Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne

polskie ugrupowanie polityczne o charakterze narodowym utworzone w 1897 roku

Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (SND), Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe – ugrupowanie polityczne o charakterze narodowym utworzone w 1897, będące legalnym przedstawicielstwem ruchu narodowo-demokratycznego, na którego czele stanął Roman Dmowski. W 1919 przekształciło się w Związek Ludowo-Narodowy.

Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne
Państwo

 Polska

Skrót

SND

Lider

Roman Dmowski

Data założenia

1897

Data rozwiązania

1919

Ideologia polityczna

narodowa demokracja

Historia

edytuj

Postulat utworzenia ugrupowania pojawił się w czerwcu 1897, kiedy odbywał się zjazd Rady Tajnej Ligi Narodowej w Budapeszcie. Ogłoszono program partii, którego autorami byli Roman Dmowski i Jan Ludwik Popławski. Założenia polityczne formacji nawiązywały do zamierzeń LN, gdzie w centrum zainteresowania postawiono interes narodu polskiego[1]. SDN nie posiadało struktur organizacyjnych, opierając swoją działalność o funkcjonowanie LN oraz szeregu organizacji afiliowanych do ruchu wszechpolskiego o charakterze społecznym, zawodowym, gospodarczym, kulturalnym, edukacyjnym (m.in. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Oświaty Narodowej, Związek im. Jana Kilińskiego, Związek Młodzieży Polskiej „Zet”). Dynamizacja działań nad rozwojem ugrupowania miała miejsce w 1903. Obwieszczono także kolejny program partii[2].

W trakcie zaborów postulowało inny niż Polska Partia Socjalistyczna styl prowadzenia polityki w stosunku do zaborców. Nie brało udziału w akcjach zbrojnych, lecz próbowało walczyć o autonomię drogą negocjacji. Jego politycy zostali wybrani do Dumy Państwowej, gdzie utworzyli Koło Polskie, zdecydowanie w nim dominując. Identycznie sytuacja wyglądała w Niemczech. Nieco mniejsze znaczenie Stronnictwa było w Galicji[3].

Stronnictwo legalną działalność w zaborze rosyjskim rozpoczęło w 1905. Od 1904 funkcjonowało w Galicji (jako SDN), a od 1909 jako Polskie Towarzystwo Demokratyczne w zaborze niemieckim (od 1910 pod nazwą Towarzystwo Demokratyczno-Narodowe)[3].

Oficjalne powstanie stronnictwa miało miejsce podczas zjazdu w Pałacu Błękitnym Maurycego Zamoyskiego w czerwcu 1905. Formalną inaugurację partii poprzedziło powołanie przez Dmowskiego rok wcześniej tzw. inteligentnej dziesiątki, która miała wpływać na inteligencką warstwę Warszawy. W jej skład wchodzili: Stanisław Bukowiecki, Kazimierz Otrębowicz, Marian Lutosławski, Stanisław Libicki, Franciszek Zieliński, Wacław Łapiński, Aleksander Zawadzki, Zygmunt Makowiecki i Bolesław Lutomski. Ugrupowanie współpracowało z takimi organizacjami, jak: Stronnictwo Polityki Realnej, Stronnictwo Postępowo-Demokratyczne, Związek Pracy Narodowej i Spójnia Narodowa[4].

W trakcie I wojny światowej opowiedzieli się po stronie państw ententy, najpierw tworząc Legion Puławski walczący wraz z Rosjanami przeciwko Niemcom oraz Komitet Narodowy Polski, funkcjonujący w latach 1914–1916[5].

Po niepowodzeniach Rosji na froncie wschodnim Roman Dmowski udał się na Zachód, by zainicjować tam funkcjonowanie Komitetu Narodowego Polski w Paryżu i Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera[6]. Roman Dmowski i Ignacy Paderewski brali czynny udział w obradach paryskiej konferencji pokojowej, wywalczając dla Polski ziemie zachodnie.

Na ziemiach polskich SND stało w opozycji wobec Rady Regencyjnej. Podobny stosunek przejawiało wobec Józefa Piłsudskiego.

W 1919 Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne przekształciło się w Związek Ludowo-Narodowy[7].

