Oswald Balzer

polski historyk państwa i prawa (1858–1933)

Oswald Marian Balzer (ur. 23 stycznia 1858 w Chodorowie, zm. 11 stycznia 1933 we Lwowie) – polski historyk ustroju i prawa polskiego.

Oswald Marian Balzer
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

23 stycznia 1858
Chodorów

Data i miejsce śmierci

11 stycznia 1933
Lwów

podpis
Odznaczenia
Order Orła Białego (1921–1990) Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Odznaka Honorowa za Dzieła Sztuki i Umiejętności (Austro-Węgry)
Grobowiec Oswalda Balzera na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie
Tablica pamięci Oswalda Balzera na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Życiorys

edytuj

Urodził się w rodzinie austriackiego urzędnika Franza Balzera i Antoniny z Klossów. Edukację rozpoczął, w wieku 6 lat, w szkole ludowej w Chodorowie; naukę kontynuował w Cesarsko-Królewskiej Szkole Wzorowej Rzymsko-Katolickiej we Lwowie. Po jej ukończeniu uczył się w C. K. Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie, gdzie w 1878 zdał chlubnie egzamin dojrzałości[1]. W tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego. Czwarty rok studiów odbył na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie zetknął się z Michałem Bobrzyńskim, Stanisławem Smolką i Władysławem Abrahamem. 13 marca 1881 został wybrany zastępcą przewodniczącego wydziału Czytelni Akademickiej we Lwowie[2]. W listopadzie 1883 r. uzyskał stypendium na uzupełniające studia w Berlinie. Balzer habilitował się w 1885 na Uniwersytecie we Lwowie na podstawie pracy Geneza Trybunału Koronnego. W dniu 4 lutego 1885 r. wygłosił wykład habilitacyjny Sądy kapturowe w Polsce. W semestrze letnim 1885 r. rozpoczął prowadzenie wykładów na Uniwersytecie Lwowskim, w charakterze docenta prawa prywatnego polskiego. W maju 1887 został mianowany profesorem nadzwyczajnym na Uniwersytecie Lwowskim[3], gdzie pracował w latach 1887–1933. W 1890 został profesorem zwyczajnym prawa polskiego prywatnego i historii prawa polskiego[4]. Uczniem profesora był m.in. późniejszy prof. Przemysław Dąbkowski.

W 1891 został dyrektorem Archiwum Krajowego Aktów Grodzkich i Ziemskich we Lwowie. W latach 1895–1896 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Lwowskiego.

W 1902 reprezentował rząd Galicji w słynnym sporze pomiędzy Galicją a Węgrami o Morskie Oko w Tatrach. Rozprawa ta miała miejsce przed sądem polubownym w Grazu. Wspierany przez wiele wybitnych osobistości tego okresu, w tym hr. Władysława Zamoyskiego właściciela między innymi dóbr zakopiańskich, dra Aleksandra Mniszek-Tchorznickiego z Sanoka jako sędziego i przewodniczącego delegacji[5]. Balzer wygrał ten proces i doprowadził do ustanowienia granicy w Tatrach pomiędzy Galicją a Węgrami zgodnej z oczekiwaniami społeczeństwa polskiego. Granica w ustanowionym wtedy przebiegu obowiązuje do dziś i jest granicą państwową między Polską a Słowacją.

Nie należał do stronnictw politycznych. Był założycielem (1901) i długoletnim prezesem Towarzystwa Naukowego we Lwowie, członkiem kilkudziesięciu polskich i zagranicznych instytucji naukowych, m.in. Akademii Umiejętności[6] i Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, Akademii Umiejętności w Pradze, Petersburgu, Sofii, Zagrzebiu, Towarzystwa Naukowego w Warszawie, Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Wilnie, Przemyślu. Członek honorowy Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu od 1898[7], członek Towarzystwa Historycznego we Lwowie[8]. Był członkiem Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego, Towarzystwa Historycznego przy Uniwersytecie Petersburskim, Towarzystwa Historii i Starożytności Rosyjskich w Moskwie i członkiem korespondentem Cesarskiej Akademii Nauk w Petersburgu[9]. Należał do Towarzystwa Przyjaciół Ossolineum, którego bibliotece zapisał księgozbiór i spuściznę rękopiśmienniczą[10].

Podczas I wojny światowej na początku 1915 w Wiedniu wszedł w skład Komitetu Polskiego Archiwum Wojennego[11]. Był członkiem Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej Tymczasowej Rady Stanu (1917)[12]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zabierał głos między innymi w sprawie godła Polski, nazwy dla polskiej waluty (był zwolennikiem złotego) oraz bronił określenia Rzeczpospolita Polska[13]. W krytycznym sierpniu 1920 Rada Obrony Państwa zaproponowała mu funkcję prezesa Trybunału Obrony Państwa.

Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie[14].

