Wikipedia

Swarzędz

miasto w województwie wielkopolskim

Swarzędz (niem. Schwersenz) – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie poznańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Swarzędz. Położone nad Jeziorem Swarzędzkim, ok. 13 km od centrum Poznania. Jest siedzibą największej i najgęściej zaludnionej gminy wchodzącej w skład aglomeracji poznańskiej[2].

Swarzędz
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Ratusz w Swarzędzu
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

poznański

Gmina

Swarzędz

Aglomeracja

poznańska

Data założenia

XIV wiek

Prawa miejskie

1638

Burmistrz

Marian Szkudlarek (od 2014)

Powierzchnia

8,23[1] km²

Populacja (31.12.2023)
• liczba ludności
• gęstość


28 392[1]
3450[1] os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 61

Kod pocztowy

62-020

Tablice rejestracyjne

POZ, PZ

Położenie na mapie gminy Swarzędz
Mapa konturowa gminy Swarzędz, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Swarzędz”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Swarzędz”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Swarzędz”
Położenie na mapie powiatu poznańskiego
Mapa konturowa powiatu poznańskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Swarzędz”
Ziemia52°24′30″N 17°04′17″E/52,408333 17,071389
TERC (TERYT)

3021164

SIMC

0971502

Hasło promocyjne: Dobrze trafiłeś
Urząd miejski
Rynek 1
62-020 Swarzędz
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Według danych GUS z 31 grudnia 2023 miasto miało 28 392 mieszkańców[3]. Jest dziesiątym co do liczby mieszkańców w woj. wielkopolskim i ma jedną z największych gęstości zaludnienia spośród polskich miast (3450 osób/km²[3] – piąta lokata w kraju, a także siódmym co do ludności miastem w Polsce niebędącym siedzibą powiatu.

Dawniej jeden z ośrodków włókienniczych Wielkopolski, obecnie miejsce prosperowania bardzo wielu warsztatów stolarskich, tapicerskich i meblowych.

Według danych GUS z 1 stycznia 2021 powierzchnia miasta wynosiła 8,23 km²[1].

Etymologia

edytuj

Nazwa miasta najprawdopodobniej pochodzi od słowiańskiego boga Swaroga. Dawniej gród możliwie był jednym z ważniejszych miejsc kultu słowiańskiego[4].

Historia

edytuj
 
Wieża ciśnień i rzeźnia z początku XX wieku

Ślady osadnictwa człowieka w okolicach Swarzędza sięgają 8–3,5 tys. lat p.n.e. Potwierdzają to liczne stanowiska archeologiczne głównie z okresu kultury łużyckiej i przeworskiej, a także z mezolitu i wczesnego średniowiecza.

Pierwsze wzmianki pisane pojawiły się w 1366 o wsi Swarancz lub Swanrancz należącej do rodziny Górków herbu Łodzia. Byli oni w jej posiadaniu do 1592, kiedy to właścicielem został Mikołaj ze Srebrnej Góry koło Nakła. Następnie Swarzędz przeszedł w ręce rodziny Czarnkowskich herbu Nałęcz. Wieś liczyła wówczas 2,5 łana, 3 zagrodników, pasterza i 30 owiec.

Wieś szlachecka, własność kasztelana międzyrzeckiego Andrzeja Górki, około 1580 leżała w powiecie poznańskim województwa poznańskiego[5].

W 1610 właścicielem Swarzędza został wojewoda inowrocławski i kaliski – Zygmunt Grudziński herbu Grzymała, by 28 sierpnia 1638 wystawić na zamku w Kórniku dokument lokacyjny na prawie magdeburskim, potwierdzony przez króla Władysława IV, nadając miastu nazwę Grzymałowo[6]. W kolejnych latach nazwę tę wyparła dawna nazwa wsi Swarzędz[7]. Kolejnymi właścicielami byli Adam Antoni Opaliński, później aż do 1792 rodzina Koźmińskich z Iwanowic, następnie poznański kupiec Jan Klug, ok. 1796 kasztelan Bojanowski, później Kasawdów, a od ok. 1830 właścicielem dóbr był rząd pruski[8].

W 1910 Swarzędz liczył 3459 mieszkańców, tym: 1927 Polaków (55,7%), 1371 Niemców (39,6%) i 161 Żydów (4,7%).

Z okazji 350-lecia nadania praw miejskich, przypadającego w 1988, społeczeństwo ufundowało dla miasta sztandar. Swarzędz został również odznaczony przez Radę Państwa Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski[9].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego.

