Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”
Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” – polskie święto państwowe obchodzone corocznie 1 marca, poświęcone upamiętnieniu żołnierzy antykomunistycznego i niepodległościowego podziemia[1]. Święto nie jest dniem wolnym od pracy[2].
 Obchody święta w 2011 roku | |
| Dzień | |
|---|---|
| Państwa | |
| Typ święta | |
| Upamiętnia | |
| Podobne święta |
Święto Wojska Polskiego, Narodowe Święto Niepodległości, Dzień Weterana |
Historia inicjatywy
edytujW 2001 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę, w której uznał zasługi organizacji i grup niepodległościowych, które po zakończeniu II wojny światowej zdecydowały się na podjęcie nierównej walki o suwerenność i niepodległość Polski, oddając w ten sposób hołd poległym i pomordowanym oraz wszystkim więzionym i prześladowanym członkom organizacji Wolność i Niezawisłość[3]. Było to pierwsze tej rangi uhonorowanie żołnierzy zbrojnego podziemia antykomunistycznego.
W 2009 roku opolskie organizacje kombatanckie skupione wokół Porozumienia Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych w Krakowie, reprezentującego takie organizacje jak: Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”, Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, wsparte przez opolskie władze samorządowe, zwróciły się o ustalenie dnia 1 marca Dniem Żołnierzy Antykomunistycznego Podziemia[4][5]. Od początku poparcia dla inicjatywy zadeklarowały kluby parlamentarne Platformy Obywatelskiej i Prawa i Sprawiedliwości[5].
Inicjatywę ustawodawczą w zakresie uchwalenia nowego święta podjął w 2010 roku prezydent Lech Kaczyński[2]. Uzasadnienie dołączone do projektu ustawy głosiło, że ustanowienie święta
jest wyrazem hołdu dla żołnierzy drugiej konspiracji za świadectwo męstwa, niezłomnej postawy patriotycznej i przywiązania do tradycji patriotycznych, za krew przelaną w obronie Ojczyzny (…). Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” to także wyraz hołdu licznym społecznościom lokalnym, których patriotyzm i stała gotowość ofiar na rzecz idei niepodległościowej pozwoliły na kontynuację oporu na długie lata[6].
Po śmierci prezydenta Lecha Kaczyńskiego prezydent Bronisław Komorowski podtrzymał projekt[7], ale uchwalenie nowego święta się przedłużyło. O uchwalenie ustawy apelowała w grudniu 2010 roku Fundacja „Polska się Upomni”[8]. Na początku 2011 roku fundacja ta, organizacje kombatanckie i Jan Żaryn sygnowały Porozumienie na rzecz obchodów dnia i roku Żołnierzy Wyklętych, stanowiące sobie za główny cel wspieranie ustanowienia Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych świętem państwowym[9]. Działania porozumienia zostały przedstawione na konferencji prasowej w lutym 2011 roku[10].
W hołdzie „Żołnierzom Wyklętym” – bohaterom antykomunistycznego podziemia, którzy w obronie niepodległego bytu Państwa Polskiego, walcząc o prawo do samostanowienia i urzeczywistnienie dążeń demokratycznych społeczeństwa polskiego, z bronią w ręku, jak i w inny sposób, przeciwstawili się sowieckiej agresji i narzuconemu siłą reżimowi komunistycznemu…[11]
Legislacja
edytujPrezydencki projekt ustawy z dnia 26 lutego 2010 roku[6] wpłynął do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej 1 marca 2010 roku[12]. W dniu 5 marca 2010 roku projekt skierowano do Sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu[12]. Do reprezentowania stanowiska wnioskodawcy upoważnieni byli: zastępca szefa Kancelarii Prezydenta Jacek Sasin i podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Andrzej Duda[6], lecz obaj zostali zdymisjonowani w kwietniu 2010 roku. 31 stycznia 2011 roku prezydent Bronisław Komorowski upoważnił do reprezentowania swojego stanowiska sekretarza stanu w Kancelarii Prezydenta Krzysztofa Łaszkiewicza[13].