Program

edytuj

W czerwcu 1897 światło dzienne ujrzał program Stronnictwa. Podkreślono w nim świadomość odrębności narodu polskiego. Wyrażono przekonanie, że w związku z tym jest w stanie funkcjonować samodzielnie, uprzednio jednak zorganizowany politycznie[8].

Założenia endeków[9][1]:

Struktura

edytuj

Najwyższą władzą stronnictwa było Zgromadzenie Krajowe. Brali nim udział delegaci powiatów, miast i dzielnic, członkowie Rady Naczelnej oraz posłowie partii. W granicach uchwał Zgromadzenia Krajowego polityką stronnictwa kierowała Rada Naczelna. Najwyższą władzą wykonawczą stronnictwa był Zarząd Główny złożony z 7 członków zamieszkałych w stolicy, wybranych przez Radę Naczelną na jeden rok. Struktura regionalna partii składała się z zarządów miejscowych, okręgowych i powiatowych[10].

W 1905 partią kierował Zarząd Główny, którego siedziba mieściła się w Warszawie. W miastach gubernialnych znajdowały się zarządy okręgowe, natomiast w siedzibach powiatów – zarządy powiatowe. W pierwszym ZG SND zasiadali: Władysław Jabłonowski, Bolesław Jakimiak, Zygmunt Makowiecki, Aleksander Zawadzki, Bolesław Lutomski, Marian Lutosławski i Maurycy Zamoyski[4].

Prasa SND[4]

edytuj
  • Przegląd Wszechpolski
  • Przegląd Narodowy
  • „Naród”
  • „Polak”
  • „Gazeta Świąteczna”
  • „Gazeta Poranna Dwa Grosze”
  • Gazeta Warszawska
  • „Myśl Polska”
  • „Myśl Narodowa”
  • „Pochodnia”
  • Dziennik Kijowski
  • „Dziennik Wileński”
  • „Czytelnia dla Wszystkich”
  • Głos Lubelski
  • „Głos Łomżyński”
  • „Podlasiak”
  • „Kiliński”
  • „Sztandar”
  • „Głos Pracy Polskiej”
  • „Sztandar Polski”
  • „Wiadomości Codzienne”
  • „Za Wiarę i Ojczyznę”
  • „Zorza”
  • „Naród”
  • „Gazeta Polska”
  • „Goniec Poranny i Wieczorny”
  • „Ognisko”

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b T. Sikorski, Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, [w:] Encyklopedia ruchu narodowego. Organizacje, wydarzenia, pojęcia, t. 1, red. K. Kawęcki, Warszawa 2022, s. 218.
  2. T. Sikorski, Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, [w:] Encyklopedia ruchu narodowego. Organizacje, wydarzenia, pojęcia, t. 1, red. K. Kawęcki, Warszawa 2022, s. 219.
  3. a b T. Sikorski, Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, [w:] Encyklopedia ruchu narodowego. Organizacje, wydarzenia, pojęcia, t. 1, red. K. Kawęcki, Warszawa 2022, s. 218–239.
  4. a b c T. Sikorski, Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, [w:] Encyklopedia ruchu narodowego. Organizacje, wydarzenia, pojęcia, t. 1, red. K. Kawęcki, Warszawa 2022, s. 221.
  5. T. Sikorski, Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, [w:] Encyklopedia ruchu narodowego. Organizacje, wydarzenia, pojęcia, t. 1, red. K. Kawęcki, Warszawa 2022, s. 232.
  6. T. Sikorski, Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, [w:] Encyklopedia ruchu narodowego. Organizacje, wydarzenia, pojęcia, t. 1, red. K. Kawęcki, Warszawa 2022, s. 232–235.
  7. T. Sikorski, Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, [w:] Encyklopedia ruchu narodowego. Organizacje, wydarzenia, pojęcia, t. 1, red. K. Kawęcki, Warszawa 2022, s. 237.
  8. Historia polski. Kalendarium dziejów 1887–1943, t. 3, s. 23.
  9. R. Wapiński, Narodowa Demokracja 1893–1939. Ze studiów nad dziejami myśli nacjonalistycznej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980, s. 49 i n.
  10. Zasady organizacyi Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego.

Linki zewnętrzne

edytuj