Lubomierz (powiat limanowski)
Lubomierz – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Mszana Dolna.
wieś | |
Panorama Lubomierza. Widok z Jaworzynki | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Wysokość |
550–760[2] m n.p.m. |
Liczba ludności (2022) |
2169[3] |
Strefa numeracyjna |
18 |
Kod pocztowy |
34-736[4] |
Tablice rejestracyjne |
KLI |
SIMC |
0452386 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Mszana Dolna | |
49°36′32″N 20°11′47″E/49,608889 20,196389[1] |
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa nowosądeckiego.
Nazwa
edytujIstnieją w tradycji trzy sposoby wyjaśnienia pochodzenia nazwy Lubomierz:
- od nazwiska założyciela wsi Sebastiana Lubomirskiego;
- od imienia jego ukochanej (Luba);
- od słów Lubomirskiego: „Lubo mierz chłopom ziemię”, które wypowiedzieć miał przy podziale gruntów po uwłaszczeniu chłopów.
Położenie geograficzne
edytujMiejscowość położona jest w dolinie rzeki Mszanka, w dwóch regionach geograficznych: w Beskidzie Wyspowym (prawe zbocza doliny Mszanki) i w Gorcach (lewe zbocza Mszanki)[5]. Od granicy z Mszaną Górną i Łętowem ciągnie się we wschodnim kierunku po przełęcz Przysłop (750 m), a także po drugiej stronie tej przełęczy aż po osiedle Rzeki znajdujące się już w dolinie Kamienicy[6].
Przez całą długość miejscowości prowadzi droga wojewódzka nr 968[6].
Integralne części wsi
edytujczęści wsi | Baniki, Borki, Bożki, Butory, Cyrki, Chachatki, Cholewy, Czaple, Dawczaki, Dudy, Dziedziny, Frankówka, Gołdyny, Guzary, Kołbony, Kozery, Marczaki, Mizery, Młyny, Mrózczaki, Nowaki, Ogiele Dolne, Ogiele Górne, Pajdziki, Paszki, Perze, Przysłop, Przysłopek, Rzeki, Siarki, Skrzatki, Sobczaki, Surmy, Szczypty, Terawa, Wajdy, Złotniki, Złydachy |
Historia
edytujWykopaliska archeologiczne dowodzą, że tereny m.in. Lubomierza zasiedlone były przez bliżej nieznane plemię myśliwych już w okresie 3500–1700 p.n.e[2].
Przełom XIV i XV wieku to okres migracji na te obszary pasterzy wołoskich, którzy osiedlali się tu i stopniowo zasymilowali z miejscową ludnością. Szukając miejsc do wypasu swoich owiec i kóz zmienili oni na trwałe krajobraz – wypalając lub wycinając na grzbietach gór liczne drzewa pod polany. O asymilacji Wołochów z ludnością miejscową świadczą niektóre nazwiska mieszkańców oraz nazwy szczytów, jak Beskid czy Kiczora[2].
Oficjalnie wieś zaistniała w 1600 roku, jako własność Sebastiana Lubomirskiego[9], który osadził ją na prawie magdeburskim, a następnie zlikwidował pańszczyznę, uwłaszczając miejscowych chłopów. Wieś rozwijała się na tyle dynamicznie, że w okresie wojen szwedzkich zdecydowali się tu przeprowadzić na dwa lata zakonnicy z pobliskiego Szczyrzyca, którzy liczyli na schronienie w niedostępnej okolicy. Kolejni właściciele Lubomierza – Małachowscy i Wodziccy nie byli już tak postępowi i przywrócili układ feudalny a z nim obowiązek pańszczyźniany. Spowodowało to niezadowolenie chłopów i rozwój procederu określanego jako „zbójnictwo góralskie”[2].
Na miejscu obecnej leśniczówki „Turbacz” stała w XVIII w. huta szkła, wymieniana jeszcze w 1884 r. jako czynna. Odlewała m.in. szklane dzwony, szyby okienne, wszelkie naczynia, a produkty wywożono stąd przy pomocy kolejki wąskotorowej do Szczawy i dalej za granicę i na polskie dwory. W II poł. XIX wieku w dolinie Kamienicy czynnych było kilka tartaków[9].
