Pleszka (ptak)

Pleszka
	Phoenicurus phoenicurus
	(Linnaeus, 1758)
	; Samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	muchołówkowate
Podrodzina	kląskawki
Rodzaj	Phoenicurus
Gatunek	pleszka
Synonimy
	Motacilla Phoenicurus Linnaeus, 1758;
	Motacilla Phoenicurus Linnaeus, 1758;
Podgatunki
	P. p. phoenicurus (Linnaeus, 1758); P. p. samamisicus (Hablizl, 1783);
	P. p. phoenicurus (Linnaeus, 1758); P. p. samamisicus (Hablizl, 1783);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; lęgowiska zimowiska obszary kreskowane – P. p. samamisicus
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pleszka^[4] (Phoenicurus phoenicurus) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny muchołówkowatych (Muscicapidae).

Systematyka

Odnotowano hybrydyzację pleszki z kopciuszkiem (P. ochruros)^[2]. Wyróżnia się dwa podgatunki^[2]^[4]^[5].

pleszka (zwyczajna) (Phoenicurus phoenicurus phoenicurus) – Europa i północna Afryka do centralnej Azji.
pleszka białoskrzydła (Phoenicurus phoenicurus samamisicus) – Bałkany i Grecja do Uzbekistanu, Turkmenistanu i Iranu.

Występowanie

Zamieszkuje niemal całą Europę, tereny dalej na wschód po środkową Azję, oraz Bliski Wschód. Migruje na duże odległości. Zimuje w Afryce Subsaharyjskiej na północ od równika, w Afryce północno-zachodniej oraz w południowo-zachodniej części Półwyspu Arabskiego^[2] (przeloty od kwietnia do maja i od września do października).

W Polsce szeroko rozpowszechniony^[6], średnio liczny ptak lęgowy^[7]. Liczniej występuje na zachodzie kraju^[6]. Według szacunków Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych, w latach 2013–2018 populacja pleszki w Polsce liczyła 438–547 tysięcy par lęgowych^[8]. W latach 2000–2016 odnotowano duży, ponad dwukrotny wzrost liczebności tego ptaka (średnio 7% rocznie), a tym samym jest to jeden z najsilniej przyrastających liczebnie gatunków ptaków krajowych^[6].

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Ptak o smukłej sylwetce i długich nogach. U samców część twarzowa głowy i gardło są czarne, czoło i brwi białe (białe plamy). Wierzch głowy i grzbiet niebieskoszare. Skrzydła brązowe z beżowymi brzegami piór. Pierś i boki rude, brzuch biały, pokrywy podogonowe pomarańczowe. Kuper, pokrywy nadogonowe i ogon jaskrawe rdzawoczerwone, z tym że wewnętrzne sterówki są ciemnobrązowe. Mają bardziej charakterystyczny wygląd od spokrewnionych z nimi szaroczarnych kopciuszków o rdzawym ogonie.

Samice są podobne do samic kopciuszka, różnią się przede wszystkim rudawym lub płowopomarańczowym spodem ciała. Z wierzchu są jednolicie brązowoszare, od spodu bladorude. Ogon taki sam jak u samców. Gardło i obrączka oczna białe. Młode mają ogon ubarwiony jak u dorosłych, ale są rdzawo-brązowo i beżowo nakrapiane z wierzchu i prążkowane od spodu, podczas gdy młode kopciuszki są podobne do samicy swojego gatunku. Różnice pomiędzy tymi dwoma gatunkami wynikają też z innych wymagań środowiskowych – pleszki niechętnie opuszczają tereny zadrzewione, a kopciuszki zasiedlają budynki, na których nierzadko zakładają gniazda (stąd to one są bardziej znane wśród ludzi niż pleszki, choć niegdyś gnieździły się tylko w niedostępnych półkach skalnych i w wysokich górach). Osobniki z podgatunku P. phoenicurus samamisicus są ciemniejsze z wierzchu, mają białą wstawkę na lotkach 2. rzędu u obu płci i mniej bieli na czole u samca. Pomimo barwnego upierzenia w terenie nie rzuca się w oczy. Jest nieco mniejsza od wróbla.

