnia już w wieku 6 miesięcy może osiągnąć wagę użytkową (z punktu widzenia potrzeb człowieka: może być przeznaczona na ubój), tj. ponad 100 kg. Dorosłe samce (knury) niektórych odmian ważyć mogą do ponad 350 kg i osiągać wysokość ponad 90 cm, natomiast samice – lochy – bywają o kilkadziesiąt kilogramów lżejsze i kilkanaście centymetrów niższe. Świnia może żyć, jeśli nie zostanie przeznaczona na ubój, do około 12 lat.

Typy użytkowe świń

• Typ smalcowy
• Typ słoninowy (świnie rosną wolno i dojrzewają późno. Ważą od 80 do 100 kg. Grzbiet zapadnięty, tułów długi. Mięso dobrej jakości)
• Typ tłuszczowo-mięsny (świnie rosną szybko, dojrzewają wcześnie. Dojrzałość osiągają w wieku 2-2,5 lat. Tułów krótki i szeroki, ryj krótki)
• Typ mięsny (świnie rosną szybko i dojrzewają późno. Dojrzałość osiągają w wieku 3,5-4 lat. Tułów długi i szeroki np. Hampshire, Durok, Pietrain)

W krajach wysokorozwiniętych największą rolę odgrywają świnie typu mięsnego.

Świnia jako zwierzę towarzyszące

Świnie bywają też trzymane jako zwierzęta domowe. Zazwyczaj w tej roli występują świnie ras miniaturowych, zdarzają się jednak również osobniki pełnowymiarowe.

Świnia prowadzona na smyczy na Tajwanie

Zalety świń jako zwierząt gospodarczych

• wszystkożerność
• szybkie tempo wzrostu
• szybkie dojrzewanie płciowe
• wysoka wydajność rzeźna
• wysoka mięsność
• wykorzystanie w medycynie ludzkiej przez podobieństwo fizjologiczne
• wysoka wartość odżywcza wieprzowiny

Świnie jako dawcy narządów do transplantacji u ludzi

Z powodu stale zmniejszającej się liczby organów do przeszczepów naukowcy szukają alternatyw dla ludzkich narządów. Jedną z możliwości jest ksenotransplantacja. Jest to metoda polegająca na wszczepianiu ludziom narządów pochodzących od zwierząt. Najlepiej nadającym się do tego gatunkiem okazała się być świnia domowa. Za wyborem świni przemawia przede wszystkim fakt, że posiada ona niemal identyczne z ludzkimi rozmiary narządów. Jest ona również bardzo płodna oraz łatwa w utrzymaniu. Zaletą tych zwierząt jest także to, że łatwo można u nich przeprowadzać modyfikacje genetyczne. Poważnym problemem jest reakcja nadostrego odrzucania przeszczepów spowodowana wysoką niezgodnością tkankową pomiędzy człowiekiem a świnią domową. Transplantacje niemal natychmiast po operacji zostają odrzucone. Istnieje również wysokie ryzyko zarażenia się od nich utajonymi retrowirusami (PERV).

Pomimo wielu korzyści płynących z takich przeszczepów ich ryzyko nie jest do końca poznane.

Wirusowe choroby trzody chlewnej

1. Afrykański pomór świń
2. Pomór klasyczny
3. Pryszczyca
4. Choroba cieszyńska
5. Choroba Aujeszkiego (ADV)
6. Zespół rozrodczo-oddechowy świń (PRRS)
7. Zakażenia parwowirusem
8. Zespół SMEDI
9. Rotawirusy
10. Koronawirusowe zakażenia
11. Gruźlica
12. Choroba Glassera
13. Smoleń
14. Parwowirus (PPV)
15. Wirus grypy świń (SIV)
16. Cirkowirus świń typu 2 (PCV2)
17. Enterowirusy
18. Wirus zapalenia mózgu i mięśnia sercowego (EMCV)
19. Cytomegalowirusy
20. Wirus klasycznego pomoru świń (CSFV).

Drogi zakażenia zarodka infekcjami wirusowymi

1. drogą krwionośną, przez łożysko

• wirus może namnażać się w łożysku, by następnie atakować tkanki płodu
• wirus może przechodzić bezpośrednio przez łożysko
• drogą zakażonych wirusem leukocytów

2. przez kanał szyjki macicy

3. infekcja komórki

Sposoby przenoszenia

1. doustne
2. śródmaciczne
3. poprzez nasienie zakażonych knurów
4. kontakt pomiędzy zakażonymi i wrażliwymi osobnikami (główna droga infekcji)

Miejsce namnażania i atak płodu

1. w łożysku
2. tkanki poronionego płodu
3. może namnażać się w komórkach stem-like nabłonka sznura pępowinowego – droga przejścia choroby do płodu
4. może namnażać się w macicy i przedostawać się do narządów limfatycznych i krwi i tak doprowadzać do zakażenia płodu.

