Michaił Botwinnik
Michaił Botwinnik, ros. Михаил Моисеевич Ботвинник (ur. 4 sierpnia?/17 sierpnia 1911 w Kuokkali, zm. 5 maja 1995 w Moskwie) – rosyjski szachista, arcymistrz, wieloletni mistrz świata w szachach.
 Botwinnik (1962) | |
| Data i miejsce urodzenia |
17 sierpnia 1911 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
5 maja 1995 |
| Obywatelstwo | |
| Tytuł szachowy |
arcymistrz (1950) |
Życiorys
edytujBotwinnik urodził się w 1911 roku[1], w miejscowości Kuokkala (późniejsze Riepino, będące pod jurysdykcją Petersburga), w autonomicznym, ale kontrolowanym przez Imperium Rosyjskie, Wielkim Księstwie Finlandii[2][3][4]. Jego rodzice byli rosyjskimi Żydami. Ojciec był technikiem dentystycznym, a matka dentystką[5], co pozwoliło jego rodzinie zamieszkać poza strefą osiedlenia, gdzie była zmuszona żyć większość Żydów z terytorium Imperium Rosyjskiego. W rezultacie tej przeprowadzki Botwinnik dorastał, mieszkając przy głównej ulicy Petersburga, Newskim Prospekcie[4][5]. Jego ojciec zabraniał w domu mówić w języku jidysz, a Michaił (wraz z Isją[6], starszym bratem) uczęszczał do radzieckich szkół[4][5]. Określał się on jako ateista[7].
Jako czternastoletni młodzieniec Botwinnik zyskał rozgłos w świecie szachów, wygrywając w symultanie z ówczesnym mistrzem świata José Raúlem Capablanką. Zapewne ta partia miała znaczący wpływ na rozwój jego talentu. W 1931 roku po raz pierwszy zwyciężył w indywidualnych mistrzostwach ZSRR. Po tytuł mistrza Związku Radzieckiego sięgał jeszcze pięciokrotnie, w latach 1933, 1939, 1941, 1945 i 1952.
W wieku 24 lat Botwinnik walczył jak równy z równym z czołowymi szachistami świata, zajmując wysokie miejsca w najbardziej prestiżowych turniejach tamtych lat. W 1935 roku wygrał, razem z Salomonem Flohrem, turniej w Moskwie, pokonując między innymi Emanuela Laskera i Capablankę. Rok później podzielił z Capablanką pierwsze miejsce w turnieju w Nottingham, w 1938 roku zajął dzielone trzecie miejsce w prestiżowym turnieju AVRO.
Sukcesywnie udoskonalając swoją grę i odnosząc wiele spektakularnych zwycięstw, Botwinnik stał się głównym kandydatem do meczu o mistrzostwo świata z ówczesnym mistrzem Aleksandrem Alechinem. Do meczu nie doszło, najpierw z powodu wybuchu II wojny światowej, a później śmierci Alechina (w 1946 roku). Po tytuł mistrza świata Botwinnik sięgnął w 1948 roku, wygrywając zorganizowany przez Międzynarodową Federację Szachową (FIDE) turniej pretendentów, z udziałem pięciu wybitnych szachistów. Później dwukrotnie przegrywał mecze o mistrzostwo, w 1957 roku z Wasilijem Smysłowem i w 1960 roku z Michaiłem Talem – lecz w obu przypadkach wygrywał mecze rewanżowe. Ostatecznie stracił tytuł mistrza świata w 1963 roku na rzecz Tigrana Petrosjana (meczu rewanżowego nie było, w wyniku zmiany zasad przez FIDE).
Botwinnik był znany z niezwykłego zamiłowania do studiowania szachów. Prawdziwą jego siłą było staranne teoretyczne przygotowanie do meczów oraz drobiazgowa analiza partii po ich rozegraniu. Żaden z jego wielkich poprzedników nie mógł szczycić się tak sumiennym i systematycznym podejściem do własnego rozwoju. Przedkładał technikę nad taktykę, mistrzostwo gry końcowej nad pułapki w otwarciach. W najważniejszych meczach stosował stosunkowo wąski repertuar otwarć, jednak perfekcyjna ich znajomość pozwalała sprowadzić partię na tory przez siebie głęboko przestudiowane. Preferował przede wszystkim obronę Nimzowitscha, obronę słowiańską i wariant Winawera w obronie francuskiej – wniósł duży wkład w rozwój teorii tych otwarć. Do ważnych oficjalnych startów przygotowywał się, rozgrywając w tajemnicy mecze treningowe z silnymi graczami (Salomonem Flohrem, Jurijem Awerbachem, Wiaczesławem Ragozinem), co historycy szachów odkryli dopiero po latach.
