Liliowate

Liliowate
	; Lilia złotogłów
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	liliowce
Rodzina	liliowate
	Nazwa systematyczna
	Liliaceae Juss.; Gen. Pl.: 48. 4 Aug 1789
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Liliowate (Liliaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do klasy jednoliściennych. Obejmuje we współczesnych systemach klasyfikacyjnych 15^[2]^[3] rodzajów z ok. 700^[3]–705^[2] gatunkami. Zasięgi wszystkich przedstawicieli mieszczą się na półkuli północnej, głównie w strefie klimatu umiarkowanego, ale część gatunków rośnie także w północnej Afryce, w Indiach, w południowych Chinach i na Luzonie^[3]^[2]. Największe zróżnicowanie gatunkowe występuje w Azji. Rośliny te zasiedlają głównie formacje trawiaste – stepy i łąki subalpejskie^[4].

Ze względu na efektowne kwiaty wiele roślin z tej rodziny uprawianych jest jako rośliny ozdobne w ogrodach i na kwiaty cięte. Największe znaczenie ekonomiczne mają rodzaje tulipan Tulipa i lilia Lilium, mniejsze: szachownica Fritillaria, trójednik Calochortus, kardiokrynum Cardiocrinum, trójsklepka Tricyrtis, psiząb Erythronium. Cebule niektórych gatunków z rodzajów lilia, tulipan i Amana są jadalne. Dobrej jakości skrobi dostarczają cebule Cardiocrinum cordatum i Erythronium japonicum^[3].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne. Geofity obejmujące dwie grupy różniące się morfologią i ekologią. Liliowate preferujące siedliska otwarte (światłolubne) (podrodziny Lilioideae i Calochortoideae) to rośliny cebulowe, ze zwykle okazałymi kwiatami, z liśćmi mocno wydłużonymi, owocami są torebki. Gatunki leśne (podrodziny Streptopoideae i Medeoloideae) to zwykle rośliny kłączowe, z kwiatami niepozornymi, owocami są jagody^[2]. Rośliny cebulowe zwykle z korzeniami kurczliwymi^[5]. Pędy liliowatych są zwykle prosto wzniesione i zwykle ulistnione^[4].
Liście: Odziomkowe lub rozmieszczone wzdłuż pędu skrętolegle, czasem okółkowo (częściowo u Lilium i Fritillaria). Zwykle z nasadą pochwiastą, czasem obejmujące łodygę, rzadko ogonkowe. Zawsze pojedyncze, zwykle o użyłkowaniu równoległym, rzadko siatkowatym^[3]^[4], często liście są równowąskie lub taśmowate^[5], na końcach zwykle ostre^[4].
Kwiaty: Okazałe, promieniste (rzadziej grzbieciste), obupłciowe. Zebrane w grono, czasem baldachogrono (złoć) lub pojedyncze (tulipan). Okwiat złożony z 6 wolnych listków w dwóch okółkach po trzy^[3]^[5]. Listki okwiatu czasem z barwnym wzorem – kropkowane lub kreskowane^[3]. Pręciki w liczbie 6 w dwóch okółkach, rzadziej 3, z pylnikami osadzonymi po zewnętrznej stronie nitki, pękającymi podłużnymi szczelinami^[5]^[4]. Zalążnia górna, trójkomorowa, z licznymi zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, rzadziej znamię jest siedzące (Tulipa)^[5]^[4].
Owoce: Podzielone przegrodami torebki lub mięsiste jagody. Nasiona zwykle spłaszczone, z drobnym zarodkiem i obfitym bielmem^[5], zawierającym ziarna aleuronowe i kwasy tłuszczowe, ale pozbawione skrobi^[3].

Systematyka

W wyniku badań filogenetycznych znacznie przebudowana została systematyka tej rodziny. Kiedyś do liliowatych zaliczano liczne rośliny kłączowe i czasami drzewiaste jak np. dracena czy jukka, np. w systemie Cronquista (1981) należało tu 280 rodzajów i 4,8 tysiąca gatunków. Dawne szerokie ujęcie obejmowało niepowiązane filogenetycznie rośliny, z liliowatych wyodrębniono więc szereg rodzin rozdzielonych głównie między dwa rzędy – liliowców i szparagowców^[2], ale też żabieńcowców, pochrzynowców, pandanowców i komelinowców^[3]. Po raz pierwszy od szerokiego ujęcia rodziny odstąpiono w systemie Dahlgrena z 1985 i późniejsze analizy filogenetyczne potwierdziły różne, często odległe pozycje wielu roślin tu wcześniej zaliczanych^[5].

Pozycja systematyczna i relacje filogenetyczne w obrębie liliowców według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Klad siostrzany dla linii obejmującej rodziny kolcoroślowate Smilacaceae, Philesiaceae i Ripogonaceae. Należy do rzędu liliowców w obrębie jednoliściennych.

liliowce

	korsjowate Corsiaceae

	Campynemataceae

Petermanniaceae

	zimowitowate Colchicaceae

	krasnolicowate Alstroemeriaceae

melantkowate Melanthiaceae

liliowate Liliaceae

kolcoroślowate Smilacaceae

	Philesiaceae

	Ripogonaceae

Podział według Angiosperm Phylogeny Website^[2]^[6]

podrodzina Lilioideae Eaton
- plemię Lilieae Lamarck & de Candolle
  - Cardiocrinum (Endl.) Lindl. – kardiokrynum
  - Fritillaria L. – szachownica
  - Lilium L. – lilia, w tym wcześniej wyodrębniany rodzaj Nomocharis Franch.
  - Notholirion Wall. ex Boiss.
- plemię Tulipeae Duby
  - Amana Honda
  - Erythronium L. – psiząb
  - Gagea Salisb. – złoć, w tym wcześniej wyodrębniany rodzaj Lloydia Salisb. ex Rchb. – lilijka
  - Tulipa L. – tulipan
podrodzina Medeoloideae (Benth.) Tamura
- Clintonia Raf.
- Medeola Gronov. ex L. – medeola
podrodzina Calochortoideae Dumortier
- Calochortus Pursh – trójednik
podrodzina Streptopoideae Mabberley ex Reveal
- Prosartes D.Don.
- Scoliopus Torr.
- Streptopus Michx. – liczydło
- Tricyrtis Wall. – trójsklepka

Pozycja w systemie Reveala (1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd liliowce (Liliales Perleb), podrząd Liliineae Rchb., rodzina liliowate (Liliaceae Juss.)^[7]

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-09-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 149-150. ISBN 978-1842466346.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg...: Academic Press Elsevier, 2010, s. 213. ISBN 978-0-12-374380-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Gurcharan Singh: Plant Systematics. Science Publishers, Inc., 2004, s. 351–352. ISBN 1-57808-351-6.
↑ Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-07-24]. (ang.).
↑ Crescent Bloom: Liliaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-06-08]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-09-05] (ang.).

[maarten-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 149-150. ISBN 978-1842466346.

[simpson-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg...: Academic Press Elsevier, 2010, s. 213. ISBN 978-0-12-374380-0.

[singh-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Gurcharan Singh: Plant Systematics. Science Publishers, Inc., 2004, s. 351–352. ISBN 1-57808-351-6.

[6] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-07-24]. (ang.).

[cresc-7] Crescent Bloom: Liliaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-06-08]. (ang.).

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]