Polska Partia Socjalistyczna – Lewica (1906–1918)
Polska Partia Socjalistyczna – Lewica – nieoficjalna nazwa Polskiej Partii Socjalistycznej, która w 1906 na IX zjeździe PPS w Wiedniu większością głosów delegatów doprowadziła do wyeliminowania członków Wydziału Bojowego, co w efekcie doprowadziło do podziału i wyodrębnienia PPS – Frakcji Rewolucyjnej. Partia używała nazwy „PPS”[1]. Przez członków Frakcji Rewolucyjnej nazywana „Frakcją Umiarkowaną”[1]. Od 1909, gdy Frakcja Rewolucyjna powróciła do pierwotnej nazwy PPS, zaczęła w wydawnictwach litery P.P.S. umieszczać w czarnej obwódce dla zaznaczenia różnicy[2]. Po pewnym czasie zwana zwyczajowo Lewicą PPS. Jej działacze w 1908 odrzucili program natychmiastowego odzyskania niepodległości Polski, stawiając na drogę rewolucji robotniczej w sojuszu z organizacjami rosyjskimi na rzecz obalenia caratu rosyjskiego i zbudowania republiki demokratycznej z uzyskaniem autonomii. W odrodzonej Polsce PPS-Lewica była współorganizatorem Rad Delegatów Robotniczych[3]. W grudniu 1918, po XII zjeździe, część członków partii połączyła się z grupą działaczy SDKPiL w Komunistyczną Partię Robotniczą Polski.
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Skrót |
PPS-Lewica |
| Data założenia |
listopad 1906 |
| Data rozwiązania |
grudzień 1918 |
| Ideologia polityczna | |
| Poglądy gospodarcze | |
Jej organami prasowym były „Robotnik”, „Głos Robotniczy”, „Robotnik w Rosji” i „Myśl Socjalistyczna”[3], z partią sympatyzował także tygodnik „Społeczeństwo”[4].
Powstanie PPS-Lewicy
edytujW 1906 na IX zjeździe PPS w Wiedniu w listopadzie 1906 doszło do rozłamu pomiędzy częścią działaczy PPS a przedstawicielami Wydziału Bojowego PPS na tle strategii i taktyki PPS. Utworzyły się dwa odłamy: „Starzy” wierni pierwotnemu programowi, w którym na pierwszym miejscu była walka o niepodległość Polski i „Młodzi”, którzy byli zwolennikami przede wszystkim rewolucji socjalistycznej, a w swych poglądach zbliżali się do programu SDKPiL[5]. Przedstawiciele Wydziału Bojowego usunięci z PPS utworzyli PPS – Frakcję Rewolucyjną. Pozostali na IX zjeździe delegaci wydali specjalną odezwę, w której, wyjaśniając przyczyny rozłamu, stwierdzili:
Rozłam obecny jest wynikiem długich walk wewnętrznych, rozdzierających naszą partię od początku rewolucji. Wewnętrzne te zatargi wypływały z tego, że pomiędzy towarzyszami partyjnymi były wielkie różnice w zapatrywaniu się na rewolucję w państwie rosyjskim i na nasz stosunek do tej rewolucji. (...) Dla zwolenników „starego” kierunku rewolucja rosyjska przedstawia się jedynie jako dogodna okazja do podjęcia walki o oderwanie Królestwa Polskiego do Rosji. Tymczasem „młody” kierunek uznał zdobycie niepodległości narodowej w toku obecnej rewolucji w caracie za niemożliwe. (...) Co się tyczy niepodległej rzeczypospolitej demokratycznej polskiej, ogarniającej obecne trzy zabory Polski (rosyjski austriacki i pruski), to „młody” kierunek nie wyrzeka się tego ideału, ale uznaje, że może on się spełnić tylko przez to, że klasa robotnicza każdego z zaborów Polski, działając wspólnie z proletariatem państw zaborczych, będzie walczyła o zaprowadzenie w nich ustroju całkowicie demokratycznego, republikańskiego. W żadnym zaś razie do niepodległości nie może prowadzić drogą „powstań narodowych”, mających na celu oderwanie zbrojną ręką tej czy innej części Polski od państwa zaborczego[6].
Program PPS-Lewicy
edytujW styczniu 1908 na X Zjeździe PPS-Lewicy w Cieszynie partia ogłosiła swój program. W programie odrzucono wprost żądanie niepodległości Polski. Postulatami ugrupowania były:
- zniesienie monarchii i przekształcenie Rosji w państwo demokratyczne oraz republikańskie;
- zniesienie biurokratycznego centralizmu państwowego oraz zdecentralizowanie ustroju państwa, władz jego prawodawczych, administracyjnych i sądowych;
- szeroka autonomia dla Polski, oparta na sejmie prawodawczym;
- zagwarantowanie praw mniejszościom narodowym nie wyodrębnionym w autonomiczne jednostki terytorialne.
W sprawach politycznych PPS Lewica dążyła do oparcia demokracji na następujących reformach:
- powszechne i równe bez różnicy płci prawo wyborcze od 20. roku życia;
- bezpośrednie prawodawstwo ludowe (inicjatywa i referendum);
- szeroki rozwój samorządu miejscowego;
- wybieralność urzędników zajmujących odpowiedzialne stanowiska;
- wolność sumienia i słowa; wolność prasy, zgromadzeń, stowarzyszeń i strajków; nietykalność osobista;
- zniesienie nierówności obywateli wobec prawa; zniesienie praw upośledzających kobietę w stosunku do mężczyzny;
- powszechne, bezpłatne i obowiązkowe nauczanie do lat 16 oraz utrzymywanie na koszt ogółu dzieci szkolnych;
- zniesienie armii stałej i zaprowadzenie milicji ludowej;
- uznanie religii za sprawę prywatną obywateli; całkowite oddzielenie instytucji kościelnych od państwowych; świecki charakter szkoły;
- zniesienie podatków pośrednich; wprowadzenie podatku postępowego od dochodów i spadków.