W przeciwieństwie do swoich poprzedników Botwinnik nie był powszechnie uważany za szachowego geniusza. Często wskazywano, że jego sukcesy były efektem pracy całego sztabu ludzi, a także pozasportowego poparcia radzieckich oficjeli. Trening Botwinnika miał charakter totalny. Bardzo dbał o zachowanie sprawności fizycznej i prowadzenie higienicznego trybu życia. Sam niepalący, rozgrywał wielogodzinne mecze w otoczeniu palaczy, aby przywyknąć do gry w niesprzyjających warunkach. Przywiązywał dużą wagę do wszelkich aspektów rozgrywania partii szachowej, poświęcając na przykład dużo uwagi metodom obchodzenia się z zegarem szachowym. Jego sukcesy były ciężko wypracowane, choć czasami nieprzekonujące, jak dwa remisowe mecze o mistrzostwo świata z Dawidem Bronsteinem i Smysłowem, w których obronił tytuł.
W latach 60., po przegranym meczu z Petrosjanem, Botwinnik przestał uczestniczyć w oficjalnych rozgrywkach, skupiając się głównie na pracy nad szachowymi programami komputerowymi. Poświęcił się również trenowaniu dzieci i młodzieży. Ze słynnej „szkoły Botwinnika” wywodzi się cała rzesza utalentowanych szachistów, w tym najsłynniejsi: Anatolij Karpow, Garri Kasparow i Władimir Kramnik.
Mecze Botwinnika o mistrzostwo świata
edytuj
| Rok | Przeciwnik | Wynik |
|---|---|---|
| 1948 | turniej | 1. miejsce |
| 1951 | Bronstein | remis (+5 −5 =14) |
| 1954 | Smysłow | remis (+7 −7 =10) |
| 1957 | Smysłow | przegrana (+3 −6 =13) |
| 1958 | Smysłow | wygrana (+7 −5 =11) |
| 1960 | Tal | przegrana (+2 −6 =13) |
| 1961 | Tal | wygrana (+10 −5 =6) |
| 1963 | Petrosjan | przegrana (+2 −5 =15) |
| W nawiasach: liczby wygranych, przegranych i zremisowanych partii | ||
Został odznaczony m.in. Orderem Lenina, Orderem Rewolucji Październikowej, Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy oraz Orderem „Znak Honoru”.
Publikacje poświęcone Botwinnikowi
edytuj- Mikhail Botvinnik – One Hundred Selected Games, 1926–1946 (Dover, 1981)
- Mikhail Botvinnik – Achieving the Aim (Pergamon, 1981)
- Mikhail Botvinnik – Half a Century of Chess (Cadogan, 1996)
- Mikhail Botvinnik – Selected Games 1967–70 (Pergamon, 1981)
- Bernard Cafferty – Botvinnik’s Best Games, 1947–1970 (Batsford, 1973)
Przypisy
edytuj- ↑ Thomas, R. McG., Jr: Mikhail Botvinnik, Chess Champion and Teacher of Champions, Dies at 83. The New York Times, 7 maja 1995. [zarchiwizowane z tego adresu (4 stycznia 2013)]. (ang.).
- ↑ Russian Jewish Encyclopedia. 1995. [zarchiwizowane z tego adresu (20 grudnia 2012)]. (ang.).
- ↑ Russia from Far and Near. W: R. Service: Lenin: A Biography. Harvard University Press, 2000, s. 180–181. ISBN 0-674-00828-6. (ang.).
- ↑ a b c The Jews of a Soviet Metropolis. W: M. Beizer, Z. Gitelman: Revolution, repression, and revival. Rowman & Littlefield: the Soviet Jewish Experience, 2007, s. 113–119. ISBN 0-7425-5817-7. (ang.).
- ↑ a b c FirstMoves. W: M.M. Botvinnik, Cafferty, B.: Achieving the Aim. s. 1–16. (ang.).
- ↑ Botwinnik, [w:] W. Lindier, I. Lindier, Encykłopiedija szachmat, atimopheyev.narod.ru, 2000 [dostęp 2021-08-18] (ros.).
- ↑ Andy Soltis: Mikhail Botvinnik: The Life and Games of a World Chess Champion. McFarland, 2014, s. 74. ISBN 978-0-7864-7337-3. Cytat: By character they were absolutely opposites,” their only child, Olga, recalled in 2012. Gayane was religious, while Botvinnik was fond of saying, “I am an atheist and a communist in the spirit of the first communist on earth, Jesus Christ.” He reveled in his “hard character.” She was apolitical. He was an ardent Marxist. As time went by, she found it hard to deal with the stress that he seemed to thrive on. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Władysław Litmanowicz, Jerzy Giżycki, Szachy od A do Z, tom I, Warszawa 1986, s. 106–111
Linki zewnętrzne
edytuj- Michaił Botwinnik – wybrane partie szachowe (ang.)
- Mikhail Moiseyevich Botvinnik – hundredth anniversary (ang.)