Siogun
Siogun (jap. 将軍 shōgun), szogun[1] – wódz naczelny, generał, zwierzchnik sił zbrojnych, generalissimus w Japonii w latach 793–1868. Słowo shōgun jest skróconą wersją pierwotnego tytułu oficjalnego sei’i-taishōgun (jap. 征夷大将軍 sei’i-taishōgun; dosł. „głównodowodzący wojsk ekspedycyjnych przeciwko barbarzyńcom” lub „generalissimus do podboju (ujarzmienia) barbarzyńców”[2]). Początkowo był to stopień wojskowy dowodzących cesarską armią japońską, później dziedziczny tytuł wojskowych władców Japonii, sprawujących faktyczną władzę w kraju rządzonym tylko nominalnie przez cesarza.
Okres panowania siogunów nazywany jest po japońsku bakufu (jap. 幕府; dosł.: rządy spod namiotu[3]). W języku polskim używa się w tym znaczeniu także słowa „siogunat” (lub „szogunat”), pochodzącego nie z języka japońskiego, ale od angielskiego słowa: „shogunate”.
Historia
edytujFunkcję sioguna, traktowaną wówczas jako tymczasową, wprowadzono w 794 r., przyznając ją Otomaro Ōtomo na czas wojny z Ajnami[4]. Po zakończeniu wojny w 811 r. została ona zniesiona. Przywrócono ją dopiero pod koniec XII w. W 1192 r. cesarz Go-Shirakawa przyznał ją Yoritomo Minamoto, który przekształcił ją w funkcję dożywotnią i dziedziczną.
W następnych stuleciach funkcja sioguna, jako wojskowego władcy Japonii, została umocniona przez rody Ashikaga i Tokugawa. Została zniesiona w trakcie restauracji Meiji, w drugiej połowie XIX w.
Wymowa słowa „siogun”
edytujPrawidłową wymową słowa japońskiego 将軍 w języku polskim jest „siogun” („sio-” jak w słowie siostra). Przyjęty przed laty zapis „szogun” pochodził z fonetycznego zapisu w języku angielskim "shogun". Wikipedia używa transkrypcji Hepburna i zgodnie z nią, prawidłowym zapisem jest „shōgun”[5], gdzie „ō” oznacza długą samogłoskę „o”.
„Siogun ciemności”
edytujW języku współczesnym funkcjonuje zwrot yami-shōgun[6], który w formie przydomka określa polityków, którzy posiadają silne wpływy zakulisowe, także w sprawach personalnych. W dosłownym tłumaczeniu na język polski zwrot ten oznacza „sioguna ciemności”, w znaczeniu „szarej eminencji”. W języku angielskim zwrot ten jest tłumaczony jako „shadow shogun” (lub king-maker)[7].
Lista siogunów japońskich
edytuj |
Okres podbojów Ajnów | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Nr | Siogun | Kanji | Okres życia | Lata panowania | Uwagi |
| 1 | Otomaro Ōtomo | 大伴弟麻呂 | 731–809 | 793–809 | stopień wojskowy |
| 2 | Tamuramaro Sakanoue | 坂上田村麻呂 | 758–811 | 809–811 | stopień wojskowy |
| 3 | Watamaro Bun’ya | 文屋綿麻呂 | 765–823 | 811–813 | stopień wojskowy |
| |
Okres rebelii Masakado Tairy | ||||
| 4 | Tadabumi Fujiwara | 藤原忠文 | 873–947 | 940 | stopień wojskowy |
 |
Okres wojny Gempei | ||||