W 1916 opuściła PPS-Lewicę grupa pod kierownictwem Władysława Kowalskiego, przechodząc do SDKPiL[3].
W grudniu 1917 na konferencji w Warszawie doszło do ujawnienia się podziałów w PPS-Lewicy odnośnie do postulatu niepodległości Polski. Większość organizacji łódzkiej i pabianickiej jako Opozycja Robotnicza PPS-Lewicy z Antonim Szczerkowskim powróciła do PPS.
Centralny Komitet Robotniczy PPS-Lewicy
edytuj- Na IX (rozłamowym) Zjeździe PPS w listopadzie 1906 w Wiedniu w skład CKR weszli: Maksymilian Horwitz-Walecki ps. Walecki, Wit, M. Bielecki ps. Zdzisław, dr Feliks Sachs ps. Jan, Feliks Kon ps. Bolesław, Paweł Lewinson vel Stanisław Łapiński ps. Andrzej, Bernard Szapiro ps. Witold.
- Na X Zjeździe PPS (Lewicy) w Cieszynie w styczniu 1908 w skład CKR weszli: Maria Koszutska ps. Wera Wera Kostrzewa, Paweł Lewinson vel Stanisław Łapiński ps. Andrzej, Jerzy Hasse ps. Konrad, Pinkus ps. Kuźma, Maksymilian Horwitz-Walecki ps. Wit, dr Feliks Sachs (wówczas w więzieniu wybrany warunkowo). Na konferencji w Krakowie dokooptowano Witolda Trzcińskiego ps. Kiejstut.
- Na XI Zjeździe PPS (Lewicy) w Opawie w 1912 w skład CKR wybrani zostali: Maria Koszutska ps. Wera Wera Kostrzewa, Maksymilian Horwitz-Walecki ps. Wit, Stefan Królikowski ps. Ogrodniczek, dr Feliks Sachs ps. Jan, Paweł Lewinson vel Stanisław Łapiński ps. Andrzej, Maria Szapiro ps. Wanda, Tadeusz Rechniewski ps. Baltazar[7].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Leon Wasilewski: Zarys dziejów polskiej Partii Socjalistycznej w związku z historią socjalizmu polskiego w trzech zaborach i na emigracji. Warszawa: Spółdzielnia Wydawniczo-Księgarska "Nowe Życie", 1925, s. 193.
- ↑ Witold Trzciński: Z minionych dni Polski Podziemnej. Warszawa: Stowarzyszenie b. więźniów Politycznych, 1937, s. 66–81.
- ↑ a b c Polska Partia Socjalistyczna – Lewica (1), [w:] Józef Czyżewski (red.), Słownik historii Polski, wyd. VI, Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1973, s. 334.
- ↑ Hasło „Społeczeństwo” w encyklopedii portalu onet.pl. [dostęp 2021-08-22].
- ↑ Rewolucja 1905-1907 w Rosji i na ziemiach polskich, [w:] Maciej Milczarczyk, Andrzej Szolc, Historia 7. W imię wolności, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1993, s. 303, ISBN 83-02-04758-9.
- ↑ Dokumenty programowe polskiego ruchu robotniczego 1878–1984. Pod red. Norberta Kołomejczyka i Bronisława Syzdka; wybór i oprac. Józef Jakubowski, Aleksander Kochański, Witold Kowalski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1986, s. 58–59. ISBN 83-05-11760-X.
- ↑ Witold Trzciński. Skład centralnych ciał partyjnych PPS. „Kronika Ruchu Rewolucyjnego w Polsce”, marzec 1935.
Bibliografia
edytuj- Janina Kasprzakowa: Ideologia i polityka PPS-Lewicy w latach 1907–1914. Warszawa: Książka i Wiedza, 1965.
- Feliks Tych: PPS-Lewica w latach wojny: 1914–1918. Warszawa: Książka i Wiedza, 1960.
- Feliks Tych: PPS-Lewica, 1906–1918: materiały i dokumenty. Felis Tych (red.). T. 1–2. Warszawa: Książka i Wiedza, 1961–1962.
Linki zewnętrzne
edytuj- „Związkowiec”: tygodnik polityczny, społeczny i literacki – pismo Polskiej Partii Socjalistycznej Lewicy. Ze względu na cenzurę w okresie od października 1907 do maja 1908 ukazywało się pod postacią szeregu jednodniówek i tygodników: „Zawodowiec” (23.10.1907), „Sprawy Zawodowe” (1.11.1907), „Ruch Zawodowy” (9.11.1907), „Związkowiec” (17.11.1907–12.01.1908), „Przegląd Zawodowy” (19.01.1908), „Wiadomości Związkowe” (26.01.1908), „Głos Pracy” (2.02.1908), „Nowiny Zawodowe” (9.02.1908), „Zjednoczenie” (16.02.1908), „Echa Zawodowe” (23.02.1908), „Głos Życia” (29.02.1908), „Rzesza” (8.03.–15.03.1908), „Promień” (15.03.–24.05.1908), „Światło” (30.05.1908). Wg – Żanna Kormanowa: Materiały do bibliografii druków socjalistycznych na ziemiach polskich w latach 1866–1918, Warszawa 1949