Pismem z dnia 8 czerwca 2010 roku Rada Ministrów pozytywnie zaopiniowała przedstawiony jej projekt, wskazując, że uzupełnia on katalog świąt i dni pamięci, upowszechniających tradycje walk o Wolną Polskę. W opinii zauważono także, że
żołnierze tzw. drugiej konspiracji, którzy jako pierwsi walczyli o Wolną Polskę z okupantem sowieckim i zainstalowanym przez niego reżimem komunistycznym, zapłacili za wierność swoim ideałom niejednokrotnie cenę najwyższą – cenę swego życia. Nawet jeśli udało Im się przeżyć, przez kolejne 45 lat żyli z piętnem – jak to określała komunistyczna propaganda – „bandytów” i „faszystów”[14].
Tym samym pismem do reprezentowania stanowiska Rady Ministrów wyznaczona została minister pracy i polityki społecznej Jolanta Fedak[14].
Pierwsze czytanie projektu ustawy oraz rozpatrzenie projektu odbyło się na posiedzeniu Komisji Kultury i Środków Przekazu w dniu 2 lutego 2011 roku[15]. W trakcie prac komisja – na wnioski posłanki Elżbiety Kruk[12] – wprowadziła poprawki do preambuły oraz zmodyfikowała art. 3, regulujący termin wejścia ustawy w życie, dzięki czemu zaczęła ona obowiązywać z chwilą jej ogłoszenia (prezydencki projekt zakładał 14-dniowy termin wejścia w życie ustawy)[16]. Na posła sprawozdawcę członkowie komisji wybrali Piotra Babinetza[16]. Przyjęta w komisji wersja trafiła pod głosowanie do sejmu w tym samym dniu. Po wysłuchaniu sprawozdania niezwłocznie przystąpiono do III czytania. Ustawę w głosowaniu poparły niemal jednogłośnie wszystkie parlamentarne kluby poselskie. Za przyjęciem ustawy głosowało 406 spośród 417 obecnych posłów, 8 było przeciw, 3 się wstrzymało[12]. Przyjęta przez sejm ustawa trafiła pod obrady senatu 4 lutego 2011 roku. Sprawozdawcą komisji na posiedzeniu został senator Piotr Andrzejewski[17]. Senat przyjął ustawę bez poprawek[18]. Prezydent Bronisław Komorowski podpisał ustawę w dniu 9 lutego 2011 roku[19]. Ustawa została opublikowana w Dzienniku Ustaw Nr 32, poz. 160 z 15 lutego 2011 roku[1].
Termin
edytujUzasadnienie projektu ustawy nie wyjaśnia, dlaczego na celebrowanie Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” wybrano dzień 1 marca. Pomysł ustanowienia święta w tym terminie wysunął ówczesny prezes Instytutu Pamięci Narodowej Janusz Kurtyka[4]. Tego dnia w 1951 roku w więzieniu mokotowskim wykonano wyrok śmierci na siedmiu członkach IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”: Łukaszu Cieplińskim, Mieczysławie Kawalcu, Józefie Batorym, Adamie Lazarowiczu, Franciszku Błażeju, Karolu Chmielu i Józefie Rzepce – będących ostatnimi ogólnopolskimi koordynatorami „Walki o Wolność i Niezawisłość Polski z nową sowiecką okupacją”[20]. Jak wyjaśnił przedstawiciel wnioskodawcy na posiedzeniu Komisji, wybór daty był nieprzypadkowy także z tego powodu, że w ten sposób nawiązano do uchwały sejmowej z 2001 roku[16][3]. Inicjatorom powstania święta zależało szczególnie na ustanowieniu go przed 1 marca 2011 roku, aby pierwszymi obchodami uczcić 60. rocznicę zamordowania dowództwa WiN[8].
Krytyka i kontrowersje
edytujOrganizacja obchodów Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” spotyka się z krytyką środowisk Lewicy i organizacji pozarządowych. Robert Biedroń wezwał do przeprowadzenia debaty na temat żołnierzy wyklętych – w jego opinii wielu z nich ma wspaniałe życiorysy, ale znajdowali się też wśród nich zbrodniarze[21]. Wielokrotnie negatywnie o idei ustanowienia święta oraz o działalności żołnierzy wyklętych wypowiadała się posłanka Joanna Senyszyn[22][23][24][25] oraz poseł Maciej Gdula, którzy zarzucili członkom podziemia zamordowanie 5 tysięcy cywilów, w tym 187 dzieci i 200 Żydów[26].