Dorobek naukowy

edytuj
  • Kancelarye i akta grodzkie w wieku XVIII (1882) (w bibliotece cyfrowej: [1])
  • Geneza Trybunału Koronnego (1886) (w bibliotece cyfrowej: [2])
  • Regestr złoczyńców grodu sanockiego: 1554–1638 (1891) (w bibliotece cyfrowej: [3])
  • Walka o Tron krakowski w latach 1202–1210/11 (1894) (w bibliotece cyfrowej: [4])
  • Genealogia Piastów (1895) (w bibliotece cyfrowej: [5])
  • O następstwie tronu w Polsce (1897) (w bibliotece cyfrowej: [6])
  • Historia ustroju Austrii w zarysie (1899) (w bibliotece cyfrowej: [7])
  • O zadrudze słowiańskiej (1899)
  • Z powodu nowego zarysu historii ustroju Polski (1906)
  • O Morskie Oko. Wywód praw polskich przed sądem polubownym w Gradcu (Grazu) (1906) (w bibliotece cyfrowej: [8])
  • O kilku kwestiach spornych z historii ustroju Polski (1907)
  • Państwo polskie w pierwszym siedemdziesięcioleciu XIV i XVI wieku (1907)
  • Skartabelat w ustroju szlachectwa polskiego (1911)
  • Stolice Polski 963–1138 (1916) (w bibliotece cyfrowej: [9])
  • Skarbiec i Archiwum koronne w dobie przedjagiellońskiej (1917) (w bibliotece cyfrowej: [10])
  • Królestwo Polskie 1295–1370, t. I-III (1919–1920) (w bibliotece cyfrowej: [11])
  • Narzaz w systemie danin książęcych pierwotnej Polski (1928)
  • Corpus iuris Polonici 1506–1522, t. III oraz cz. I tomu IV obejmująca lata 1523–1534 (1906; 1910) (w bibliotece cyfrowej: t. III, cz. I tomu IV)
  • Porządek sądów i spraw prawa ormiańskiego z r. 1604 (1912) (w bibliotece cyfrowej: [12])
  • Przegląd palatynów polskich w czasie panowania Piastów [w:] Pisma pośmiertne, t. III (1937)

Ordery i odznaczenia

edytuj

Wyróżnienia

edytuj

Około 17 września 1902 wraz z Aleksandrem Mniszek-Tchorznickim otrzymał tytuł honorowego obywatela Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka – za skuteczną obronę polskich interesów i wygranie procesu z Węgrami w sporze o Morskie Oko[16][17].

Pięć uniwersytetów nadało mu doktorat honorowy: Uniwersytet Lwowski (1903), Uniwersytet Karola w Pradze (1909), Uniwersytet Warszawski (1921), Uniwersytet Poznański (1926), Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie (1928).

W 1920 otrzymał Nagrodę im. Jerzmanowskich[18].

W 1926 nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla[19].

W 1928 otrzymał tytuł honorowego obywatela Lwowa (wręczony w 1929)[20][21].

Upamiętnienie

edytuj

W 1928 został wybity medal upamiętniający Oswalda Balzera, zaprojektowany przez Piotra Wojtowicza, z inskrypcją o treści: Wielkiemu obywatelowi i uczonemu. Założycielowi Towarzystwa Naukowego we Lwowie. Rodacy 1928[22][23].

W uznaniu jego zasług jego imieniem nazwano drogę z Zakopanego do Morskiego Oka. Został patronem Liceum Ogólnokształcącego w Zakopanem.

Przypisy

edytuj
  1. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Lwowskiego im. Franciszka Józefa za rok szkolny 1878. Lwów: 1878, s. 89.
  2. Kronika miejscowa i zamiejscowa. Wydział Czytelni akademickiej. „Gazeta Narodowa”. 63, s. 2, 18 marca 1881. 
  3. Kronika. „Gazeta Przemyska”, s. 3, Nr 1 z 29 maja 1887. 
  4. Jan Tęgowski, Genealogia Piastów w historiografii, [w:] O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 2005, s. 6–7.
  5. Stefan Stefański, Sanok i okolice. Przewodnik turystyczny, Sanok 1991, s. 48.
  6. a b Odznaczenie polskiego uczonego. „Nowości Illustrowane”. Nr 7, s. 3, 17 lutego 1912. 
  7. Sprawozdanie z Zarządu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswylu za Rok ...., 1899, s. 5.
  8. Fryderyk Papée, Towarzystwo historyczne 1886–1900, w: Kwartalnik Historyczny, rocznik LI, zeszyt 1-2, Lwów 1937, s. 5.
  9. Maria Blombergowa, Polscy członkowie Cesarskiego Moskiewskiego Towarzystwa Archeologicznego (1864–1914), w: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 25/3 (1980) s. 555.
  10. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 80 z 6 kwietnia 1935. 
  11. Polskie Archiwum Wojenne. „Nowości Illustrowane”. Nr 39, s. 6, 25 września 1915. 
  12. Włodzimierz Suleja, Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 219.
  13. W sprawie godeł i słownictwa państwowego teraźniejszej Polski Lwów, 1920. Minister spraw zagranicznych miał być kanclerzem, spraw wewnętrznych marszałkiem, finansów podskarbim, każdy z dodatkiem koronny (s. 48n).
  14. Stanisław Nicieja: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 321, 326. ISBN 83-04-02817-4.
  15. M.P. z 1928 r. nr 122, poz. 202 „za zasługi na polu organizacji archiwów”.
  16. Telegramy „Kurjera Warszawskiego”. „Kurier Warszawski”. Nr 258, s. 4, 18 września 1902. 
  17. Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 67-72. ISBN 83-909787-8-4.
  18. Erazm Jerzmanowski - fundator polskiej Nagrody Nobla. [dostęp 2024-06-17].
  19. Nomination%20Archive [online], NobelPrize.org, 1 kwietnia 2020 [dostęp 2021-04-21] (ang.).
  20. Ze Lwowa. „Kurier Warszawski”. Nr 132, s. 26, 13 maja 1928. 
  21. Wręczenie dyplomów obywatelom honorowym miasta. „Gazeta Lwowska”. Nr 300, s. 4, 31 grudnia 1929. 
  22. Marian Brzecicki. Medale. „Biuletyn”. Nr 44, s. 64, Grudzień 1982. Koło Lwowian w Londynie. 
  23. Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 53. ISBN 83-919305-8-0.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj