Kruszczyk błotny (Epipactis palustris (L.) Crantz) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje w Europie, z wyjątkiem dalekiej północy, na wysokości 0–2000 m n.p.m.[6]. W Polsce, podobnie jak i w środkowej Europie, roślina dość rzadka. Rozpowszechniona jest natomiast na wschód od Polski.

Kruszczyk błotny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

storczykowate

Podrodzina

epidendronowe

Rodzaj

kruszczyk

Gatunek

kruszczyk błotny

Nazwa systematyczna
Epipactis palustris (L.) Crantz
Stirp. Austr. Fasc. ed. 2, 2(6): 463 1769[3]
Synonimy
  • Amesia palustris (L.) A.Nelson & J.F.Macbr.
  • Helleborine palustris(L.) Hill
  • Limodorum palustre (L.) Kuntze
  • Serapias palustris (L.) Mill.[4]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5]

Jest to najwyższy z występujących w Polsce kruszczyków[7].

Morfologia

edytuj
Łodyga
Wzniesiona, obła, pojedyncza i nie rozgałęziająca się, o wysokości najczęściej 30–60 cm, cała miękko i gęsto owłosiona. Dołem zielona, górą czerwonawa lub brązowa. Górne międzywęźla niewiele dłuższe od pozostałych. Wyrasta z podziemnego kłącza o długich międzywęźlach.
Liście
O kształcie podługowato-lancetowatym, ostre lub krótko zaostrzone, na brzegu owłosione, w dotyku szorstkie. Liczne liście wyrastają spiralnie na łodydze i mają czerwonawe unerwienie.
Kwiaty
Zebrane w luźne grono zawierające 8–15 kwiatów z drobnymi przysadkami na górnej części bezlistnej łodygi. Kwiaty duże, bez zapachu. Okwiat z zewnątrz brunatnozielony, wewnątrz białawy, lekko zaróżowiony. Działki okwiatu tępe, lub krótko zaostrzone, nagie, lub tylko słabo owłosione. Warżka biała z czerwonymi żyłkami. Jej przedni człon jest okrągłego kształtu i ruchomy, oddzielony dużym wcięciem. Człon nasadowy jest płaski i posiada 2 trójkątne łatki. Szypułka kwiatowa silnie owłosiona.

Biologia i ekologia

edytuj
 
Siedlisko kruszczyka błotnego, Virngrund, Badenia-Wirtembergia

Roślina kwitnie od czerwca do lipca[6] lub od końca czerwca końca sierpnia[7]. Kwiaty nie produkują nektaru, są jednak odwiedzane przez owady, które zbierają pyłkowiny. Odbywa się to w ten sposób, że owad siadając na warżce odgina swoim ciężarem jej część szczytową, a pyłkowina przykleja mu się do głowy. W niesprzyjających warunkach (np. podczas długotrwałych opadów), gdy owady nie odwiedzają kwiatów, dochodzi do samozapylenia.

Rośnie na torfowiskach niskich i źródliskowych, wilgotnych łąkach, w dolinach wydmowych, czasami na obrzeżach lasów. Preferuje gleby wapienne. Występuje na niżu i w niższych położeniach górskich. Geofit ryzomowy. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O/All. Caricetalia davallianae.

Zmienność

edytuj

Tworzy mieszańce z kruszczykiem rdzawoczerwonym (Epipactis atrorubens). Jest gatunkiem mało zmiennym morfologicznie. Niewielka zmienność dotyczy tylko ubarwienia kwiatów, które mogą mieć kolor od ciemnoczerwonego po prawie zielony.

Zagrożenia i ochrona

edytuj

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Jej liczebność maleje wskutek osuszania podmokłych terenów. Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)[8] w grupie gatunków narażonych na wymarcie (kategoria zagrożenia V). W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię NT (bliski zagrożenia)[9].

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
  3. The Plant List. [dostęp 2013-07-04].
  4. Catalogue of Life. [dostęp 2013-07-04].
  5. Epipactis palustris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  6. a b Peter H. Barthel: Storczyki – gatunki dziko rosnące. Warszawa: Multico, 1997, s. 74. ISBN 83-7073-145-7.
  7. a b Anna Jakubska, Michał Smoczyk, Marcin Kadej. Kruszczyk błotny "Epipactis palustris" (L.) Crantz na Ziemi Kłodzkiej. „Przyroda Sudetów Zachodnich”. 8, s. 3–12, 2005. Jelenia Góra. ISSN 1508-6135. OCLC 998355454. [dostęp 2023-04-30]. 
  8. Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  9. Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia

edytuj
  • Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  • Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński, Bogumił Pawłowski: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.