Michał Choromański
Michał Choromański (ur. 9 czerwca?/22 czerwca 1904 w Jelizawietgradzie[1], zm. 24 maja 1972 w Warszawie) – polski pisarz i dramaturg. Laureat Nagrody Młodych Polskiej Akademii Literatury.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Narodowość | |
| Język |
polski (rosyjski) |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
| Ważne dzieła | |
| |
Życiorys
edytuj
Urodził się w Jelizawietgradzie (obecnie Kropywnycki) jako syn Konstantego Choromańskiego[1], medyka (który w 1918 zginął w Kijowie od wybuchu bomby) i Aleksandry (z domu Rogasskiej[1]). Po śmierci ojca zmuszony był pracować, by utrzymać siebie, matkę i siostrę. Był m.in. korepetytorem, nauczycielem rysunku, dziennikarzem oraz pomocnikiem piekarza. Interesował się również malarstwem i stworzył w tym czasie kilka portretów[2]. W młodym wieku zapadł na gruźlicę kości i płuc. Wtedy zaczęła się jego tułaczka po szpitalach i sanatoriach. W 1924 wraz z matką i siostrą przybył do Polski. Studiował pedagogikę i psychologię.
Podczas pobytu w Zakopanem zainteresowali się nim Karol Szymanowski i Kazimierz Wierzyński. Ten ostatni przedstawił młodego pisarza (piszącego wówczas po rosyjsku) Marii Kasprowiczowej, wdowie po Janie Kasprowiczu na „Harendzie”. Tak zaczęła się błyskawiczna kariera Choromańskiego. Józef Wittlin pisał o Białych braciach – pierwszej powieści napisanej przez Choromańskiego po polsku:
W latach trzydziestych XX wieku napisał Zazdrość i medycynę, Opowiadania dwuznaczne, Skandal w Wesołych Bagniskach oraz kilka dramatów. Wiosną 1933 wyjechał do Szwajcarii, gdzie w maju leczył gruźlicę w sanatorium w Leysin[3]. Wynajął też część willi „Chimera” w Zakopanem. Tu spotykał się m.in. z Witkacym[4] i Tadeuszem Dołęgą-Mostowiczem. W tym okresie dużo podróżował do Argentyny, Brazylii i Afryki Zachodniej.
Niedługo po wybuchu II wojny światowej poślubił tancerkę i choreografkę Ruth Sorel. Ze względu na jej żydowskie pochodzenie oboje zmuszeni byli opuścić okupowaną Polskę w 1940. Choromański spędził siedemnaście lat na emigracji – najpierw w Brazylii, potem w Kanadzie. W Montrealu Ruth prowadziła szkołę baletową, Choromański cierpiał jednak na niemoc twórczą. Po powrocie do kraju w 1957 zaczął pracować ze zdwojoną siłą. Niemalże co roku wydawał nową powieść, nie spotykał się jednak z zainteresowaniem krytyków. Czuł się osamotniony i odrzucony. Zmarł nagle 24 maja 1972. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera 17B-5-30)[5]. Ruth Sorel-Choromańska zmarła w Warszawie 1 kwietnia 1974[6].
Twórczość
edytuj
- Biali bracia (1931)
- Zazdrość i medycyna (1932), ekranizacja (1973)
- Opowiadania dwuznaczne (1934)
- Szpital Czerwonego Krzyża (druk w „Czasie” 1937, wyd. odrębne 1959)
- Prolegomena do wszelkich nauk hermetycznych (1958)
- Schodami w górę, schodami w dół (1965), ekranizacja (1988)
- Dygresje na temat kaloszy (1966)
- Makumba, czyli drzewo gadające (1968)
- W rzecz wstąpić (1968)
- Słowacki wysp tropikalnych (1969)
- Głownictwo, moglitwa i praktykarze (1969)
- Kotły Beethovenowskie (1970)
- Różowe krowy i szare scandalie (1970)
- Miłosny atlas anatomiczny (1972)
- Memuary (1976, wcześniej drukowane w „Przekroju”)
- Opowiadanie wariackie (1979)
- Skandal w Wesołych Bagniskach (1993); na podstawie powieści polski horror komediowy Horror w Wesołych Bagniskach (1995)
Ekranizacje
edytuj- Zazdrość i medycyna, reż. Janusz Majewski, 1973
- Schodami w górę, schodami w dół, reż. Andrzej Domalik, 1988
- Horror w Wesołych Bagniskach, reż. Andrzej Barański, 1995
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 103.
- ↑ a b Marek Sołtysik, posłowie do: Michał Choromański Zazdrość i medycyna. Wydawnictwo Poznańskie, 1990
- ↑ Zieliński Jan: Nasza Szwajcaria. Przewodnik śladami Polaków, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Muzeum Polskie w Rapperswilu, Warszawa 1999, s. 109-110, ISBN 83-87893-21-8
- ↑ Zobacz: portrety Choromańskiego Witkiewicza 1 2
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
- ↑ Ruth Sorel-Choromańska, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2023-05-11].
Bibliografia
edytuj- Marek Sołtysik, Świadomość to kamień: kartki z życia Michała Choromańskiego. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1989
- Andrzej Konkowski, Michał Choromański. Warszawa: PIW, 1980
- Artykuł w portalu culture.pl