Tramwaje w Budapeszcie

Tramwaje w Budapeszcie
	tramwaj
Państwo	Węgry
Lokalizacja	Budapeszt
Operator	BKV
Liczba linii	25 (+ 10 wariantowych)
Lata funkcjonowania	od 1866
	Infrastruktura
Długość sieci	158,35 km
Rozstaw szyn	1435 mm
Liczba przystanków	629
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Tramwaje w Budapeszcie – system tramwajowy działający w stolicy Węgier - Budapeszcie.

Historia

Historia budapeszteńskich tramwajów rozpoczyna się w 1866 r., kiedy uruchomiono pierwszy tramwaj konny – jeździł z Pesztu, z obecnego pl. Kalwina (Kálvin tér – na małej obwodnicy – Kiskörút, początek Üllői út) do Újpestu (do mostu kolejowego Újpesti) przez Váci út. Obecnie również jest to jedna z głównych linii tramwajowych miasta. Po sukcesie jakim okazała się budowa pierwszej linii powstawały kolejne w jeszcze osobnych miastach, Budzie i Peszcie. Ponieważ sieci w obu tych miastach nie miały ze sobą żadnego połączenia, istniały dwie spółki które je obsługiwały: w Budzie BKVT (Budai Közúti Vaspálya Társaság), w Peszcie PKVT (Pesti Közúti Vaspálya Társaság – odpowiednio: Budańska i Peszteńska Spółka Ulicznej Drogi Żelaznej). Po połączeniu miast połączyły się również spółki, tworząc w r. 1878 Budapeszteńską Spółkę Ulicznej Drogi Żelaznej (Budapesti Közúti Vaspálya Társaság).

Z kolei pierwsza linia tramwaju elektrycznego powstała w 1887 r. – nie przez elektryfikację którejś z linii istniejącego tramwaju konnego, ale przez budowę całkowicie nowej linii. Biegła ona po dużej obwodnicy, od dw. Nyugati do skrzyżowania z ul. Królewską (Király utca) i była to pierwsza linia tramwaju elektrycznego w Europie w centrum miasta. Elektryfikacja linii była finansowana przez Siemens & Halske. Linia okazała się dużym sukcesem, dlatego firma Siemens powołała jeszcze w tym samym roku swojego operatora tramwajów elektrycznych – Budapesti Villamos Városi Vasút (BVVV, Budapeszteńska Elektryczna Kolej Miejska) – poprzednika dzisiejszego Budapeszteńskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego (BKV). W przewidywaniu dalszych sukcesów, ułożono tory tramwajowe na zbudowanym rok później Moście Małgorzaty, ale na razie pojechał nim tramwaj konny (elektryczny dopiero w 1894)^[1].

W 1889 wybudowano pierwszą linię normalnotorową o szerokości 1435 mm (dotychczas tramwaje w Budapeszcie miały szerokość 1000 mm).

Do lat 80. XIX w. przewozy tramwajem konnym stale rosły, linie rozprzestrzeniały się po całym mieście. Ale jeśli w r. 1895 tramwaje konne przewiozły 23 mln pasażerów, to w r. 1896 tylko 300 tys. Tramwaje elektryczne jeździły nawet co minutę, najrzadziej co 10 minut. Zmuszało to spółkę BKVT do elektryfikacji kolejnych linii tramwajów konnych.

Po I wojnie światowej nowo utworzona spółka BSzKRt. (1923 r.) zadbała o uporządkowanie sieci tramwajowej w mieście. Przebudowała systemy zasilania prądem, wprowadzała do jazdy składy dwuwagonowe lub przegubowe, likwidowała torowiska w wąskich uliczkach. W 1927 r. zniknął ostatni tramwaj konny – do tej pory jeździł na Wyspie Małgorzaty jako atrakcja turystyczna.

Po II wojnie sytuacja była katastrofalna: nie było elektryczności, mosty na Dunaju były zniszczone. Jednak tramwaj w Peszcie ruszył ponownie jeszcze na wiosnę 1945 r., tzn. gdy w Budzie trwały jeszcze walki. Utworzone wskutek rozbicia BSzKRt przedsiębiorstwo FVV (Fővárosi Villamos Vállalat, Stołeczne Przedsiębiorstwo Tramwajowe) odnowiło stare tramwaje (niektóre jeszcze sprzed I wojny światowej), wprowadziło nowe typy (m.in. produkowany przez zakłady Ganza model UV, który stał się czymś w rodzaju symbolu budapeszteńskich tramwajów).

Moment utworzenia BKV (1968 r.) to czas likwidowania komunikacji tramwajowej. Budowa metra była dla miasta tak dużym obciążeniem finansowym, że nie kupowano nowych tramwajów – większość stanowiły wyprodukowane w I poł. XX w., nawet pod koniec XIX – a jednocześnie skracano istniejące linie i zmniejszano częstotliwość kursów.^{[potrzebny przypis]} Jedynie w 1998 wydłużono linię nr 14 o 1800 m.

W XXI wieku wybudowano trakcję tramwajową na Bem Rakpart, Feltáró út (do Savoya Park), na moście Rakoczego oraz na Szerémi út, Hengermalom út i Etele út wraz z krańcem przy Somogyi út.

Obecnie projektowana jest odbudowa tras tramwajowych w ulicy Thököly, al. Rákócziego, na moście Elżbiety i w al. Bajcsy-Zsilinszky’ego^{[potrzebny przypis]}. Odbudowa tras tramwajowych ma umożliwić jazdę bez zbędnych przesiadek.

Tramwaje w Budapeszcie kursują w godzinach 4.30–23.00. Największą częstotliwość mają linie 4 i 6, które okrążają peszteński Wielki Bulwar – w godzinach szczytu pasażerskiego kursują co 4–5 minut.

Po II wojnie światowej w drugiej połowie lat 50. XX w. wprowadzono do eksploatacji tramwaje UV, produkowane przez zakłady Ganza. W kolejnych latach powstały cztery odmiany tego tramwaju:

UV1, lata produkcji 1956–1957, nr 3200-3249
UV2, lata produkcji 1957–1958, nr 3250-3349
UV3, lata produkcji 1959–1961, nr 3350-3474
UV5, lata produkcji 1962–1965, nr 3800-3899

Tramwaje UV dominowały na ulicach Budapesztu do połowy lat 90. XX w. W latach 60. XX w. rozpoczęto produkcję tramwajów Ganz CsMG-1 (Csuklós Motorkocsi – przegubowa jednostka silnikowa), w l. 70. – CsMG-2 i CsMG-3. Tramwaje są trójczłonowe, w całości wysokopodłogowe. Unowocześnioną wersją CsMG jest KCSV (Korszerűsített Csuklós Villamos – unowocześniony tramwaj przegubowy) – odmiana KCSV 7 została wprowadzona do Budapesztu w l. 1997-1999.

W pierwszej połowie lat 80. BKV kupiło czteroosiowe tramwaje Tatra T5C5 w ilości 322 wagonów. W l. 2003-04 unowocześniono niektóre z nich, nadając im oznaczenie T5C5K.

W latach 2001–2002 oraz w 2010 zakupiono 92 używanych tramwajów DÜWAG TW6000 z Hanoweru (z połowy l. 70. XX w.).

W latach 2006–2007 sprowadzono do Budapesztu 40 wagonów Siemens Combino Plus. Kursują one m.in. na liniach 4 i 6. Tramwaje są sześcioczłonowe, dwukierunkowe, w całości niskopodłogowe o długości 54 m.

W sierpniu 2007 r. wycofano z eksploatacji ostatni tramwaj UV, który jeździł po mieście od 1956 r.

W latach 2015–2016 zostały zakupione tramwaje CAF Urbos 3, w liczbie 47 sztuk.

Linie

Nr	Przystanek początkowy	Przystanek końcowy
1	Bécsi út / Vörösvári út	Kelenföld vasútállomás M
2	Jászai Mari tér	Közvágóhíd H
3	Gubacsi út / Határ út	Mexikói út M
4	Széll Kálmán tér M	Újbuda-központ M
6	Széll Kálmán tér M	Móricz Zsigmond körtér M
12	Angyalföld kocsiszín	Rákospalota, Kossuth utca
14	Lehel tér M	Káposztásmegyer, Megyeri út
17	Bécsi út / Vörösvári út	Savoya Park
19	Bécsi út / Vörösvári út	Kelenföld vasútállomás M
24	Keleti pályaudvar M	Közvágóhíd H
28	Blaha Lujza tér M (Népszínház utca)	Izraelita temető
28A	Blaha Lujza tér M (Népszínház utca)	Új köztemető (Kozma utca)
28B	Keleti pályaudvar M	Új köztemető (Kozma utca)
37	Blaha Lujza tér M (Népszínház utca)	Új köztemető (Kozma utca)
37A	Blaha Lujza tér M (Népszínház utca)	Sörgyár
41	Bécsi út / Vörösvári út	Kamaraerdei Ifjúsági Park
42	Határ út M	Tulipán utca
47	Deák Ferenc tér M	Városház tér
48	Deák Ferenc tér M	Savoya Park
49	Deák Ferenc tér M	Kelenföld vasútállomás M
50	Határ út M	Pestszentlőrinc, Béke tér
51	Mester utca / Ferenc körút	Nagysándor József utca
51A	Mester utca / Ferenc körút	Ferencváros vasútállomás – Málenkij Robot Emlékhely
52	Határ út M	Pesterzsébet, Pacsirtatelep
56	Hűvösvölgy	Városház tér
56A	Hűvösvölgy	Móricz Zsigmond körtér M
59	Szent János Kórház	Márton Áron tér
59A	Széll Kálmán tér M	Márton Áron tér
59B	Hűvösvölgy	Márton Áron tér
60	Városmajor	Széchenyi-hegy, Gyermekvasút
61	Hűvösvölgy	Móricz Zsigmond körtér M
62	Blaha Lujza tér M (Népszínház utca)	Rákospalota, MÁV-telep
62A	Kőbánya alsó vasútállomás (Mázsa tér) (↓) Kőbánya alsó vasútállomás (↑)	Rákospalota, MÁV-telep
69	Mexikói út M	Újpalota, Erdőkerülő utca

Tabor

Linie tramwajowe są obsługiwane przez następujące pojazdy (stan z 6 grudnia 2019 r.):

Zdjęcie	Typ	Liczba		Lata produkcji	Lata eksploatacji	Zajezdnia
Zdjęcie	Typ	Zakupiono	W ruchu	Lata produkcji	Lata eksploatacji	Zajezdnia
	Ganz GCSM–1	35	2	1967–68	od 1967	Kelenföld^[2]
	Ganz CSMG–2	85	33	1970–72, 1975	od 1970
	Ganz CSMG–3	29	1	1977	od 1977
	Ganz KCSV–7	30		1997–99	od 1997	Ferencváros^[2]
	Tatra T5C5	322	50	1978, 1980, 1984	od 1978	Baross^[2]
	ČKD–BKV Tatra T5C5K2 ČKD–BKV Tatra T5C5K2M	270		2002–04, 2009–	od 2003	Angyalföld, Budafok, Kelenföld, Szépilona^[2]
	Duewag TW 6000	93	85	1975–78	od 2001	Ferencváros, Száva, Zugló^[2]
	LHB TW 6000	24+1		1980–85	od 2012	Száva^[2]
	Siemens Combino	40		2006–07	od 2006	Hungária^[2]
	CAF Urbos 3 dziewięcioczłonowy	12 (+5)		2015–16, 2019–20	od 2016	Budafok, Hungária^[2]
	CAF Urbos 3 pięcioczłonowy	35 (+20)		2015–16, 2019–20	od 2015	Budafok, Száva^[2]