Zabytki wpisane do rejestru zabytków województwa wielkopolskiego

edytuj
 
Dwór (obecnie przedszkole)
  • historyczne założenie urbanistyczne, 1366 – XIX/XX w., nr rej.: 2255/A z 24.11.1992
  • Kościół pw. św. Marcina z 1638, wielokrotnie przebudowany, nr rej.: 1189/A z 24.07.1970
  • zespół pałacowy przy ulicy Poznańskiej, obejmujący: pałac z XIX/XX w., 1923, park z końca XIX w., XX w. i Skansen Pszczelarski w dzielnicy Nowa Wieś, nr rej.: 2115/A z 30.03.1987
  • dom przy ulicy Piaski 3, szachulcowy, z XVIII/XIX w., nr rej.: 1157/A z 19.06.1970
  • dom przy ulicy Piaski 8 z początku XIX w., nr rej.: 1191/A z 24.04.1970
  • dom przy Rynku 23 z początku XIX w., nr rej.: 1190/A z 24.07.1970
  • dom przy ulicy Warszawskiej 5 z XVIII/XIX w., nr rej.: 1192/A z 24.07.1970

[10]

Demografia

edytuj
  • Piramida wieku mieszkańców Swarzędza w 2014[11].


 

Gospodarka

edytuj

W mieście i gminie istnieje kilka tysięcy podmiotów gospodarczych, w tym kilkadziesiąt z kapitałem zagranicznym. Swoje zakłady ulokowały tutaj takie firmy jak Volkswagen, British Petroleum, CLIP Logistics, Mercedes-Benz, Deceuninck, Twinings R. Twining and Company, Ever Power Systems, Herbapol, Vox, Poz-Bruk, Panopa Logistik, Radaway, Blum, Arvin Meritor, Stena Złomet. Istnieje również wiele średnich i małych przedsiębiorstw, w tym w tradycyjnych dla Swarzędza branżach: stolarskiej i tapicerskiej. W południowej części Swarzędza, przy drodze nr 92 i linii kolejowej istnieje Specjalna Strefa Ekonomiczna o powierzchni 80 ha, będąca podstrefą Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej[12].

Funkcjonuje tu centrum handlowe ETC wraz z hipermarketem budowlanym Leroy Merlin, centrum handlowe „Nowa Wieś” (dawniej centrum handlowe „Agrobex”[13]) oraz hipermarket budowlany Castorama.

Transport

edytuj
 
Dworzec kolejowy w Swarzędzu
 
Dworzec kolejowy w Swarzędzu

Przez Swarzędz przebiega droga krajowa nr 92 oraz linia kolejowa nr 3 a także bierze początek linia kolejowa nr 352. Na stacji Swarzędz zatrzymują się pociągi Kolei Wielkopolskich oraz od 9 września 2018 również Poznańskiej Kolei Metropolitalnej. Przewoźnikiem miejskim na terenie Swarzędza jest Swarzędzkie Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o.o. obsługujący 16 autobusowych linii dziennych, jedną autobusową linię nocną oraz jedną sezonową linię rowerową (autobus z przyczepką na rowery). Do Swarzędza docierają także linie 416 i 425 obsługiwane przez MPK Poznań oraz linia 489 obsługiwana przez ZK Kleszczewo.

Oświata

edytuj

Do 31 sierpnia 2017 na terenie miasta Swarzędza funkcjonały trzy szkoły podstawowe, trzy gimnazja, jedno samodzielne liceum ogólnokształcące oraz dwa zespoły szkół ponadgimnazjalnych:

  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stanisława Staszica w Swarzędzu
  • Szkoła Podstawowa nr 4 im. Jana Brzechwy w Swarzędzu
  • Szkoła Podstawowa nr 5 im. prof. Adama Wodziczki w Swarzędzu
  • Gimnazjum nr 1 w Swarzędzu (niepubliczne, Fundacji „Ekos”)
  • Gimnazjum nr 2 im. Królowej Jadwigi w Swarzędzu
  • Gimnazjum nr 3 im. Polskich Noblistów w Swarzędzu
  • I Liceum Ogólnokształcące w Swarzędzu (niepubliczne, Fundacji „Ekos”)
  • Zespół Szkół nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich w Swarzędzu:
    • Technikum w Swarzędzu
    • Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Swarzędzu
    • Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna w Swarzędzu
    • I Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Swarzędzu
    • Szkoła Policealna nr 1 w Swarzędzu
  • Zespół Szkół nr 2 w Swarzędzu:
    • II Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Staniewskiego w Swarzędzu
    • Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Swarzędzu
    • II Szkoła Policealna im. Tadeusza Staniewskiego w Swarzędzu