Bakteryjne choroby trzody chlewnej

1. Leptospira spp.
2. Brucella suis
3. Włoskowiec różycy

Najczęstsze objawy chorobowe u ciężarnych loch

Wiele z chorób zarówno wirusowych jak i bakteryjnych, cechują bardzo podobne objawy. Najczęściej są to:

1. resorpcja płodów
2. rodzenie się zmumifikowanych lub martwych prosiąt
3. rodzenie przed terminem
4. rodzenie osłabionych prosiąt
5. regularne lub nieregularne ruje
6. zmniejszenie liczby prosiąt w miocie
7. rodzenie osłabionych i mało żywotnych prosiąt
8. wypływy z pochwy
9. wzrost wewnętrznej ciepłoty ciała
10. obniżenie, utrata rozpłodowości
11. zapalenie i obrzęk stawów
12. utrudniona możliwość zajścia w kolejną ciążę
13. defekty w rozwoju prosiąt
14. ronienia

Ronienia są najprawdopodobniej wynikiem reakcji na uogólniony stan zapalny, aktywację cytokin prozapalnych, zaburzenia hormonalne, uwalnianie kortykoidów i prostaglandyn. Objawy zależą od okresu ciąży. Im później dojdzie do infekcji, tym większa szansa na przeżycie zwierząt.

Płodność i rozród

Świnia domowa, akwaforta M.E. Ridingera (1767)

Świnia domowa to jedno z najpłodniejszych zwierząt występujących na gospodarstwach domowych. Jej rozród w dużym stopniu zależy od człowieka, a przede wszystkim od jego kontroli i sterowania populacją. U samców świni domowej najlepsze ejakulaty uzyskuje się w miesiącach jesienno-zimowych (listopad, grudzień), czyli ejakulaty o największej objętości i liczbie plemników oraz o dużym odsetku ruchliwych plemników. Obserwuje się też wtedy maksymalną ilość testosteronu we krwi. Jednym z większych zagrożeń w rozrodzie świni domowej są liczne choroby zakaźne i niezakaźne, ograniczające, lub upośledzające rozwój płodu. Najczęściej są to wirusowe infekcje ciężarnych loch.

Rasy świni domowej

Niektóre rasy świń: berkshire, duroc, pietrain, hampshire, tamworth, kunekune, poland china, wietnamska zwisłobrzucha (Vietnamese potbellied).

Rasy świni domowej w Polsce

Tradycyjnie hodowano w Polsce świnie rasy polskiej białej zwisłouchej i innych o lokalnym znaczeniu. Rasy te mają mały udział mięsa w tuszy, dlatego obecnie w tuczu wielkotowarowym świnie przeznaczane na rzeź są zazwyczaj pierwszym pokoleniem mieszania linii matecznej i ojcowskiej. Tylko dla takich mieszańców uzyskuje się odpowiedni materiał mięsny oraz niskie koszty produkcji.

W liniach matecznych używa się głównie ras: polska biała zwisłoucha (pbz) oraz wielka biała polska (wbp).

W liniach ojcowskich używa się ras: pietrain, duroc, hampshire oraz linia 990.

Hoduje się też stare polskie rasy jako tzw. bank materiału genetycznego: złotnicka biała i pstra oraz puławska.

Występowanie świni domowej w Polsce

Największe pogłowie trzody chlewnej jest skoncentrowane w województwie wielkopolskim. Pogłowie świni domowej w województwach pomorskim, kujawsko-pomorskim, łódzkim, mazowieckim i lubelskim, osiąga wartości powyżej 0,5 mln sztuk w każdym z nich. Najsłabiej pod względem ilości sztuk oraz zagęszczenia trzody chlewnej wypadają zachodnie oraz południowe województwa. Z kolei największym zagęszczeniem odznacza się województwo wielkopolskie, a następnie województwa łódzkie, kujawsko-pomorskie, opolskie i pomorskie.

Rozmieszczenie hodowli trzody chlewnej w Polsce https://bdl.stat.gov.pl/BDL/start

Zobacz też

• wieprzowina
• świniobicie

Bibliografia

• J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. i–xlviii; 1–636. (łac.).
• J.F. Gmelin: Systema naturae per regna tria naturae : secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. Ed. 13., aucta, reformata. T. 1. Lipsiae: Impensis Georg. Emanuel. Beer, 1788, s. 1–500. (łac.).
• Der Hufthiere erste Abtheilung: Pachydermen und Schweinsartige. W: H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte des In- und Auslandes. Cz. 2: Der Säugethiere. Dresden und Leipzig: Expedition der vollständigsten Naturgeschichte, 1846, s. 1–64. (niem.).
• L.J.F.J. Fitzinger. Über die Racen des zahmen oder Hausschweines. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 29 (10), s. 361–408, 1858. (niem.). 
• L.J.F.J. Fitzinger. Über die Racen des zahmen oder Hausschweines. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 30 (15), s. 233–260, 1858. (niem.).