Stanisław Kulczyński
Stanisław Leon Kulczyński (ur. 9 maja 1895 w Krakowie, zm. 12 lipca 1975 w Warszawie)[1] – polski botanik i polityk. Poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, III, IV i V kadencji, zastępca przewodniczącego (1956–1969) Rady Państwa. Wicemarszałek Sejmu I kadencji, rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (1936–1938) oraz Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (1945–1951). Budowniczy Polski Ludowej.
.jpg)
| |
| Data i miejsce urodzenia |
9 maja 1895 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przewodniczący Rady Państwa (p.o.) | |
| Okres |
od 7 sierpnia 1964 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
         
| |
| profesor zwyczajny nauk przyrodniczych | |
| Specjalność: botanika | |
| Alma Mater | |
|---|---|
| Doktorat |
1919 – botanika i geologia |
| Habilitacja |
1924 – botanika |
| Profesura |
1930 |
| rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie | |
| Okres spraw. |
1936–1938 |
| rektor Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej | |
| Okres spraw. |
1945–1951 |
Życiorys
edytuj
Urodził się w rodzinie Władysława, zoologa, specjalisty w dziedzinie pajęczaków, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego, i Anny z Chełmeckich[2]. Ukończył studia na Uniwersytecie Jagiellońskim (był uczniem Mariana Raciborskiego i Władysława Szafera)[3]. Został wykładowcą botaniki na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie w 1924 objął i zorganizował Katedrę Systematyki i Morfologii Roślin, początkowo jako profesor nadzwyczajny, od 1930 profesor zwyczajny. W 1935 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. W czasie lat akademickich 1936/1937 i 1937/1938 był rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie[4][5]. Zrezygnował ze stanowiska na początku stycznia 1938[6], protestując w ten sposób przeciwko naciskom wprowadzenia na uczelni getta ławkowego[7].
W 1935 został członkiem korespondentem, a w 1945 – członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Umiejętności; od 1919 był współpracownikiem (od 1935 członkiem) Komisji Fizjograficznej PAU[8]; współzałożyciel i od 1952 członek Polskiej Akademii Nauk[1].
Po wybuchu II wojny światowej i agresji Związku Radzieckiego na Polskę z 17 września 1939 i po przemianowaniu uczelni na Lwowski Państwowy Uniwersytet im. Iwana Franki został prezesem Związku Zawodowego Pracowników Uniwersytetu (tzw. „Profspilka”, do którego przynależność była obowiązkowa)[9]. W okresie radzieckiej okupacji Lwowa nadal prowadził działalność naukową. W sierpniu 1940 był gościem Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Nauki ZSRR w Moskwie[10]. W czasie wojny był delegatem Rządu RP na wychodźstwie na Obszar Lwowski. Lwów opuścił w 1941 (wraz z Karoliną Lanckorońską). Zamieszkał w Krakowie, gdzie zajmował się tajnym nauczaniem na Uniwersytecie Jagiellońskim. 10 maja 1945 przybył do Wrocławia, gdzie rozpoczął odbudowę uniwersytetu. Był pierwszym rektorem połączonych: Uniwersytetu i Politechniki w latach 1945–1951[1].
9 lipca 1946 został mianowany przez wojewodę wrocławskiego tymczasowym opiekunem zbiorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Podjął decyzję o oddaniu na potrzeby przyszłego Ossolineum budynku dawnego gimnazjum Św. Macieja użytkowanego przez Uniwersytet, zorganizował przyjęcie zbiorów lwowskich we Wrocławiu i odpowiednio je zabezpieczył. W październiku 1946 zorganizował Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum we Wrocławiu, którego został prezesem Zarządu. Funkcję tę sprawował aż do zawieszenia działalności Towarzystwa w 1949. W 1949 jako członek Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju był delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu[11]. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[12]. W czerwcu 1968 wszedł w skład Komitetu Honorowego oraz został przewodniczącym Komitetu Przygotowawczego obchodów 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika[13].
Zmarł w Warszawie, pochowany 17 lipca 1975 na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[14]. W uroczystościach pogrzebowych udział wzięli m.in. przewodniczący Rady Państwa prof. Henryk Jabłoński, prezes Naczelnego Komitetu ZSL, marszałek Sejmu Stanisław Gucwa, przewodniczący Centralnego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego Andrzej Benesz, I sekretarz Komitetu Krakowskiego PZPR Wit Drapich, prezydent Krakowa Jerzy Pękala oraz delegacje naukowców z całego kraju. Przemówienie żałobne wygłosił Andrzej Benesz[15].