W wyniku reformy systemu oświaty z 2017 na terenie miasta Swarzędza funkcjonuje sześć szkół podstawowych, jedno samodzielne liceum oraz dwa zespoły szkół ponadpodstawowych[14][15]:

  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Stanisława Staszica w Swarzędzu
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Królowej Jadwigi w Swarzędzu
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. Polskich Noblistów w Swarzędzu
  • Szkoła Podstawowa nr 4 im. Jana Brzechwy w Swarzędzu
  • Szkoła Podstawowa nr 5 im. prof. Adama Wodziczki w Swarzędzu
  • Szkoła Podstawowa Fundacji „Ekos” w Swarzędzu (dotychczasowe Gimnazjum nr 1 w Swarzędzu – niepubliczne, Fundacji „Ekos”)
  • I Liceum Ogólnokształcące w Swarzędzu (niepubliczne, Fundacji „Ekos”)
  • Zespół Szkół nr 1 im. Powstańców Wielkopolskich w Swarzędzu:
    • Technikum w Swarzędzu
    • Branżowa Szkoła I Stopnia w Swarzędzu
    • Branżowa Szkoła I Stopnia Specjalna w Swarzędzu
    • III Liceum Ogólnokształcące w Swarzędzu
    • I Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Swarzędzu
    • Szkoła Policealna nr 1 w Swarzędzu
  • Zespół Szkół nr 2 w Swarzędzu:
    • II Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Staniewskiego w Swarzędzu
    • II Szkoła Policealna im. Tadeusza Staniewskiego w Swarzędzu

Sieć szkół gminy Swarzędz tworzą ponadto szkoły podstawowe w Kobylnicy, Paczkowie, Wierzonce oraz dwie w Zalasewie.

 
Muzeum pszczelarstwa

Kultura

edytuj

Na terenie miasta działa Biblioteka Publiczna w Swarzędzu[16]. Znajduje się również Skansen i Muzeum Pszczelarstwa im. prof. Ryszarda Kosteckiego[17].

20 września 2018 w dawnej remizie strażackiej przy ulicy Bramkowej zostało otwarte Swarzędzkie Centrum Historii i Sztuki[18] – muzeum skupiające się na historii miasta i gminy. Na wystawie stałej można znaleźć informacje o początkach miasta, jego wielokulturowości, rozwoju przemysłu na tym terenie (w tym głównie stolarstwa) oraz okresie wojennym oczami Swarzędza i jego mieszkańców.

Pomniki

edytuj
  • Figurki Stolarza Józefa
  •  
    Stolarz Józef - cechmistrz
  •  
    Stolarz Józef - petent
  •  
    Stolarz Józef - wandal
  •  
    Stolarz Józef - uczeń Józek z konikiem
  •  
    Stolarz Józef - muzyk
  •  
    Stolarz Józef - powstaniec

Organizacje społeczne

edytuj
  • Harcerski Klub Turystyczny „Azymut” w Swarzędzu (Związek Harcerstwa Polskiego i Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze)[19]
  • 28 Swarzędza Drużyna Harcerska HKT „Azymut” „WIGRY” (Związek Harcerstwa Polskiego)
  • 9 Swarzędzka Środowiskowa Drużyna Harcerska „Dąbrowa” im. Olgi i Andrzeja Małkowskich (Związek Harcerstwa Polskiego)
  • Swarzędzki Szczep Harcerski „Dukt” (Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej)
  • Swarzędzki Związek Drużyn „CECH”
  • 1 Swarzędzka Drużyna Harcerek „Zorza”
  • 1 Swarzędza Drużyna Harcerzy „Wilki Północy” im. T. Kościuszki
  • 8 Swarzędzka Drużyna Harcerek „Watra” im. Szarych Szeregów
  • 9 Swarzędza Drużyna Harcerzy „Echo Puszczy” im. Andrzeja Małkowskiego
  • 9 Swarzędza Drużyna Wędrowników „Puszczanie”
  • 9 Swarzędzka Gromada Zuchów „Nieustraszone Puszczyki”
  • 18 Swarzędzka Gromada Zuchenek „Polarne Płomyczki”
  • Oddział PTTK „Meblarz” w Swarzędzu (Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze)[20]
  • Koło PTTK Łaziki w Swarzędzu (Oddział Poznań – Nowe Miasto)
  • Klub Żołnierzy Rezerwy „Commando” w Swarzędzu (Liga Obrony Kraju)
  • Stowarzyszenie Przyjaciół Dzieci Specjalnej Troski im. Leszka Grajka w Swarzędzu
  • Stowarzyszenie Kulturalne Orkiestra Dęta w Swarzędzu
  • Stowarzyszenie „Bezpieczna Gmina Swarzędz”
  • Polski Komitet Pomocy Społecznej Stowarzyszenie Charytatywne, Zarząd Miejsko-Gminny w Swarzędzu
 
