Spłukiwanie, ablacja (łac. ablatio = odejście) – proces rzeźbotwórczy polegający na wymywaniu zwietrzeliny i gleby oraz ich przemieszczeniu w dół stoku przez wodę deszczową (ablacja deszczowa) lub roztopową (ablacja roztopowa)[1]. Spłukiwanie jest rodzajem erozji[2][3], choć według niektórych źródeł określanie go jako erozji wodnej gleby jest niezupełnie prawidłowe[4].

Czynniki mające wpływ na spłukiwanie

edytuj

Spłukiwanie jest typowe dla stoków bardziej stromych, na łagodniejszych często przechodzi w spełzywanie[5]. Wielkość spłukiwania zależy od wielkości opadów lub roztopów – czym więcej wody, tym spłukiwanie jest silniejsze oraz szaty roślinnej, która przez system korzeniowy blokuje ruchy masowe. Spory wpływ ma również geomorfologia i geologia terenu, gdyż stoki bardziej strome oraz mało spójne są bardziej podatne na spłukiwanie[5]. Najczęściej występuje na stokach lessowych, a także gliniastych o ubogiej pokrywie roślinnej; podatne na ablację są też stoki zaorane (ponieważ są pozbawione roślinności). Intensywność procesu jest zależna od ilości i natężenia opadów, a także od nachylenia stoku i rodzaju występującej na nim pokrywy roślinnej[6].

Wielkość spłukiwania nie zależy od strefy klimatycznej, gdyż występuje ono zarówno w strefie ciepłej jak i zimnej. Może jednak różnić się rodzajem. W strefie gorącej, w której nie występuje zamarzanie, dochodzi do spłukiwania deszczowego, szczególnie podczas gwałtownych burz. Z kolei w strefie zimnej dochodzi do spłukiwania roztopowego, kiedy to część ziemi jest jeszcze zamarznięta, a warstwa wierzchnia nie[5].

Spłukiwanie i inne procesy mogą prowadzić do powstania różnych form terenu – zarówno wklęsłych, np. rozłogów[7], jak i płaskich, np. równin denudacyjnych[8]. Podczas spłukiwania mogą powstać liczne strugi, które z czasem mogą przekształcić się w wąwozy[5].

Rodzaje spłukiwania

edytuj

Spłukiwanie można podzielić na[5]:

  • liniowe (linijne, bruzdowe) – woda wraz z materiałem spłukiwanym płynie widocznymi bruzdami;
  • powierzchniowe (warstwowe, pokrywowe) – woda wraz z materiałem spłukiwanym płynie całą powierzchnią;
  • rozproszone – pośrednie pomiędzy powyższymi, woda płynie licznymi kanałami, które nie mają widocznych brzegów.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Jan Flis: Terminy geograficzne. Wyd. V (zmienione). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1999. ISBN 83-02-04531-4.
  2. Leksykon naukowo - techniczny z suplementem. Wyd. 4. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo - Techniczne, 1989. ISBN 83-204-0967-5.
  3. ablacja deszczowa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2010-02-10].
  4. Spłukiwanie, [w:] Encyklopedia WIEM [online], Portal Wiedzy w Onet [dostęp 2010-02-10] [zarchiwizowane z adresu 2014-04-07], Cytat: Spłukiwanie zachodzące na stokach rolniczych nazywane jest często, choć niezupełnie prawidłowo, erozją wodną gleby (winno być: ablacją gleby). (pol.).
  5. a b c d e Leszek Lindner (red.): Czwartorzęd osady metody badań stratygrafia. Warszawa: PAE, 1992, s. 70. ISBN 83-85636-01-3.
  6. Spłukiwanie, [w:] Encyklopedia WIEM [online], Portal Wiedzy w Onet [dostęp 2010-02-10] [zarchiwizowane z adresu 2014-04-07], Cytat: Intensywność spłukiwania zależy od natężenia opadu, ilości spływającej wody, nachylenia stoku oraz od rodzaju pokrywy roślinnej. Szczególnie podatne na spłukiwanie są stoki pozbawione roślinności, np. stoki zaorane. (pol.).
  7. Rozłogi. Encyklopedia WIEM. [dostęp 2010-02-10]. (pol.).
  8. Równina denudacyjna. Encyklopedia WIEM. [dostęp 2010-02-10]. (pol.).