Markuszów
Markuszów dawniej też Markuszew – osada w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie puławskim, w gminie Markuszów
| osada | |
 Kościół pw. św. Ducha wybudowany w 1608 r. przez Włocha Piotra Durie. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1155[2] |
| Strefa numeracyjna |
81 |
| Kod pocztowy |
24-173[3] |
| Tablice rejestracyjne |
LPU |
| SIMC |
0385715 |
Położenie na mapie gminy Markuszów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu puławskiego  | |
 51°22′28″N 22°15′30″E/51,374444 22,258333[1]
| |
Osada leży nad rzeką Kurówką. Siedziba gminy Markuszów. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską około 1550 roku, zdegradowany w 1869 roku[4]. Historycznie położony jest w Małopolsce (początkowo w ziemi sandomierskiej, a następnie w ziemi lubelskiej). W drugiej połowie XVI wieku położony był w powiecie lubelskim województwa lubelskiego[5]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Markuszów. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w ówczesnym województwie lubelskim.
Miejscowość była siedzibą gminy Markuszów, która istniała do 1973 roku i została reaktywowana ponownie w 1984 roku (jednak z mniejszą powierzchnią).
W osadzie jest 20 nazwanych ulic[6].
Historia
edytujWieś wzmiankowana w 1317. Już od tego momentu w rękach rodu, który ostatecznie przyjął nazwisko Firlej. W 1330 lokacja na prawie magdeburskim. Około 1550 roku Markuszów uzyskał prawa miejskie, potwierdzone i rozszerzone w 1686. W 1630 pojawia się pierwsza wzmianka o markuszowskich Żydach. W 1661 r. było ich 9, w 1756 r. 356, zaś w 1827 r. 343, co stanowiło 42,5% ogółu mieszkańców. Tutejsza gmina żydowska uzyskała w 1681 r. zezwolenie na wybudowanie synagogi. Żydzi z Markuszowa mieli także swoje cmentarze - stary i nowy. Jako miasto prywatne, po Firlejach przeszedł Markuszów na dłużej wraz z okolicznymi dobrami w ręce Sobieskich, by następnie zmieniać właścicieli.
Podczas wojny w obronie Konstytucji 3 maja nieopodal odbyła się bitwa wojsk polskich z najeźdźcami rosyjskimi. Kolejna bitwa odbyła się tu podczas powstania listopadowego, w pobliskich miejscowościach walczono również podczas powstania styczniowego.
Te ostatnie wydarzenia skutkowały odebraniem praw miejskich, podobnie jak w przypadku wielu innych polskich miejscowości.
W roku 1906 na pograniczu Łan i Markuszowa uformowała się mariawicka parafia pw. Przenajświętszego Sakramentu, założona przez dotychczasowego wikariusza parafii św. Józefa Oblubieńca w Markuszowie, kapłana Piotra Marię Ładysława Golińskiego. W latach 1907–1909 mariawici wybudowali swój kościół i założyli odrębny wyznaniowy cmentarz.
Ostatnim właścicielem (do parcelacji w 1938) był Bohdan Broniewski. Broniewscy zachowali park po byłym pałacu i inne nieruchomości do reformy rolnej po drugiej wojnie światowej, kiedy i tego ich pozbawiono.
W 1939 naloty niemieckie poważnie zniszczyły osadę. W 1942 Niemcy zlikwidowali społeczność żydowską, która stanowiła wówczas nieco ponad połowę ludności osady - w 1921 r. Markuszów zamieszkiwało 1001 Żydów, co stanowiło 54,2% ogółu. Część Żydów została wywieziona do Sobiboru, a część zabita na miejscu. Niemcy zdewastowali wówczas także miejscowe kirkuty i zniszczyli synagogę.
Ważniejsze obiekty
edytuj- Kościół św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Markuszowie – kościół parafialny
- Kościół św. Ducha w Markuszowie – kościół poszpitalny
- Kościół św. Małgorzaty w Markuszowie – nieistniejący od połowy XV w.
- Kościół Przenajświętszego Sakramentu w Łanach – świątynia mariawicka znajdująca się na granicy Łan i Markuszowa.
- Synagoga w Markuszowie
- Cmentarz rzymskokatolicki w Markuszowie
- Cmentarz mariawicki w Markuszowie
- Stary cmentarz żydowski w Markuszowie
- Nowy cmentarz żydowski w Markuszowie
Turystyka
edytujLudzie związani z Markuszowem
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 77907
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 776 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 50-51.
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
- ↑ TERYT
Linki zewnętrzne
edytuj- strona internetowa Gminy Markuszów
- Markuszew vel Markuszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 133.
- żydowska księga pamięci Markuszowa, wolny dostęp przez Bibliotekę Publiczną Nowego Jorku (New York Public Library) (jid.)
- zdjęcie Markuszowa w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego
- strona poświęcona gminie żydowskiej w Markuszowie. jewishinstitute.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-05)]. w serwisie Żydowskiego Instytutu Historycznego
- tatarskie nalestniki z Markuszowa. jemlublin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-10)].