Swarzędzkie Centrum Sportu i Rekreacji „Wodny Raj”

Sport i turystyka

edytuj

W Swarzędzu działa kilka klubów sportowych m.in. działający od 1921 piłkarski Klub Sportowy Unia Swarzędz – obecnie w trzeciej lidze, od 2013 piłkarskie Stowarzyszenie Sportowe Nad Cybiną Meblorz Swarzędz[21], I-ligowy koszykarski Klub Sportowy „Unia-Probasket”, Uczniowski Klub Sportowy „Lider” oraz klub hokeja na trawie UKS Swarek Swarzędz. W Swarzędzu znajduje się kilka boisk przeznaczonych do gry w piłkę nożną, koszykówkę, kryty basen i lodowisko.

Przy dworcu kolejowym początek ma   szlak turystyczny do Kobylnicy, natomiast w Nowej Wsi   szlak do Spławia. Na terenie miasta funkcjonuje Swarzędzki Szlak Meblowy[22].

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Kościół parafialny pw. Matki Bożej Miłosierdzia

Na terenie Swarzędza działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Władze

edytuj
Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Burmistrzowie miasta

edytuj
lata Imię i nazwisko
1918–1919 Brunon Glabisch
1919 Tadeusz Staniewski
1919–1920 Teofil Hoffmann
1920–1921 Czesław Lukserek
1922–1924 Józef Kotliński
1924–1927 Hieronim Dąbrowski
1928–1929 Walerian Olejniczak
1929–1939 Tadeusz Staniewski
1945–1946 Władysław Walczak
1946–1950 Maksymilian Rajewicz

Przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej

edytuj
lata Imię i nazwisko
1950–1952 Feliks Binek
1952–1953 Wasław Pawłowski
1953–1957 Czesława Kołacka
1957–1961 Feliks Binek
1962–1965 Jerzy Kolasa
1965–1970 Andrzej Ziółek
1970–1974 Czesław Piskorek

Naczelnicy Miasta i Gminy

edytuj
lata Imię i nazwisko
1974–1978 Czesław Piskorek
1978–1982 Czesław Szymaniak
1982–1984 Ryszard Seremak
1984–1990 Halina Tempińska

Burmistrzowie Miasta i Gminy

edytuj
Lata Imię i nazwisko informacje dodatkowe
1990–1994 Jerzy Gruszka
1994–2002 Jacek Szymczak pełnił funkcję dwie kadencje
2002–2006 Anna Tomicka pierwszy burmistrz wybrany w wyborach powszechnych
2006–2007 Bożena Szydłowska zrzekła się mandatu burmistrza w związku z uzyskaniem mandatu posła na Sejm RP (wygaśnięcie mandatu nastąpiło 31 października 2007)
2007–2008 Marek Baumgart (p.o.)
2008–2014 Anna Tomicka wybrana 16 marca 2008 w II turze, wybrana ponownie 21 listopada 2010 (łącznie pełniła dwie pełne i jedną niepełną kadencję)
2014– Marian Szkudlarek wybrany 30 listopada 2014 w II turze, wybrany ponownie 21 października 2018 w I turze

Przewodniczący Rady Miejskiej od 1990

edytuj
lata Imię i nazwisko
1990–1994 Arkadiusz Małyszka
1994–1998 Barbara Brodowska-Właźlińska
1998–2002 Anna Tomicka
2002–2006 Bożena Szydłowska
2006–2010 Piotr Choryński
2010–2014 Marian Szkudlarek
2014– Barbara Czachura

Współpraca międzynarodowa

edytuj

Miasta i gminy partnerskie:[25]

Media

edytuj

Stacje telewizyjne

edytuj

Czasopisma

edytuj
  • Tygodnik Swarzędzki (ISSN 1234-7225)[27]
  • Prosto z Ratusza (ISSN 1732-2480, bezpłatne pismo informacyjne)[28]
  • Informator Swarzędzki (ISSN 1641-036X, swarzędzki miesięcznik informacyjno-ogłoszeniowy, wydawnictwo bezpłatne)[29]
  • Informator Spółdzielczy Spółdzielni Mieszkaniowej w Swarzędzu (ISSN 1730-2951, bezpłatny magazyn informacyjny)[30]
  • Swarzędzkie Zapiski. Czasopismo regionalne (ISSN 2719-6941)[31].

