Marcelina Rościszewska
Marcelina Józefa Rościszewska (ur. 9 listopada 1875 w Lipawie, zm. 4 kwietnia 1949 w Krakowie) – polska działaczka niepodległościowa i pedagożka.
| |
| Pełne imię i nazwisko |
Marcelina Józefa Rościszewska |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
pedagożka, działaczka niepodległościowa |
| Odznaczenia | |
    
| |
Życiorys
edytujUrodziła się 9 listopada 1875 roku w Lipawie[1]. Była córką powstańców styczniowych[2], Jana Dąbrowskiego[3][4] (lub Dombrowskiego[1]) i Leokadii de domo Landsberg[1][5]. Do 1891 roku uczyła się w Instytucie Panien Szlacheckich w Białymstoku[1]. Naukę kontynuowała w paryskim Instytucie Panien Polskich[5][6], a później na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Paryskiego. We Francji opieką otoczyła ją Maria Gorecka[6]. Po powrocie do kraju wyszła za mąż za Seweryna Rościszewskiego. Małżeństwo miało dwóch synów[1][7].
Z początku włączyła się w tajne nauczanie w Płockiem, skąd pochodził jej mąż. Należała do Polskiej Macierzy Szkolnej. Angażowała się w działalność społeczną na wsi, zakładając patriotyczne chóry młodzieżowe, koła gospodyń wiejskich, spółdzielnię kobiet wiejskich i „łaźnię ludową” w Drobinie[1].
Po separacji z mężem, wyjechała w 1905 roku do Płocka[7]. Od 1908 roku, przez 25 lat kierowała tam szkołą średnią (od 1920: Państwowe Gimnazjum Żeńskie im. Reginy Żółkiewskiej). W okresie przedwojennym kontynuowała w szkole program tajnego nauczania[1], zatrudniając nielegalnie dodatkowych nauczycieli. W pracy nazywano ją „admirałem w peniuarze”[8]. Publikowała także artykuły o szkolnictwie oraz pracowała społecznie[1].
Podczas I wojny światowej zajęła się organizacją wsparcia dla legionistów[1][4]. 18 listopada 1918 roku[3] założyła Służbę Narodową Kobiet Polskich[1], do której w najprężniejszym okresie działalności należało 1200 kobiet[9]. Pod koniec tego samego roku została przewodniczącą nowo powstałego Płockiego Komitetu Obrony Lwowa[10]. Wzięła czynny udział w bitwie o Lwów[1], wyruszając 3 stycznia do tego miasta z pierwszymi 39 ochotnikami, zwerbowanymi przez Komitet Obrony[11] i wsparciem materialnym[4]. Jako komendantka Służby Narodowej zaangażowała się także w obronę Płocka podczas wojny polsko-bolszewickiej[1]. Zorganizowała, w prowadzonej przez siebie szkole, szpital polowy dla żołnierzy[12], zarządzała dostarczaniem amunicji, ewakuacją i opatrywaniem rannych[13]. Dzięki obeznaniu z terenem, przeprowadziła także pluton żołnierzy pod ogniem przeciwnika[11]. W uznaniu zasług została odznaczona Krzyżem Walecznych (1921), Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921[1], Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości, Medalem Niepodległości (1937) oraz Złotym Krzyżem Zasługi[12].
Po wojnie, poza prowadzeniem gimnazjum żeńskiego, dalej udzielała się społecznie. Założyła Dom Inwalidów i Płocki Komitet Przysposobienia Kobiet do Obrony Kraju[14] oraz należała m.in. do Płockiego Towarzystwa Naukowego[1], Ligi Ochrony Powietrznej Państwa i Polskiego Czerwonego Krzyża[14]. W 1922 roku została matką chrzestną sztandaru 6 Pułku Piechoty Legionów[15].
W 1935 roku przeniosła się do Krakowa[1]. Po wojnie wraz z synem Lechem założyła uniwersytet ludowy w Szańcu pod Krakowem[14].
Zmarła 4 kwietnia 1949. Jej grób znajduje się w Będkowicach[16][17].
Upamiętnienie
edytujW 1992 roku została patronką I Prywatnego Liceum Ogólnokształcącego w Płocku[18].
Od 2013 roku uczniowie i nauczyciele Szkoły Podstawowej Specjalnej nr 24 w Płocku pieką ciastka „Marcelinki” w kształcie kapelusza Rościszewskiej. Ciastka rozdawane są później podczas obchodów Święta Niepodległości[19].
30 września 2023 roku przy ulicy Tumskiej w Płocku (naprzeciw Młodzieżowego Domu Kultury) odsłonięto pomnik Marceliny Rościszewskiej bohaterki obrony Płocka przed bolszewikami w 1920 roku[20][21].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Grochowski ↓.
- ↑ Stogowska 2019 ↓, s. 7–8.
- ↑ a b Stogowska 2019 ↓, s. 7.
- ↑ a b c Wielka Marcelina [online], Muzeum Mazowieckie w Płocku [dostęp 2020-07-18] (pol.).
- ↑ a b Chrostowska 1975 ↓, s. 26.
- ↑ a b Stogowska 2019 ↓, s. 8.
- ↑ a b Stogowska 2019 ↓, s. 9.
- ↑ Chrostowska 1975 ↓, s. 27.
- ↑ Stogowska 2019 ↓, s. 10.
- ↑ Stogowska 2019 ↓, s. 3.
- ↑ a b Stogowska 2019 ↓, s. 12.
- ↑ a b Stogowska 2019 ↓, s. 4.
- ↑ Stogowska 2019 ↓, s. 17.
- ↑ a b c Chrostowska 1975 ↓, s. 29.
- ↑ Stogowska 2019 ↓, s. 23–24.
- ↑ Muzeum Mazowieckie w Płocku [online], muzeumplock.eu [dostęp 2021-05-11] (ros.).
- ↑ Kapelusz pani Przełożonej, Tygodnik Płocki, „Tygodnik Płocki”, 18 listopada 2014 [dostęp 2021-05-11] (pol.).
- ↑ Historia LO [online], Plastyk Płock | Liceum Plastyczne [dostęp 2020-07-18] (pol.).
- ↑ Ponad 2,5 tys. ciasteczek „marcelinek” na Narodowe Święto Niepodległości [online], dzieje.pl, 5 listopada 2019 [dostęp 2020-04-26] (pol.).
- ↑ Marcelina Rościszewska uhonorowana w Płocku. Mieszkańcy odsłonili jej pomnik [online], TVP Warszawa [dostęp 2023-10-01] (pol.).
- ↑ Bohaterka obrony Płocka ma swój pomnik. Marcelina Rościszewska dumnie stoi na ul. Tumskiej [ZDJĘCIA] [online], Portal Płock, 30 września 2023 [dostęp 2023-10-01] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Wanda Chrostowska. Marcelina Rościszewska – dyrektorka gimnazjum im. Reginy Żółkiewskiej w Płocku w latach 1908–1933. „Notatki Płockie”. 20 (4), s. 26–29, 1975.
- Leonard Grochowski: Marcelina Józefa Rościszewska. Internetowy Polski Słownik Biograficzny. [dostęp 2020-04-26]. (pol.).
- Anna Maria Stogowska. Córka zesłańców syberyjskich Marcelina Rościszewska (1875-1949). „Zesłaniec”. 77, s. 3–24, 2019.