W roku 2017 portal OKO.press zamieścił artykuł o historii politycznego mitu „Żołnierzy Wyklętych”. Podano w nim, że w 1993 roku Liga Republikańska zorganizowała wystawę poświęconą antykomunistycznemu podziemiu zbrojnemu po 1944 roku i nadała jej tytuł „Żołnierze Wyklęci” - stąd upowszechnienie tego terminu[27]. Prezes Białoruskiego Towarzystwa Historycznego Oleg Łatyszonek uznając potrzebę upamiętnienia żołnierzy wyklętych krytycznie odniósł się czynienia z pamięci o nich fundamentu polityki historycznej[28]. Ironicznie do kultu żołnierzy wyklętych odniósł się w wierszu "Wyklęci kontra Niezłomni" poeta Maciej Froński[29].
Kontrowersje dotyczą zwłaszcza organizowanego w Hajnówce, przez środowiska nacjonalistyczne (m.in. ONR) marszu ku czci Romualda Rajsa, na którym ciążą zarzuty zamordowania 79 cywilów[30]. Adrian Zandberg nazwał jego organizację „skandalem i prowokacją”[31]. W 2021 roku Sąd Rejonowy w Hajnówce skazał na rok ograniczenia wolności organizatora Marszu Pamięci Żołnierzy Wyklętych z 2018 roku, w związku propagowaniem w trakcie jego trwania rasizmu i faszystowskiego ustroju państwa[32]. Postępowanie toczyło się również wobec innego uczestnika tego zgromadzenia, który prezentował na nim nazistowską symbolikę[33]. W lutym 2022 r. trasę marszu próbowali zablokować niektórzy mieszkańcy Hajnówki wraz z organizacją Obywatele RP, zostali oni jednak zepchnięci przez policję[34]. Po zakończeniu marszu, dwójce uczestników nacjonalistycznego pochodu zostały przedstawione zarzuty propagowania faszyzmu, a wobec czterdziestu osób z obydwu manifestacji wszczęto postępowania o wykroczenie[35].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Dz.U. z 2011 r. nr 32, poz. 160.
- ↑ a b PAP: Będziemy mieli nowe święto: Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”. gazetaprawna.pl. [dostęp 2011-02-18].
- ↑ a b M.P. z 2001 r. nr 10, poz. 157.
- ↑ a b Jerzy Bukowski, POKiN: O uczczenie „żołnierzy wyklętych”. salon24.pl. [dostęp 2011-02-18].
- ↑ a b Anna Ambroziak: 1 marca dla żołnierzy niepodległości. naszdziennik.pl. [dostęp 2011-02-18].
- ↑ a b c Druk sejmowy nr 2854. orka.sejm.gov.pl. [dostęp 2011-02-18].
- ↑ PAP: Prezydencki projekt Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”. prezydent.pl. [dostęp 2011-02-18].
- ↑ a b Fundacja „Polska się Upomni”: Apel w sprawie upamiętnienia „Żołnierzy Wyklętych”. honor.pl. [dostęp 2011-02-18].
- ↑ Fundacja „Polska się Upomni”: Porozumienia na rzecz obchodów dnia i roku Żołnierzy Wyklętych. honor.pl. [dostęp 2011-02-18].
- ↑ Tadeusz Filipkowski, ZG ŚZŻAK: Porozumienia na Rzecz Obchodów Dnia i Roku Żołnierzy Wyklętych. ksd.media.pl. [dostęp 2011-02-19].
- ↑ Początek preambuły Ustawy o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”.
- ↑ a b c d Sejm RP: Opis przebiegu procesu legislacyjnego dla projektu ustawy. [dostęp 2011-02-18].
- ↑ Pismo Prezydenta RP do Marszałka Sejmu RP z dnia 31 stycznia 2011 r.. orka.sejm.gov.pl. [dostęp 2011-02-20].
- ↑ a b Pismo Prezesa Rady Ministrów z dnia 8 czerwca 2010 r. do Marszałka Sejmu RP. orka.sejm.gov.pl. [dostęp 2011-02-20].
- ↑ Rozpatrywanie na posiedzeniach komisji i podkomisji. orka.sejm.gov.pl. [dostęp 2011-02-20].