| 5 | Yoshinaka Minamoto[8] | 源義仲 | 1154–1184 | 1181–1184 | zabity w bitwie pod Awazu |
| 6 | Yoshitsune Minamoto[9] | 源義経 | 1159–1189 | 1184–1189 | zmuszony do popełnienia seppuku |
| |
Siogunat Kamakura – Ród Minamoto | ||||
| 7 (1) | Yoritomo Minamoto | 源頼朝 | 1147–1199 | 1192–1199 | założyciel siogunatu |
| 8 (2) | Yori'ie Minamoto[10] | 源頼家 | 1182–1204 | 1202–1203 | abdykował; zamordowany |
| 9 (3) | Sanetomo Minamoto | 源実朝 | 1192–1219 | 1203–1219 | zamordowany |
 |
Siogunat Kamakura – Ród Kujō | ||||
| 10 (4) | Yoritsune Kujō | 藤原頼経 | 1218–1256 | 1226–1244 | (Yoritsune Fujiwara) |
| 11 (5) | Yoritsugu Kujō | 藤原頼嗣 | 1239–1256 | 1244–1252 | (Yoritsugu Fujiwara) |
| |
Siogunat Kamakura – Ród cesarski | ||||
| 12 (6) | Książę Munetaka | 宗尊親王 | 1242–1274 | 1252–1266 | abdykował |
| 13 (7) | Książę Koreyasu | 惟康親王 | 1264–1326 | 1266–1289 | abdykował |
| 14 (8) | Książę Hisa’aki | 久明親王 | 1276–1328 | 1289–1308 | abdykował |
| 15 (9) | Książę Morikuni | 守邦親王 | 1301–1333 | 1308–1333 | abdykował |
| |
Restauracja Kenmu | ||||
| 16 (1) | Książę Moriyoshi | 護良親王 | 1308–1335 | 1333–1334 | ścięty z rozkazu Tadayoshiego Ashikagi |
| 17 (2) | Książę Narinaga | 成良親王 | 1326–1344 | 1335–1336 | dwie wersje śmierci |
 |
Siogunat Ashikaga | ||||
| 18 (1) | Takauji Ashikaga | 足利尊氏 | 1305–1358 | 1338–1358 | założyciel siogunatu |
| 19 (2) | Yoshiakira Ashikaga | 足利義詮 | 1330–1367 | 1358–1367 | |
| 20 (3) | Yoshimitsu Ashikaga | 足利義満 | 1358–1408 | 1368–1394 | abdykował |
| 21 (4) | Yoshimochi Ashikaga | 足利義持 | 1386–1428 | 1394–1423 | |
| 22 (5) | Yoshikazu Ashikaga | 足利義量 | 1407–1425 | 1423–1425 | śmierć z upicia |
| 21 (4) | Yoshimochi Ashikaga | 足利義持 | 1386–1428 | 1425–1428 | |
| 23 (6) | Yoshinori Ashikaga | 足利義教 | 1394–1441 | 1429–1441 | zamordowany |
| 24 (7) | Yoshikatsu Ashikaga | 足利義勝 | 1434–1443 | 1442–1443 | śmiertelny wypadek |
| 25 (8) | Yoshimasa Ashikaga | 足利義政 | 1436–1490 | 1443[11][12]–1473 | wojna Ōnin |
| 26 (9) | Yoshihisa Ashikaga | 足利義尚 | 1465–1489 | 1473–1489 | zabity w Ōmi |
| 27 (10) | Yoshitane Ashikaga | 足利義稙 | 1466–1523 | 1490–1493 | abdykował |
| 28 (11) | Yoshizumi Ashikaga | 足利義澄 | 1480–1511 | 1493[13]–1508 | |
| 27 (10) | Yoshitane Ashikaga | 足利義稙 | 1466–1523 | 1508–1521 | powrócił na urząd |
| 29 (12) | Yoshiharu Ashikaga | 足利義晴 | 1511–1550 | 1522–1546 | |
| 30 (13) | Yoshiteru Ashikaga | 足利義輝 | 1536–1565 | 1547–1565 | popełnił seppuku |
| 31 (14) | Yoshihide Ashikaga | 足利義栄 | 1538–1568 | 1568 | |
| 32 (15) | Yoshiaki Ashikaga | 足利義昭 | 1537～1597 | 1568–1573 | |
 |
Okres Azuchi-Momoyama[14] | ||||
| 33 (1) | Nobunaga Oda | 織田信長 | 1534–1582 | 1573–1582 | kontrolował 33 z 66 prowincji, nie posiadał tytułu sioguna |