Samica pleszki

Rozmiary

długość ciała: ok. 14–15 cm
rozpiętość skrzydeł: ok. 20–24 cm

Masa ciała

11–23 g^[2]

Śpiew pleszki nagrany w Anglii

Głos

Wabi miękkim, wysokim „fuit”, od którego zaczyna się pieśń, po nim następuje głębokie staccato, a koniec stanowią różne elementy trelu. Często melodia połączona jest z głosem alarmowym w „fuit tik tik”. Śpiew melancholijny, szybki, często z wplecionymi naśladownictwami śpiewu innych ptaków. Każda zwrotka zaczyna się tym samym wysokim, ostrym gwizdem „fuit”, potem następują 2–3 niższe, zmienne trelowe motywy, a kończy się często metalicznym, zgrzytliwym trelem. Śpiewa często ze szczytu drzewa, najintensywniej o świcie. Melodia pleszki jest bardziej złożona i rozbudowana niż w wykonaniu kopciuszka. Podgatunek P. phoenicurus samamisicus śpiewa wolniej i bardziej zgrzytliwie.

Zachowanie

Ma postawę wyprostowaną, często regularnie kiwa ogonem i przykuca. Gdy przysiada, zawsze energicznie potrząsa rdzawymi sterówkami. To zachowanie obserwuje się również u kopciuszka i wynika ono z głęboko wrodzonego instynktu. Już młode osobniki bowiem wykazują ten odruch, choć dopiero zaczyna wyrastać im ogonek. Dają w ten sposób sygnał o przynależności do określonego gatunku. Wędruje przeważnie nocą.

Środowisko

Pierwotnie pleszki zamieszkiwały przerzedzone fragmenty różnorodnych lasów iglastych, mieszanych i liściastych, prześwietlone sośniny, a zwłaszcza wiatrołomy, poręby, miejsca popożarowe, skraje lasu. Szczególnie przydatne do zakładania gniazd były stare drzewa. Obecnie występuje najliczniej w parkach, ogrodach, sadach i innej zieleni urządzonej miejskiej i wiejskiej blisko człowieka (ale unikają budynków), a także w widnych lasach liściastych i borach iglastych, a na północy w tajdze. W żadnym biotopie nie występuje licznie.

Pożywienie

Pleszki żywią się głównie owadami, które chwytają w locie ze stałego stanowiska lub zbierają z liści i ziemi. Ponadto jesienią zjadają też jagody i inne owoce.

Owady zbiera z pni, gałęzi i liści. Może zawisać przy nich w powietrzu lub wypatrywać swojej ofiary z odpowiedniego miejsca. Po jej schwytaniu wraca z powrotem na swoje miejsce, gdzie ją zjada.

Przeprowadzone badania wykazały, że ten 15-gramowy ptak w ciągu 8 godzin potrafi zjeść 24 g owadów przy temperaturze 7 stopni Celsjusza. Gdy było o 5 stopni cieplej, pleszka zjadała 16 g owadów dziennie, ale gdy eksperymentatorzy obniżyli racje żywieniowe do 10 g, ptaki ginęły z głodu. Dla wykarmienia swych piskląt pleszki przylatują ze złapaną zdobyczą do gniazda aż 400 razy dziennie, zabierając ze sobą po kilka owadów^[9].

Lęgi

Jaja pleszki

Dwudniowe pisklęta

W ciągu roku wyprowadza jeden–dwa lęgi: pierwszy w maju, a ewentualny drugi w czerwcu.

Toki

W okresie godowym pleszka wykazuje charakterystyczne zachowania, po których łatwo ją zauważyć. Samiec ma bardzo wytworne, czarno-biało-rdzawe upierzenie godowe, które w czasie zalotów eksponuje, wabiąc samicę do odpowiedniej dziupli. Swą obecność w danej dziupli sygnalizuje wystawieniem przez otwór wlotowy raz wyrazistego rdzawego ogona, a raz białego czoła, błyszczącego na czarnej głowie.

Gniazdo

Budują gniazda w obszernych dziuplach o szerokim wejściu, skrzynkach lęgowych z dość dużym otworem wlotowym (np. rozkutym przez dzięcioły), ewentualnie w niszach budynków stojących w lesie lub parku. Czasem gnieżdżą się w połamanych gałęziach. Gniazdo w warstwie zewnętrznej ma liście, mech i inny materiał roślinny, a wyściełane jest piórami i włosiem.

W bardziej zantropomorfizowanych okolicach zmieniają swe zwyczaje lęgowe i zamieszkują budki lęgowe lub wyjątkowo szczeliny w murach budynków. Zdarzało się nawet wyprowadzać im lęgi w skrzynkach pocztowych, które nie były zbyt często używane.

