Marian Wyrzykowski

Marian Wyrzykowski
	; Marian Wyrzykowski w przedstawieniu „Róża”; w Teatrze Miejskim w Wilnie (1931)
Data i miejsce urodzenia	15 lipca 1904 ; Chotomów, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	23 kwietnia 1970 ; Warszawa, Polska
Zawód	aktor, reżyser, pedagog
Współmałżonek	1. Czesława Szurszewska; 2. Elżbieta Barszczewska
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Marian Wyrzykowski (ur. 15 lipca 1904 w Chotomowie, zm. 23 kwietnia 1970 w Warszawie) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser, pedagog, członek Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu w 1958^[1].

Życiorys

Urodził się w rodzinie Franciszka, cieśli, sezonowego robotnika rolnego, i Rozalii z Wesołowskich. Ukończył czteroklasową szkołę powszechną w Powsinie^[2]. Od 1915 uczęszczał do Gimnazjum im. Jana Zamojskiego w Warszawie. Z powodu wysokich kosztów nauki po czterech klasach przeniósł się we wrześniu 1919 do Seminarium Nauczycielskiego w Ursynowie, które ukończył w 1923. Pracował jako nauczyciel szkoły powszechnej w Konstancinie, dojeżdżając jednocześnie na wykłady Wolnej Wszechnicy przy Uniwersytecie Warszawskim. Tam zetknął się z Józefem Kotarbińskim i za jego namową podjął studia aktorskie na Oddziale Dramatycznym przy Konserwatorium Muzycznym w Warszawie.

W 1926 został zaangażowany do Teatru Narodowego w Warszawie. 26 września tego roku zadebiutował rolą Kozaka w spektaklu Sen srebrny Salomei Juliusza Słowackiego na deskach tej sceny. Występował na scenach warszawskich: Teatru Letniego i Teatru Nowego. W 1929 z grupą Aleksandra Zelwerowicza wyjechał do Wilna.

Po powrocie do Warszawy występował na różnych scenach stolicy; często pozostając bez pracy. W 1934, na jubileuszu Karola Adwentowicza w Teatrze Wielkim zagrał rolę tytułową w spektaklu Mazepa Juliusza Słowackiego, przygotowanym dla Teatru Kameralnego, co pomogło mu przełamać kryzys aktorski. Został zaangażowany na sceny Teatrów Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej (TKKT), gdzie występował z powodzeniem w latach 1934–1939.

Szczególnie owocna okazała się współpraca z Leonem Schillerem, którą rozpoczął w Teatrze Ateneum. Największy sukces przyniosła mu rola tytułowa w Kordianie Juliusza Słowackiego. W 1933 rozpoczął studia na Wydziale Reżyserii Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (PIST-u). Występował jako aktor w warsztatach reżyserskich swoich kolegów.

Brał udział w kampanii wrześniowej. Po powrocie z wojska w 1939, zorganizował i krótko kierował spółdzielnią pracy w gmachu Teatru Polskiego, zlikwidowaną przez Niemców. Od 1941 był kelnerem w kawiarni „U Aktorek”, uczestniczył w konspiracyjnym życiu artystycznym. W marcu 1941 aresztowany przez niemieckie władze okupacyjne w związku ze sprawą zabójstwa Igo Syma^[3]. Uczestniczył w powstaniu warszawskim jako żołnierz o ps. Żuk. Walczył w rejonie ul. Królewskiej i ul. Marszałkowskiej, m.in. o gmach PAST-y. Był więźniem obozu przejściowego w Pruszkowie. Następnie zamieszkał w Podkowie Leśnej i podjął pracę w charakterze barmana.

W 1945 został zaangażowany do Teatru Polskiego w Warszawie, gdzie grał i reżyserował do swojej śmierci w 1970. Wyjątek stanowią trzy sezony w latach 1962–1965, które spędził w stołecznym Teatrze Narodowym. Współpracował z Polskim Radiem, biorąc udział w wielu wieczorach poetyckich.