| 34 (2) | Hideyoshi Toyotomi | 豊臣秀吉 | 1537–1598 | 1582–1598 | kontrolował wszystkie prowincje, nie posiadał tytułu sioguna |
| 35 (3) | Ieyasu Tokugawa | 徳川家康 | 1543–1616 | 1598–1603 | |
 |
Siogunat Tokugawa | ||||
| 35 (1) | Ieyasu Tokugawa | 徳川家康 | 1543–1616 | 1603–1605 | założyciel siogunatu |
| 36 (2) | Hidetada Tokugawa | 徳川秀忠 | 1579–1632 | 1605–1623 | |
| 37 (3) | Iemitsu Tokugawa | 徳川家光 | 1604–1651 | 1623–1651 | |
| 38 (4) | Ietsuna Tokugawa | 徳川家光 | 1641–1680 | 1651–1680 | |
| 39 (5) | Tsunayoshi Tokugawa | 徳川綱吉 | 1646–1709 | 1680–1709 | |
| 40 (6) | Ienobu Tokugawa | 徳川家宣 | 1662–1712 | 1709–1712 | |
| 41 (7) | Ietsugu Tokugawa | 徳川家継 | 1709–1716 | 1713–1716 | |
| 42 (8) | Yoshimune Tokugawa | 徳川吉宗 | 1684–1751 | 1716–1745 | |
| 43 (9) | Ieshige Tokugawa | 徳川家重 | 1712–1761 | 1745–1760 | |
| 44 (10) | Ieharu Tokugawa | 徳川家治 | 1737–1786 | 1760–1786 | |
| 45 (11) | Ienari Tokugawa | 徳川家斉 | 1773–1841 | 1787–1837 | |
| 46 (12) | Ieyoshi Tokugawa | 徳川家慶 | 1793–1853 | 1837–1853 | |
| 47 (13) | Iesada Tokugawa | 徳川家定 | 1824–1858 | 1853–1858 | |
| 48 (14) | Iemochi Tokugawa | 徳川家茂 | 1846–1866 | 1858–1866 | |
| 49 (15) | Yoshinobu Tokugawa | 徳川慶喜 | 1837–1913 | 1867–1868 | |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Słownik języka polskiego PWN
- ↑ Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Ltd., 1991, s. 1459, 1592. ISBN 4-7674-2015-6.
- ↑ Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 1984, s. 159. ISBN 83-04-01486-6.
- ↑ Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Wrocław: Zakład narodowy im. Ossolińskich, 1984, s. 79. ISBN 83-04-01486-6.
- ↑ Kenkyusha's New Japanese-English Dictionary. Tokyo: Kenkyusha Ltd., 1991, s. 1592. ISBN 4-7674-2015-6.
- ↑ 闇将軍 (Yami-shōgun). 日本語俗語辞書 (słownik gwary, slangu), 2015. [dostęp 2015-03-01]. (jap.).
- ↑ Shadow shogun. Japan Reference, 2015. [dostęp 2015-03-01]. (ang.).
- ↑ Formalnie nie nosił tytułu sioguna, lecz „asahi-shōguna”
- ↑ Formalnie nie nosił tytułu sioguna
- ↑ Od panowania Yori'ie do restauracji Kenmu faktyczną władzę w tym okresie sprawował shikken
- ↑ Wojna Ōnin. W: Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Ossolineum, 1984, s. 197. ISBN 83-04-01486-6.
- ↑ W latach 1443–1449 sprawował rządy jako Yoshinari Ashikaga
- ↑ Wojna Ōnin. W: Jolanta Tubielewicz: Historia Japonii. Ossolineum, 1984, s. 199. ISBN 83-04-01486-6.
- ↑ Faktyczni władcy wojskowi Japonii bez tytułu sioguna
Bibliografia
edytuj- Karl.F.Friday Hired Swords, Stanford University Press 1992, ISBN 0-8047-2696-5
- Jolanta Tubielewicz, Historia Japonii, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1984, ISBN 83-04-01486-6, OCLC 830236012.
- R.H.P. Mason, J.G. Caiger, A History of Japan, Charles E. Tuttle Comapny Tokyo 1977, 0221-000349-4615