W trakcie I wojny światowej na terenie Lubomierza toczyły się walki wojsk austro-węgierskich z rosyjskimi. Tutejsze okolice bardzo silnie związane były z działalnością Legionów Józefa Piłsudskiego. W czasie II wojny światowej w rejonie Gorca i Jaworzyny Kamienickiej swoją siedzibę miał 1 Pułk Strzelców Podhalańskich Armii Krajowej oraz znajdowało się lądowisko cichociemnych[2].
Etnografia
edytujLubomierz zamieszkują górale zwani Zagórzanami, zachowała się dobrze gwara[2][9]. Z dawnego budownictwa zobaczyć drewnianą kapliczkę z XVIII w. zbudowaną na zrąb, z prostokątnym dachem namiotowym[9]. Poza tym we wsi zachowało się kilka dawnych drewnianych zagród.
Na pobliskim Przysłopie Władysław Orkan umieścił akcję powieści W Roztokach, w której opisuje ciężkie realia życia biednych galicyjskich wsi w okresach rozbiorowym[10]. Powyżej tej przełęczy, na polanie Jaworzynka znajduje się zachowany w dobrym stanie szałas.
W Lubomierzu mieszkał najsłynniejszy gorczański baca – rodem ze Szczawy – Tomasz Chlipała zwany Bulandą[2].
Religia
edytujAż do erygowania samodzielnej parafii, Lubomierz należał do parafii w Niedźwiedziu. Od 1919 wieś należy do parafii pw. św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny, która administruje drewnianym kościołem parafialnym.
Turystyka i rekreacja
edytujLubomierz jest bazą wypadową do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, konnej i narciarskiej. Wychodzą stąd liczne szlaki turystyczne, zarówno w Gorce (w tym w Gorczański Park Narodowy), jak i w Beskid Wyspowy.
Na północnym stoku Jaworzynki (1026 m) działa stacja narciarska „Ski Lubomierz”. Zainstalowane są trzy wyciągi narciarskie: podwójny orczyk o długości prawie 700 m i różnicy wzniesień do 200 m, pojedynczy orczyk o długości 400 m oraz mały wyciąg talerzykowy o długości 160 m[11].
W latach 50. przyjeżdżał tu Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II, by móc wędrować po ulubionych Gorcach. W 1976 roku zawitał do Rzek po raz ostatni. Chatę leśników, w której mieszkał, i polanę nazwano na pamiątkę Papieżówką.
Szlaki turystyczne
edytuj- – żółty: Przysłop – Myszyca, Jasień – Krzystonów – Mogielica. 4 h, ↓ 3:30 h
- – żółty: Przysłop – Jaworzynka – Gorc Troszacki – Kudłoń – przełęcz Borek – Czoło Turbacza – Turbacz. 4 h, ↓ 3:30 h.
- – czarny: Lubomierz (kościół) – polana Folwarczna. 55 min., ↓ 35 min
- – czarny: Lubomierz (kościół) – Polana Jastrzębie – Kudłoń – Kopa – Konina. 3.50 h, ↓ 3.50 h
- – niebieski: Rzeki – Trusiówka – Papieżówka – polana Stawieniec – Gorc Troszacki.
- – niebieski: Rzeki – Nowa Polana – Gorc. 2 h, ↓ 1.10 h, deniwelacja 510 m.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 70374
- ↑ Skocz do: a b c d e f g Gmina Mszana Dolna:Lubomierz. gmina Mszana Dolna, 2007-2011. [dostęp 2011-07-11]. (pol.).
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 681 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ # P. Skoczek, „Parafie...”, s. 232
- ↑ Skocz do: a b Beskid Wyspowy 1:50 000. Mapa turystyczna. Kraków: Wyd. Compass, 2006. ISBN 83-89165-86-4.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Skocz do: a b c d A. Matuszczyk, „Beskid...”, s. 103
- ↑ Lubomierz. SKI Lubomierz. [dostęp 2011-07-11]. (pol.).
- ↑ Ski Lubomierz [online], lubomierz.com [dostęp 2018-02-28] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-15] .
Bibliografia
edytuj- Andrzej Matuszczyk: Beskid Wyspowy. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2008, s. 103. ISBN 978-83-89188-78-6.
- Piotr Skoczek: Parafie Ziemi Limanowskiej. Proszówki: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 232. ISBN 978-83-88383-43-4.