Przewiertniowate (Caprifoliaceae Juss.) – rodzina roślin okrytonasiennych z rzędu szczeciowców (Dipsacales). We współczesnym, szerokim ujęciu zalicza się tu 31 rodzajów z 890 gatunkami. Należą tu zarówno rośliny zielne, jak i krzewy i drzewa. Występują one głównie w Eurazji (Morinioideae, Zabelia) w Eurazji i Ameryce Północnej (Diervilloideaea, Caprifolioideae, Linnaeoideae), w Eurazji i Afryce (Dipsacoideae). Na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy rosną przedstawiciele podrodziny Valerianoideae[2]. Do rodziny należy kilka gatunków jadalnych (roszpunka warzywna, jagoda kamczacka, Valeriana cornucopiae), stosowanych w przemyśle perfumeryjnym (nardostachys, wiciokrzew), w ziołolecznictwie (kozłek lekarski, nardostachys), liczne gatunki wykorzystywane są jako rośliny ozdobne, ze względu na efektowne i wonne kwiaty, czasem także barwne owoce (np. wiciokrzew, śnieguliczka, krzewuszka, kolkwicja, świerzbnica, szczeć, pierzogłówka, driakiew, ostrogowiec)[3].

Przewiertniowate
Ilustracja
Wiciokrzew przewiercień
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

szczeciowce

Rodzina

przewiertniowate

Nazwa systematyczna
Caprifoliaceae Juss. 1789
Gen. Pl.: 210. 4 Aug 1789.
Kwiaty krzewuszki cudownej
Śnieguliczka biała
Zimoziół północny
Kwiatostan świerzbnicy polnej
Kozłek lekarski

Morfologia

edytuj
Pokrój
Rośliny zielne (jednoroczne, dwuletnie i byliny), także pnącza, krzewy i drzewa[3].
Liście
Pojedyncze, pierzasto wcinane i pierzasto złożone, wyrastające naprzeciwlegle lub w okółkach, o nasadzie siedzącej, czasem obejmującej łodygę, lub ogonkowe. Przylistków zwykle brak (wyjątkiem jest Leycesteria). Często występuje zróżnicowanie kształtu liści rozwijających się na pędach wegetatywnych i generatywnych[3].
Kwiaty
Zebrane we wsparte przysadkami wierzchotkowe kwiatostany proste lub złożone, nierzadko skupione w główki. Często występują listki okrywy. Kwiaty zwykle mniej lub bardziej grzbieciste, rzadziej promieniste. Zwykle obupłciowe, choć czasem funkcjonalnie jednopłciowe. Kielich jest zrosłodziałkowy i zwykle trwały, złożony z 4–5 działek (rzadko 2 lub 3). Korona kwiatu składa się zwykle z 5 zrośniętych płatków (rzadko bywa ich 3 lub 4)[3]. Na płatkach znajdują się miodniki[2]. Pręciki w liczbie od 1 do 5 przyrośnięte są do rurki korony. Czasem dwa pręciki są dłuższe od innych (są dwusilne), czasem dwa pręciki wykształcają się jako płonne prątniczki (Morina). Pylniki łączą się z nitką pręcika od tyłu i otwierają podłużnymi pęknięciami. Zalążnia jest dolna, czasem wpół dolna i tworzy ją najczęściej 5 (rzadko od 2 do 8) owocolistków. Szyjka słupka jest pojedyncza. Znamię jest główkowate, ścięte, z jedną do pięciu łatek[3].
Owoce
Niełupki, torebki, jagody lub pestkowce[3].

Systematyka

edytuj

Przez długi czas w systemie Cronquista (1981) wyodrębniane były w rzędzie szczeciowców Dipsacales dobrze rozpoznawalne i odrębne rodziny: piżmaczkowate Adoxaceae, przewiertniowate Caprifoliaceae sensu stricto, szczeciowate Dipsacaceae i kozłkowate Valerianaceae. Badania molekularne wykazały jednak, że dwie ostatnie z tych rodzin są zagnieżdżone w obrębie parafiletycznych w tradycyjnym ujęciu przewiertniowatych. Dla uzyskania monofiletycznych rodzin z przewiertniowatych wyodrębniono w osobne rodziny dierwillowate Diervillaceae, raźniowate Morinaceae i zimoziołowate Linnaeaceae. Takie ujęcie obowiązywało w systemie APG I (1998). W systemie APG II (2003) dopuszczono opcjonalnie połączenie wszystkich rodzin z wyjątkiem piżmaczkowatych w przewiertniowate Caprifoliaceae sensu lato. W systemie APG III z 2008 i APG IV z 2016 występuje już tylko rodzina Caprifoliaceae w szerokim ujęciu. Za takim rozwiązaniem przemiawia m.in. problematyczna pozycja niektórych rodzajów (zwłaszcza Heptacodium łączonego prowizorycznie z Caprifolioideae i Zabelia sytuowanego blisko Morina)[3].

Pozycja systematyczne w rzędzie szczeciowców[2]
szczeciowce

piżmaczkowate Adoxaceae



przewiertniowate Caprifoliaceae



Klasyfikacja systematyczna w obrębie rodziny[2][4][5]
przewiertniowate

Diervilloideae




Caprifolioideae




Linnaeoideae




Morinoideae



Zabelia




Dipsacoideae



Valerianoideae







Diervilloideae Rafinesque

Caprifolioideae Eaton – przewiertniowe

Linnaeoideae Rafinesquezimoziołowe

Morinoideae

Dipsacoideae Eatonszczeciowe

Valerianoideae Rafinesquekozłkowe

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c d e Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-09-01] (ang.).
  3. a b c d e f g Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 421-425. ISBN 978-1842466346.
  4. List of Genera in CAPRIFOLIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-09-02] (ang.).
  5. Caprifoliaceae Juss., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-06-20].