Oman szorstki

Oman szorstki
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	Pentanema / oman
Gatunek	oman szorstki
	Nazwa systematyczna
	Pentanema hirtum (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort.; Taxon 67: 159 (2018)
Synonimy
	Aster hirtus (L.) Scop.; Helenium hirtum (L.) Kuntze; Inula hirsuta Gueldenst.; Inula hirta L.; Inula involucrata Kalenic.; Inula melanolepidea Kalenic.; Inula obvallata Kit.; Pulicaria hirta (L.) J.Presl & C.Presl; Ulina hirta (L.) Opiz;
	Aster hirtus (L.) Scop.; Helenium hirtum (L.) Kuntze; Inula hirsuta Gueldenst.; Inula hirta L.; Inula involucrata Kalenic.; Inula melanolepidea Kalenic.; Inula obvallata Kit.; Pulicaria hirta (L.) J.Presl & C.Presl; Ulina hirta (L.) Opiz;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Oman szorstki (Pentanema hirtum) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Tradycyjnie włączany do rodzaju oman Inula, jednak w 2018 zawężono ujęcie tego rodzaju i gatunek trafił do rodzaju Pentanema^[4]^[3]. Występuje w Europie od Francji na wschód (bez południowych, zachodnich i północnych krańców kontynentu) oraz w zachodniej Azji po Kazachstan i zachodnią Syberię^[3]. W Polsce występuje głównie na południu, nad dolną Odrą i dolną Wisłą i jest dość rzadki^[5].

Morfologia

Pokrój

Koszyczki

Łodyga: Wzniesiona, krucha o wysokości 15–45 cm. Cała jest owłosiona odstającymi, żółtymi włoskami. Zazwyczaj występuje tylko jedna łodyga i czasami jest czerwono nabiegła^[6]. Pod ziemią roślina posiada grube kłącze.

Liście: Ulistnienie skrętoległe, gęste. Liście siedzące, obejmujące łodygę zwężoną nasadą. Są jajowate lub podługowate, stępione, skórzaste, połyskujące. Nerwacja siatkowata, blaszka liściowa ząbkowana. Obydwie strony liścia są szorstko owłosione^[6].

Kwiaty: Zebrane w koszyczek. Na jednej łodydze zazwyczaj występuje tylko jeden koszyczek, rzadziej 2–3. Średnica koszyczka 2,5–5,5 cm. Listki okrywy lancetowate lub równowąskie, zewnętrzne mają szerokość 1,5–2 mm, tylko u nasady są skórkowate, poza tym szorstkie i orzęsione. Kwiaty żółte, brzeżne są języczkowe^[6].

Owoc: Nagi.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od maja do lipca. Rośnie w suchych murawach, na słonecznych wzgórzach i zaroślach^[5]. Gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Geranion sanguinei^[7]. Liczba chromosomów 2n = 16^[8].

Tworzy mieszańce z omanem wierzbolistnym (Inula salicina) i o. wąskolistnym (Inula ensifolia)^[6].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii EN (zagrożony)^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-10] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Pentanema hirtum (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-12-13] .
↑ David Gutiérrez-Larruscain, María Santos-Vicente, Arne A. Anderberg, Enrique Rico, María Montserrat Martínez-Ortega. Phylogeny of the Inula group (Asteraceae: Inuleae): Evidence from nuclear and plastid genomes and a recircumscription of Pentanema. „Taxon”. 67, 1, s. 149-164, 2018. DOI: 10.12705/671.9.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-10] (ang.).

[powo-3] Pentanema hirtum (L.) D.Gut.Larr., Santos-Vicente, Anderb., E.Rico & M.M.Mart.Ort., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-12-13] .

[david-4] David Gutiérrez-Larruscain, María Santos-Vicente, Arne A. Anderberg, Enrique Rico, María Montserrat Martínez-Ortega. Phylogeny of the Inula group (Asteraceae: Inuleae): Evidence from nuclear and plastid genomes and a recircumscription of Pentanema. „Taxon”. 67, 1, s. 149-164, 2018. DOI: 10.12705/671.9.

[Rutkowski-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[Szafer-6] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[9] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[4]

[3]

[5]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]

[9]