Trójkąt torowy

Trójkąt torowy (trójkąt nawrotny, trójkąt manewrowy, trójkąt do zawracania pociągów) – w transporcie szynowym (kolej, metro, tramwaje) konfiguracja węzła kolejowego (lub stacji końcowej) umożliwiająca zawracanie na niej składów pociągów lub kierowanie ich w jednym z trzech zbiegających się kierunków. Składa się z zestawu torów w kształcie zbliżonym do trójkąta (stąd nazwa) ze znajdującymi się na rozwidleniach zwrotnicami.

Schemat podstawowy najprostszego trójkąta torowego

Zawracanie na trójkącie

Trójkąt torowy na namibijskiej pustyni nieopodal Lüderitz

Jeśli trójkąt torowy wykorzystywany jest jako stacja końcowa, to (w odróżnieniu od konfiguracji pętli) dwa z trzech kierunków wybiegających z narożników trójkąta mogą być tylko krótkimi ślepymi torami. Trójkąt zajmuje znacznie mniejszą powierzchnię, niż pętla, jednak dodatkowe manewry podczas zawracania na trójkątach powodują stopniowe zastępowanie ich pętlami.

Jednym z takich węzłów jest stacja Gleisdreieck (dosł. trójkąt torowy) berlińskiego metra w dzielnicy Friedrichshain-Kreuzberg (na liniach U1 i U2), pierwotnie zaprojektowana i zrealizowana w formie trójkąta (połączenia kierunków: Potsdamer Platz z Möckernbrücke i Nollendorfplatz via Bülowstraße), a później rozbudowana i uzupełniona o dodatkowe skrzyżowanie i połączenie z czwartym kierunkiem (Nollendorfplatz via Kurfürstenstraße).

Również w Polsce spotykane są stacje końcowe linii tramwajowych w konfiguracji trójkąta torowego, m.in. w sieci tramwajów krakowskich (ul. Dworcowa), śląskich (m.in. Sosnowiec-Środula, ul. Okrzei), grudziądzkich (ul. Dworcowa) i łódzkich (trójkąt w Parku Miejskim w Konstantynowie). Nieużywane liniowo trójkąty torowe znajdują się w Poznaniu – ul. Sczanieckiej, w Szczecinie – trójkąt manewrowy przed zajezdnią tramwajową Golęcin i w Ozorkowie – ul. Wyszyńskiego / ul. Południowa. Znajdujący się w Toruniu trójkąt torowy, powstały z resztek dawnej linii do Dworca Głównego, znajdował się na pl. Rapackiego. We Wrocławiu ostatni trójkąt używany w ruchu liniowym w rejonie ul. Gazowej na Tarnogaju zlikwidowano w latach 80. XX wieku, wciąż natomiast użytkowany jest trójkąt awaryjny na ul. Wierzbowej.

Kolejowe trójkąty torowe były często budowane na większych stacjach nie wyposażonych w obrotnicę (np. w Sierpcu, czy w Siemianówce) i służyły do obracania parowozów z tendrem

• 
  fotografia Gleisdreieck w Berlinie w budowie (1901)
• 
  konfiguracja torów na stacji Gleisdreieck przed i po przebudowie w latach 1912-1926