- ↑ a b c Biuletyn z posiedzenia Komisji Kultury i Środków Przekazu (nr 147). orka.sejm.gov.pl, 2011-02-02. [dostęp 2011-02-18].
- ↑ Senat RP: Stanowisko Senatu w sprawie ustawy o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”. senat.gov.pl. [dostęp 2011-02-18].
- ↑ Senat RP: Uchwała Senatu RzP dnia 4 lutego 2011 roku w sprawie ustawy o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”. [dostęp 2011-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-16)].
- ↑ PAP: Prezydent podpisał ustawę o Dniu Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”. prezydent.pl. [dostęp 2019-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-02)].
- ↑ Janusz Kurtyka: „Niezłomni do końca” – prezes IPN Janusz Kurtyka o żołnierzach wiernych Rzeczypospolitej, wyklętych w PRL. ipn.gov.pl. [dostęp 2011-02-18].
- ↑ Biedroń wtrąca swoje trzy grosze na temat historii Polski: „Powinniśmy dokonać debaty na temat tego, co i kogo nazywamy Żołnierzami Wyklętymi” [online], wpolityce.pl [dostęp 2022-04-02].
- ↑ Stowarzyszenie Rodzin Żołnierzy Wyklętych przeciwko Joannie Senyszyn – Reduta Dobrego Imienia [online] [dostęp 2023-07-07] (pol.).
- ↑ Senyszyn pozwana za słowa o Żołnierzach Wyklętych. „Nieroby”, „frustraci” i „gwałciciele” [online], Wprost, 19 września 2019 [dostęp 2023-07-07] (pol.).
- ↑ Polsat News, "Bandy wyrzutków, nierobów i frustratów". Senyszyn pozwana za wpisy o żołnierzach wyklętych - Polsat News [online], polsatnews.pl, 29 kwietnia 2019 [dostęp 2023-07-07] (pol.).
- ↑ Senyszyn odpowie za słowa o Żołnierzach Wyklętych [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-07-07] (pol.).
- ↑ Partner Biedronia o czczeniu pamięci Żołnierzy Wyklętych: Policzek wymierzony narodowi [online], Wprost, 1 marca 2020 [dostęp 2023-07-07] (pol.).
- ↑ „Żołnierzy wyklętych” wymyślono w 1993 r. OKO.press przedstawia historię politycznego mitu [online], oko.press [dostęp 2023-03-01] (pol.).
- ↑ W Białymstoku debata o polityce historycznej uwzględniającej specyfikę regionu [online], dzieje.pl [dostęp 2023-07-11].
- ↑ Maciej Froński - Wyklęci kontra Niezłomni [online], literackie.pl [dostęp 2024-03-20] (pol.).
- ↑ Marsz ku czci „Burego” i kontrmanifestacje w Hajnówce. „Coroczny wstyd” [online], oko.press [dostęp 2022-04-02].
- ↑ Zandberg: Marsz w Hajnówce to skandal i prowokacja narodowców [online], Polskie Radio Białystok [dostęp 2022-04-02] (pol.).
- ↑ Wyrok w sprawie propagowania faszyzmu na Marszu Pamięci Żołnierzy Wyklętych w Hajnówce [online], www.gazetaprawna.pl, 3 grudnia 2021 [dostęp 2022-04-02] (pol.).
- ↑ Grzywna za propagowanie faszyzmu w trakcie Marszu Pamięci Żołnierzy Wyklętych w Hajnówce [online], Polskie Radio Białystok [dostęp 2022-04-02] (pol.).
- ↑ Wyborcza.pl [online], bialystok.wyborcza.pl [dostęp 2022-04-02].
- ↑ Po marszu w Hajnówce: Możliwe zarzuty za propagowanie faszyzmu [online], www.gazetaprawna.pl, 21 lutego 2022 [dostęp 2022-04-02] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj
- Sprawozdanie stenograficzne z 84 posiedzenia Sejmu RP w dniu 3 lutego 2011 roku (Projekt ustawy o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”: strony 218-222)
- Sprawozdanie stenograficzne z 70 posiedzenia Senatu RP w dniu 4 lutego 2011 roku (Stanowisko Senatu w sprawie ustawy o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”: strony 18-26)