Znani ludzie

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2021 roku. Tablice w formacie XLSX [.xlsx], 21 lipca 2021.
  2. ↑ Swarzędz wczoraj i dziś. Album z okazji 380. rocznicy lokacji miasta (s. 5)
  3. ↑ a b Swarzędz (wielkopolskie) » mapy, GUS, nieruchomości, noclegi, szkoły, atrakcje, regon, kody pocztowe, bezrobocie, wypadki drogowe, wynagrodzenie, zarobki, edukacja, tabele, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  4. ↑ Swarzędz: Chcą się promować grodem Piasta Kołodzieja i pogańskim Bogiem ZOBACZ PLANY [online], Głos Wielkopolski, 25 października 2012 [dostęp 2024-06-11] (pol.).
  5. ↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 251.
  6. ↑ Swarzędz wczoraj i dziś. Album z okazji 380. rocznicy lokacji miasta (s. 8)
  7. ↑ Roman Pawlak, Polska – zabytkowe ratusze, wyd. 1, Warszawa: Sport i Turystyka - MUZA SA, 2003, s. 313, ISBN 83-7200-991-0, OCLC 52450161 [dostęp 2022-10-26].
  8. ↑ Swarzędz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 631.
  9. ↑ (M.P. z 1988 r. nr 21, poz. 190).
  10. ↑ Rejestr zabytków województwa wielkopolskiego, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2014-11-16
  11. ↑ Swarzędz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  12. ↑ http://swarzedz.pl/index.php?id=84 Oficjalna Strona UMiG Swarzędz
  13. ↑ Centrum handlowe AGROBEX. [w:] Strona Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowego i Handlowego „Agrobex” spółka z o.o. [on-line]. agrobex.pl. [dostęp 2015-07-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-15)].
  14. ↑ Uchwała nr XXXIII/331/2017 Rady Miejskiej w Swarzędzu z dnia 28 lutego 2017 r. w sprawie: dostosowania sieci szkół podstawowych i gimnazjów do nowego ustroju szkolnego. [dostęp 2017-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-26)]. (pol.).
  15. ↑ Uchwała nr XXVI/366/V/2017 Rady Powiatu w Poznaniu z dnia 29 marca 2017 r. w sprawie: dostosowania sieci szkół ponadgimnazjalnych i specjalnych do nowego ustroju szkolnego oraz ustalenia sieci szkół ponadpodstawowych i specjalnych. [dostęp 2017-09-01]. (pol.).
  16. ↑ Bibilioteka [online], bip.swarzedz.eu [dostęp 2022-09-16].
  17. ↑ Skansen Pszczelarski w Swarzędzu [online], Powiat Poznański [dostęp 2022-09-16] (pol.).
  18. ↑ Swarzędzkie Centrum Historii i Sztuki już zaprasza do zwiedzania! [online], muzeum-swarzedz.pl [dostęp 2019-04-16].
  19. ↑ Strona Harcerski Klub Turystyczny „Azymut” w Swarzędzuu
  20. ↑ Strona Oddział PTTK „Meblarz” w Swarzędzu
  21. ↑ Oficjalna strona SSNC Meblorz Swarzędz
  22. ↑ Swarzędzki Szlak Meblowy [online] [dostęp 2022-09-16] (pol.).
  23. ↑ Strona Kościoła Zielonoświątkowego w RP – Baza adresowa zborów. [dostęp 2015-09-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-08-06)].
  24. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-18].
  25. ↑ Współpraca międzynarodowa. Urząd Miasta i Gminy Swarzędz. [dostęp 2013-10-05].
  26. ↑ Telewizja STK, Telewizja STK [online], Telewizja STK [dostęp 2022-02-19] (pol.).
  27. ↑ Portal Swarzędzki – o Swarzędzu wiemy najwięcej – wiadomości, informacje, wydarzenia [online], Portal Swarzędzki [dostęp 2022-02-19] (pol.).
  28. ↑ Prosto z Ratusza [online] [dostęp 2022-02-19] (pol.).
  29. ↑ Informator Swarzędzki [online] [dostęp 2022-02-19] (pol.).
  30. ↑ Informator Spółdzielczy [online] [dostęp 2022-02-19] (pol.).
  31. ↑ Swarzędzkie Zapiski [online], muzeum-swarzedz.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Swarzędz&oldid=75564019”