Wikipedia

Rutowate

rodzina roślin

Rutowate (Rutaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu mydleńcowców Sapindales (lub rutowców Rutales w niektórych ujęciach systematycznych). Obejmuje 161 rodzajów i 2085 gatunków, zamieszkujących strefy tropikalną i subtropikalną, rzadziej strefę umiarkowaną[2]. W Polsce rosną tylko niektóre gatunki w uprawie[3]. Największe znaczenie ekonomiczne w rodzinie ma rodzaj cytrus, którego wiele gatunków i wyhodowanych odmian to ważne rośliny owocowe, dostarczające nie tylko owoce spożywane w postaci świeżej, soków i wielu przetworów, ale także dostarczające produktów dla przemysłu perfumeryjnego i spożywczego – przypraw, konserwantów, olejków eterycznych. Roślinami przyprawowymi są przedstawiciele rodzaju ruta, żółtodrzew, Bergera koenigii (kluczowy składnik przyprawy curry). Olejki eteryczne z gatunku Boronia megastigma stosowane są w przemyśle perfumeryjnym, podobnie żywice roślin z rodzaju Amyris, które poza tym dostarczają wartościowego drewna opałowego. Szereg roślin drzewiastych cenionych jest ze względu na drewno, często wonne (np. rodzaje Chloroxylon, Zanthoxylum, Amyris, Flindersia, Phellodendron). Liczne rośliny z tej rodziny uprawiane są jako ozdobne, w warunkach klimatu umiarkowanego np. skimmia, ruta, parczelina, korkowiec, a w strefie międzyzwrotnikowej także: cytrusy, Boronia, Choisya, Cneorum, Correa, Diosma, Murraya, Tetradium, Toddalia, Triphasia i in.[4]

Rutowate
Ilustracja
Kwiaty Citrus sinensis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

mydleńcowce

Rodzina

rutowate

Nazwa systematyczna
Rutaceae Juss.
Gen. Pl.: 296. 4 Aug 1789, nom. cons.
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Owoce Citrus sinensis

Morfologia

edytuj
Pokrój
Drzewa, krzewy i byliny (zwykle potężne, rosnące w tropikach[5]), czasem cierniste lub wspinające się, często wonne i zawierające w różnych organach prześwitujące zbiorniczki z olejkami eterycznymi (brak ich tylko u części Cneoroideae)[4].
Liście
Skrętoległe, naprzeciwległe lub w okółkach, zawsze bez przylistków. Blaszka pojedyncza lub złożona, zarówno pierzasto jak i dłoniasto, czasem ze zredukowanymi listkami do jednego. Często z oskrzydloną osią liścia. Blaszka całobrzega, karbowana lub ząbkowana[4].
Kwiaty
Pojedyncze lub zebrane są w wyrastające w kątach liści lub na szczytach pędów kwiatostany wiechowate, groniaste, kłosowate, baldachowate, główkowate. Kwiaty zwykle są promieniste, rzadziej w różnym stopniu grzbieciste, zarówno obupłciowe jak i jedniopłciowe[4]. Liczba elementów składowych okółków kwiatowych jest zmienna, często nawet na tej samej roślinie[5]. Działki kielicha są niepozorne[5], wolne lub zrośnięte, w liczbie trzech, czterech lub pięciu. Płatki korony są wolne lub częściowo zrośnięte, w takiej samej liczbie jak działki[4]. Pręciki występują zwykle w dwóch okółkach, z których zewnętrzny jest nadległy płatkom, ale też bywają międzyległe. Rzadko zewnętrzny okółek ulega redukcji do prątniczków lub zupełnej[5]. Nitki pręcików są wolne lub zrastają się w rurkę, a u ich podstawy znajduje się dysk miodnikowy. Pylniki otwierają się podłużnymi pęknięciami do środka lub na boki. Zalążnia jest górna, często osadzona na krótkim gynoforze i tworzona jest przez jeden do pięciu, rzadziej więcej, niemal wolnych do całkowicie zrośniętych owocolistków[4].
Owoce
Torebki, pestkowce lub jagody[5], czasem w różnym stopniu wolne mieszki lub skrzydlaki[4].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina z rzędu mydleńcowców Sapindales w obrębie kladu różowych roślin okrytonasiennych[2].

mydleńcowce

Biebersteiniaceae




łużnikowate Nitrariaceae





Kirkiaceae




osoczynowate Burseraceae



nanerczowate Anacardiaceae






mydleńcowate Sapindaceae




biegunecznikowate Simaroubaceae



meliowate Meliaceae



rutowate Rutaceae







Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophytina Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rutanae Takht., rząd rutowce (Rutales Perleb), rodzina rutowate (Rutaceae Juss.)[6].

Podział i wykaz rodzajów[7]
rutowate

Cneoroideae




Amyridoideae




Rutoideae



Aurantioideae





 
Cneorum pulverulentum

Podrodzina Cneoroideae Webb

 
Dictamnus albus
 
Acronychia pedunculata
 
Phebalium filifolium
 
Skimmia japonica
 
Zanthoxylum piperitum

Podrodzina Amyridoideae Arnott

 
Ruta graveolens

Podrodzina Rutoideae Arnott

 
Murraya paniculata

Podrodzina Aurantioideae Eaton

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-11-08] (ang.).
  3. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  4. ↑ a b c d e f g Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase, Plants of the World, Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 374-378, ISBN 978-1-842466346.
  5. ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1, Warszawa: Muza SA, 1998, s. 315-324, ISBN 83-7079-778-4.
  6. ↑ Crescent Bloom, Rutaceae [online], The Compleat Botanica [dostęp 2010-02-07] [zarchiwizowane z adresu 2004-06-30] (ang.).
  7. ↑ List of Genera in RUTACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-11-08] (ang.).
  8. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.), Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 30.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rutowate&oldid=71732649”