Kariera naukowa
edytuj- 1918–1924 – pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego;
- 1924–1939 – prof. Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (w latach 1936–1938 rektor), w czasie pierwszej okupacji sowieckiej (w latach 1939–1941) prof. Uniwersytetu im. I. Franki we Lwowie;
- od 1941 w Krakowie – pracował jako rzeczoznawca przy Izbie Rolniczej;
- 1945–1969 – prof. Uniwersytetu Wrocławskiego;
- 1945–1952 – rektor Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu.
W pracy naukowej zajmował się systematyką roślin, ekologią, fitosocjologią (głównie Tatr i Pienin) i paleobotaniką; autor m.in. Torfowiska Polesia (tom I–II, 1939–1940); współautor (wraz z Władysławem Szaferem i Bogumiłem Pawłowskim) klucza do oznaczania polskich roślin naczyniowych Rośliny polskie (1924)[16].
Działalność polityczna
edytuj- Od 1938 – był członkiem Klubów Demokratycznych, od 1939 Stronnictwa Demokratycznego. Należał do kierownictwa stronnictwa – w latach 1949–1969 członek Centralnego Komitetu, w latach 1949–1954 członek Komitetu Politycznego CK, w latach 1954–1969 członek Prezydium CK, 1946–1954 wiceprzewodniczący Rady Naczelnej SD, w latach 1954–1956 wiceprzewodniczący CK, a w latach 1956–1969 stał na czele partii jako przewodniczący CK. Od 1969 honorowy prezes SD;
- 1952–1956 – wicemarszałek Sejmu, w latach 1956–1969 zastępca przewodniczącego Rady Państwa[16];
- 1946–1972 – poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, III, IV i V kadencji; był przewodniczącym Komisji Spraw Zagranicznych (w latach 1952–1956 i 1961–1969) oraz Komisji Nadzwyczajnej Ziem Zachodnich (1957–1961);
- 1955–1967 – przewodniczący Rady Naczelnej Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia”;
- 1957–1971 – przewodniczący Rady Naczelnej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich;
- 1958–1975 – wiceprzewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu;
- 1958–1973 – przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju.
Rodzina
edytujŻonaty z Marią Kulczyńską, działaczką społeczną i polityczną. Miał córkę i syna Jana, reżysera i byłego dziekana Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej[17]. Jego brat Władysław junior (1890–1923) był taternikiem, siostra Wanda (1893–1968) – działaczką na rzecz ochrony przyrody[18].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Order Budowniczych Polski Ludowej (1964)[19]
- Order Sztandaru Pracy I klasy (22 lipca 1949)[20]
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1959)[21]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)[22][23]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (19 sierpnia 1946)[24]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)[25]
- Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1963)[26]
- Odznaka honorowa „Zasłużony dla Warmii i Mazur” (1960)[27]
- Krzyż Wielkiego Oficera Orderu Zasługi Republiki Włoskiej (Włochy, 1965)[28]
- Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina” (ZSRR, 1970)[29]
- Złoty Medal Pokoju im. F. Joliot-Curie nadany przez Światową Radę Pokoju (1964)[30]
Nagrody i wyróżnienia
edytuj- Nagroda Państwowa II stopnia za wybitne osiągnięcia w dziedzinie badań nad torfowiskami (1952)[31]
- tytuły doktora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego (1963) i Politechniki Wrocławskiej (1965)[32]
- tytuł Honorowego Obywatela Wrocławia (pośmiertnie, 2018)[33]
Upamiętnienie
edytujJego imieniem nazwano Wrocławską Drukarnię Naukową PAN, jeden z wrocławskich bulwarów, szkołę podstawową we Wrocławiu, a także MS Stanisław Kulczyński[34] zwodowany w stoczni im. Adolfa Warskiego. W Jeleniej Górze wzniesiono mu pomnik[17][35].
W 2017 Instytut Pamięci Narodowej zamieścił nazwisko Kulczyńskiego na liście osób symbolizujących komunizm, wskazując na konieczność zmiany nazw ulic noszących jego imię[36]. Wywołało to sprzeciw ze strony wrocławskiego środowiska akademickiego, w tym Uniwersytetu Wrocławskiego[37].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Wielka Encyklopedia PWN. Tom 15. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 174. ISBN 83-01-13794-0.
- ↑ Józef Mądalski, Stanisław Kulczyński, [w:] Jan Trzynadlowski (red.), Uczeni wrocławscy: (1945–1979), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980, s. 181, ISBN 83-04-00037-7, OCLC 15316628.