Jaja

Samica składa 6–7 turkusowych jaj, które następnie wysiaduje przez 12–14 dni. W powtarzanych lęgach jest już tylko 4–5 jaj. Część pleszek wysiaduje podrzucone jajo kukułki. Musi to być jednak jajo złożone przez samicę kukułki wychowaną w gnieździe pleszki, gdyż tylko wtedy jest ono jednolicie niebieskie – podobne do jaj gospodarza^[10].

Pisklęta

Po wykluciu oboje rodzice od rana do wieczora prześcigają się w dostarczaniu owadów potomstwu. Młode, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po około 15 dniach, a po kolejnych dwóch tygodniach usamodzielniają się i opuszczają terytorium rodziców.

Status i ochrona

IUCN uznaje pleszkę za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 32–50 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy^[3].

W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski pleszka została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[12].

Istnieje wiele starych, ludowych nazw dla tego gatunku: słowik murowy, pokrzewka czarnousta, piegża czarnoszyja, owadożer czarnogardły, ludarka rudochwost^[13].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Phoenicurus phoenicurus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Collar, N. & Christie, D.A.: Common Redstart (Phoenicurus phoenicurus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].
↑ ^a ^b Phoenicurus phoenicurus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Saxicolinae Vigors, 1825 - kląskawki (wersja: 2019-10-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-04-08].
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Chats, Old World flycatchers. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-08]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c PrzemysławP. Chylarecki PrzemysławP. i inni, Trendy liczebności ptaków w Polsce, Warszawa: GIOŚ, 2018, ISBN 978-83-950881-0-0 .
↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ Henryk Szarski: Historia zwierząt kręgowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.
↑ Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski, cz. II. Warszawa: Multico, 2005, s. 81. ISBN 83-7073-360-3.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Dariusz Graszka-Petrykowski: Ptaki. Profesjonalny przewodnik dla początkujących obserwatorów. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2005, s. 214. ISBN 83-7404-128-5.

Bibliografia

Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany, PTPP "pro Natura", Wrocław 2003, ISBN 83-919626-1-X, s. 592-594
AndrzejA. Kruszewicz AndrzejA., Ptaki Polski. T. 2, Warszawa: Multico, 2005, s. 79-82, ISBN 83-7073-360-3, ISBN 978-83-7073-360-5, OCLC 749713075 .
Ptaki Europy. Przewodnik ilustrowany, PaulP. Sterry, RichardR. Allen (ilustr.), EmilE. Gola (tłum.), Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 292, ISBN 83-7311-826-8, OCLC 749151835 .
LarsL. Jonsson LarsL., Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, MagnusM. Ullman i inni, wyd. 3, Warszawa: Muza SA, 2006, s. 390, ISBN 83-7319-927-6, OCLC 749649489 .
Dariusz Graszka-Petrykowski Ptaki. Profesjonalny przewodnik dla początkujących obserwatorów, Klub dla Ciebie, Warszawa 2005, ISBN 83-7404-128-5, s. 214-215
Peter Hayman, Rob Hume Rozpoznawanie ptaków, Muza SA, Warszawa 2005, ISBN 83-7319-639-0, s. 186
Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
The Redstarts, czyli „Państwo Pleszkowie”

[itis-1] Phoenicurus phoenicurus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] Collar, N. & Christie, D.A.: Common Redstart (Phoenicurus phoenicurus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].

[iucn-3] Phoenicurus phoenicurus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Saxicolinae Vigors, 1825 - kląskawki (wersja: 2019-10-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-04-08].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Chats, Old World flycatchers. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-04-08]. (ang.).

[trendy2018-6] PrzemysławP. Chylarecki PrzemysławP. i inni, Trendy liczebności ptaków w Polsce, Warszawa: GIOŚ, 2018, ISBN 978-83-950881-0-0 .

[ocena2015-7] T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.

[biuletyn2019-8] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[9] Henryk Szarski: Historia zwierząt kręgowych. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998.

[10] Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski, cz. II. Warszawa: Multico, 2005, s. 81. ISBN 83-7073-360-3.

[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[clpp-12] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[13] Dariusz Graszka-Petrykowski: Ptaki. Profesjonalny przewodnik dla początkujących obserwatorów. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2005, s. 214. ISBN 83-7404-128-5.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]