Soból i panna (powieść)

Soból i panna. Cykl myśliwski – powieść obyczajowa Józefa Weyssenhoffa (1860–1932), wydana po raz pierwszy w 1911 roku.

Soból i panna

Wydanie ilustrowane z 1913 r.
Autor	Józef Weyssenhoff
Tematyka	romans, ziemianie, łowiectwo
Typ utworu	powieść obyczajowa
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Warszawa
Język	polski
Data wydania	1911
Wydawca	Gebethner i Wolff

Utwór opowiada historię miłości młodego dziedzica i wiejskiej dziewczyny. Fabuła dzieje się na Litwie kowieńskiej, w rzeczywistych miejscach. Obok romansowego wątku i związanej z nim nielinearnej fabuły zawiera opisy życia ziemiańskiego, opiewa uroki łowiectwa i bogactwo przyrody. Porusza również kwestie społeczne i narodowe oraz zawiera rozważania etyczne.

Powieść jest napisana prozą poetycką i zaliczana jest do literatury okresu Młodej Polski. Jest to jedna z trzech kresowych powieści pisarza, obok Unii (1910) i Puszczy (1915).

W 1913 ukazało się ilustrowane wydanie, które zawierało 85 barwnych i czarnych rysunków Henryka Weyssenhoffa, znanego malarza i kuzyna autora powieści.

Józef Weyssenhoff (autor) i Henryk Weyssenhoff (ilustrator), ilustracja z wydania z 1913 r.

Fabuła

Wschodnia Litwa, przełom XIX i XX wieku. Michał Rajecki, zamożny student powracający na wakacje w okolice rodzinnych Jużynt, podczas polowania spotyka Warszulkę Łaukinisównę, piękną litewską dziewczynę z ludu. Podobają się sobie, widują się kilkakrotnie, Michał składa niebaczne obietnice, Warszulka ofiarowuje mu swój medalik. Ta znajomość, choć pełna dziwnego uroku, nie ma przyszłości – młodych dzielą różnice społeczne, narodowe i majątkowe, Michała ciągnie wielki świat, Warszulkę swatają z zakochanym w niej gospodarskim synem.

Wątek romansowy jest tylko przyczynkiem do przedstawienia głównej miłości Michała, jaką jest natura i kontakt z nią podczas licznych, opisanych ze szczegółami wypraw do lasu, przede wszystkim na polowania.

Tytuł

Tytuł nawiązuje do fragmentu staropolskiej pieśni myśliwskiej Pojedziemy na łów:

A teraz się dzielmy, dzielmy,

Towarzyszu mój!

Tobie zając i sarna,

A mnie soból i panna,

Towarzyszu mój!

Źródła powieści

Powieść ma charakter autobiograficzny. Przedstawione są tu też rzeczywiste miejsca na Kowieńszczyźnie: Jużynty (lit. Jūžintai), Gaczany (Gačionys), Potyłta, Trembeliszki, jezioro Jużynty (Jūžintas), jezioro Gaczańskie (Gačionių ežeras), jezioro Rosza (Rašai), rzeka Święta (Šventoji), Dusiaty (Dusetos), Puszcza Dusiacka, Szepeta (Šepeta) i inne.

Bohater powieści, Michał Rajecki, młody dziedzica majątku Jużynty w północno-wschodniej Litwie, jest alter ego autora. Weyssenhoffowie byli rzeczywiście dziedzicami Jużynt, a pisarz spędził tu część swojej młodości.

Postać Stanisława Pucewicza, właściciela sąsiedniego majątku Gaczany i folwarku Potyłta, wzorowana jest na osobie przyjaciela pisarza, Piotra Rosena. Piotr był synem Justyna Rosena, wywodzącego się ze szlachty inflanckiej. Majątek Gaczany pozostał w rękach Piotra do 1940 roku, a w 1999 odzyskał go jego wnuk, również Piotr Rosen.

Miejsca opisane w powieści, wygląd współczesny:

• 
  Dwór Weyssenhoffów w Tarnowie koło Jużynt
• 
  Dwór Rosenów w Gaczanach
• 
  Kościół w Jużyntach
• 
  Jezioro w Jużyntach, w którym kąpała się Warszulka

Nawiązania

Do utworu Weyssenhoffa nawiązuje wiersz Jana Lechonia Soból i panna.

Ekranizacja

W 1983 na podstawie powieści powstał film pod tym samym tytułem w reżyserii Huberta Drapelli z Jackiem Borkowskim w roli Michała i Jolantą Nowak w roli Warszulki.

Galeria

Wybrane ilustracje Henryka Weyssenhoffa do wydania z 1913 roku:

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• 
  Spotkanie z Warszulką w leszczynie
• 
  Na polowaniu u książąt S.
• 
  Pani Teresa i Michał
• 
  Janielka przed chatą w Trembeliszkach
• 
  Kościół w Jużyntach
• 
  Kąpiel Warszulki
• 
  Przed dworem w Gaczanach
• 
  Stary Trembel z wnukami

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Linki zewnętrzne

• Soból i panna. Cykl myśliwski – publikacja internetowa.. republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-17)].
• Wydania powieści w bibliotece Polona