Występował również w Teatrze Telewizji, m.in. w spektaklach: Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego w reż. Ludwika René (1961), Don Alvares, albo niesforna w miłości kompanija Stanisława Herakliusza Lubomirskiego w reż. Tadeusza Byrskiego (1961), Dwa teatry Jerzego Szaniawskiego w reż. Jerzego Antczaka (1962) oraz w Cydzie Jana Andrzeja Morsztyna w reż. Ludwika René jako Król (1963) i Burzy Williama Szekspira w reż. Krystyny Skuszanki jako Gonzalo (1964), a także w przedstawieniu Agent z Vaduz Andrzeja Szypulskiego w reż. Edwarda Kowalczyka jako Doktor (1969).

Życie prywatne

Mąż aktorek: najpierw Czesławy Szurszewskiej (1903–1953), a następnie Elżbiety Barszczewskiej. Z pierwszego małżeństwa miał córkę Marię, nauczycielkę historii, z drugiego syna Juliusza, aktora.

Zmarł 23 kwietnia 1970 w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-98)^[4].

Filmografia

Znachor (1937) – leśniczy Janek
Geniusz sceny (1939) – Szczęsny-Kossakowski
Żołnierz zwycięstwa (1953) – Marian Spychalski

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy I klasy (1963)
Order Sztandaru Pracy II klasy (22 lipca 1949)^[5]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1959)^[6]
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1952)^[7]
Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 25 czerwca 1946^[8], 13 listopada 1953^[9])
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[10]
Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1967)
Złota Odznaka Honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (17 stycznia 1963)^[11]

Przypisy

↑ „Trybuna Robotnicza”, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958 roku, s. 2.
↑ Marian Wyrzykowski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2023-11-24] .
↑ Władysław Bartoszewski, Warszawski pierścień śmierci, Warszawa 1970, s. 106.
↑ Cmentarz Stare Powązki: MARIAN WYRZYKOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-06-13] .
↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
↑ Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.
↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1946 r. nr 145, poz. 183 „za zasługi w dziedzinie sztuki dramatycznej na terenie kraju”.
↑ M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „za zasługi w dziedzinie sztuki teatralnej - w związku z 40-leciem Teatru Polskiego w Warszawie”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Stolica : warszawski tygodnik ilustrowany. R. 18, 1963 nr 4 (27 I), Warszawa, 1963, s. 18 [dostęp 2020-09-12] .

Bibliografia

Marian Wyrzykowski, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21] .
Mieszkańcy mojej pamięci – Marian Wyrzykowski. kurierplus.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-19)]., Kurier Plus [dostęp 23 grudnia 2011]

Linki zewnętrzne

Marian Wyrzykowski w bazie IMDb (ang.)
Marian Wyrzykowski w bazie Filmweb
Marian Wyrzykowski w bazie filmpolski.pl
Marian Wyrzykowski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
Marian Wyrzykowski na zdjęciach w bibliotece Polona

[1] „Trybuna Robotnicza”, nr 4 (4350) 7 stycznia 1958 roku, s. 2.

[2] Marian Wyrzykowski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2023-11-24] .

[3] Władysław Bartoszewski, Warszawski pierścień śmierci, Warszawa 1970, s. 106.

[4] Cmentarz Stare Powązki: MARIAN WYRZYKOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-06-13] .

[5] M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.

[6] Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.

[7] M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[8] M.P. z 1946 r. nr 145, poz. 183 „za zasługi w dziedzinie sztuki dramatycznej na terenie kraju”.

[9] M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „za zasługi w dziedzinie sztuki teatralnej - w związku z 40-leciem Teatru Polskiego w Warszawie”.

[10] M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[11] Stolica : warszawski tygodnik ilustrowany. R. 18, 1963 nr 4 (27 I), Warszawa, 1963, s. 18 [dostęp 2020-09-12] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]