- ↑ Encyklopedia Wrocławia. Jan Harasimowicz (red.). Wyd. III. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 460.
- ↑ Prof. dr. Kulczyński rektorem U. J. K.. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 107 z 10 maja 1936.
- ↑ Jan Draus: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946. Portret kresowej uczelni. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007, s. 25. ISBN 978-83-7188-964-6.
- ↑ Senat U. J. K. przyjął rezygnację rektora Kulczyńskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 5 z 9 stycznia 1938.
- ↑ Małgorzata Kaczmar. Prof. Stanisław Kulczyński – buntownik z wyboru. „Gazeta Wrocławska”, 2 października 2009.
- ↑ Piotr Köhler: Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1815–1952). Kraków 2002.
- ↑ Jan Draus: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946. Portret kresowej uczelni. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007, s. 87. ISBN 978-83-7188-964-6.
- ↑ Dzieje najnowsze: Tom 14, PAN, 1983.
- ↑ „Trybuna Robotnicza”, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.
- ↑ „Życie Warszawy”, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
- ↑ „Urania”, nr 3, marzec 1969, s. 84–85.
- ↑ Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803–2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 154, ISBN 978-83-233-4527-5.
- ↑ Pogrzeb Stanisława Kulczyńskiego [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 159 (9755), 18 lipca 1975, s. 2.
- ↑ a b Wielka Encyklopedia PWN. Tom 15. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 175. ISBN 83-01-13794-0.
- ↑ a b Maria Żmigrodzka, Hołd dla wybitnego polityka, naukowca, człowieka. Uroczyste wodowanie m/s „Stanisław Kulczyński”, „Kurier Polski”, nr 83 z 29 kwietnia 1987, s. 1–2. Matką chrzestną statku została Helena Chodkowska.
- ↑ Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, s. 621–624. ISBN 83-7104-009-1.
- ↑ Wręczenie odznaczeń w Belwederze. „Nowiny”, s. 1, Nr 170 z 20 lipca 1964.
- ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 („za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), oświaty, nauki, kultury i sztuki”).
- ↑ Najwyższe odznaczenia dla zasłużonych obywateli Polski Ludowej, „Trybuna Robotnicza”, nr 173, 22 lipca 1959, s. 7.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410 („za zasługi na polu pracy naukowej”).
- ↑ Odznaczenia w dniu Święta Niepodległości. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 258 z 13 listopada 1937.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 52, poz. 366 („za zasługi na polu działalności oświatowej i kulturalnej”).
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 – Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. 0/126 – na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
- ↑ „Odznaka Tysiąclecia” dla czołowych działaczy partyjnych i państwowych, „Trybuna Robotnicza”, nr 37, 13 lutego 1963, s. 1.
- ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, nr 9, 20 września 1960, s. 1.
- ↑ Order Odrodzenia dla G. Saragata. Odznaczenia włoskie dla przywódców polskich. „Dziennik Polski”. 246, s. 1, 16 października 1965.
- ↑ Jubileuszowe medale leninowskie dla działaczy OKP, „Głos Słupski”, nr 276, 4 października 1970, s. 1.
- ↑ Jacek Ślusarczyk, Ruch Obrońców Pokoju w latach 1948–1989, Instytut Studiów Politycznych PAN, 1996, s. 124.
- ↑ Uchwała Prezydium Rządu w sprawie przyznania nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki za rok 1952. „Trybuna Ludu”. Rok V, NR 203 (1265), s. 6, 23 lipca 1952. Warszawa: KC PZPR. [dostęp 2024-07-23].
- ↑ Doktorzy honoris causa [online], portal.pwr.wroc.pl [dostęp 2020-07-26].
- ↑ Civitate Wratislaviensi Donatus. BIP miasta Wrocławia. [dostęp 2023-12-26].
- ↑ MS Stanisław Kulczyński. polsteam.com. [dostęp 2020-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-19)].
- ↑ Święto Stronnictwa w całym kraju, „Kurier Polski”, nr 89 z 7 maja 1984, s. 1–2.
- ↑ ul. Kulczyńskiego Stanisława [online], ipn.gov.pl [dostęp 2020-07-26].
- ↑ Uchwały Senatu – 2017 [online], bip.uni.wroc.pl [dostęp 2020-07-26].
Linki zewnętrzne
edytuj- Magdalena Bajer – Kulczyńscy
- Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 10 maja 2018 r. – III SA/Wr 141/18 – Zakaz propagowania ustroju totalitarnego w nazewnictwie