Wikipedia

Korona (atrybut)

nakrycie głowy, atrybut władzy monarszej
Zobacz też: inne znaczenia słowa „korona”.
Ten artykuł od 2013-12 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Korona (od łac. corona – „wieniec”[1]) – najpowszechniejszy atrybut władzy monarszej, używana m.in. przez cesarza, króla, czy księcia. Korona jest noszona na głowie monarchy. Pojęcie korona rozszerza się także na mitry książęce (czy też analogicznie przysługującej innej godności arystokratycznej).

Korona

W starożytności rolę korony pełnił wieniec, typowo z liści laurowych. W armii rzymskiej wieńce były nagrodą dla wyróżniających się żołnierzy (funkcjonalny odpowiednik obecnych orderów, np. corona muralis – odznaczenie dla pierwszego, który wdarł się na mury obleganego miasta) i, w zależności od zasług, miały różne kształty i były z innych materiałów (od trawy do złotych listków). Złoty wieniec stał się stąd oficjalnym atrybutem cesarza rzymskiego jako zwierzchnika armii.

Korona na wzór trwałego kielicha wieńczącego owoc granatu właściwego miała być atrybutem władzy biblijnego króla Salomona i wzorem dla analogicznych ozdób głowy innych władców[2].

W późniejszych czasach koronę wykonywano jako metalową obręcz, zwykle ze złota lub srebra. Korona mogła zawierać również klejnoty i inne elementy dekoracyjne. Raz wykonana korona dla jednego władcy przechodzi na jego następców. W wielu monarchiach wykonywane były zgodnie z nowszą modą nowe korony, czasem stare bywały modernizowane. Najstarsze korony, nawet nieużywane podczas uroczystości koronacyjnych, przechowywane były jako szczególnie cenne relikwie świadczące o kontynuacji historycznej państwa. Podczas procesu koronacji głównym elementem uroczystości jest włożenie korony na głowę monarchy.

Nie we wszystkich monarchiach korona jest używana jako fizyczny przedmiot. Przykładowo w Królestwie Belgii, które powstało dopiero w XIX w., korona nigdy nie była i nie jest stosowana (z wyjątkiem atrybutu heraldycznego).

Wygląd korony w tradycji europejskiej

edytuj

Tradycyjnie korona wykonana jest ze złota, lub innego cennego metalu. Zdobiona jest szlachetnymi kamieniami, perłami itp. Stanowi obręcz, na której umieszczone są fleurony, czyli stylizowane, na przemian większe i mniejsze kwiaty lilii lub liście akantu. W przypadku koron zamkniętych występują krzyżujące się kabłąki zwieńczone sferą z krzyżem, lub kulą.

 
Manierystyczna korona królewska (corona clausa) wykonana najprawdopodobniej dla Stefana Batorego według projektu Willema van den Blocke, ok. 1584[3]

Podstawowe formy korony to:

  • korona otwarta (łac. corona aperta) – prosta forma korony, używana przez niesuwerennych panów feudalnych, arystokrację[potrzebny przypis], a do połowy XIII wieku także przez innych monarchów, z wyjątkiem cesarza.
  • korona zamknięta (łac. corona clausa) – początkowo używana jedynie przez cesarza, a od połowy wieku XIII, gdy idea państwa uniwersalistycznego z cesarzem na szczycie hierarchii władzy, ustępuje miejsca idei suwerennej władzy królewskiej sprawowanej w państwie narodowym, odrzucona zostaje myśl o prymacie cesarza i papieża. Według tradycji anglo-normadzkiej, jako pierwszy koronę zamkniętą kazał sporządzić dla siebie Wilhelm Zdobywca w 1066 r. W zgodzie z ideą suwerenności państwowej, królowie stopniowo zaczynali jako oznak swej władzy używać koron zamkniętych: uczynili tak władcy francuscy i angielscy, następnie królowie Szkocji, Szwecji, Danii. W Polsce korona zamknięta pojawia się w ikonografii królewskiej za rządów Jana Olbrachta i Aleksandra.

Mitra jest szczególnym rodzajem nakrycia głowy władców i arystokracji, będąca formą czterodzielnej korony bez metalowej obręczy, obszyta gronostajowym futrem. Jej przykładem jest kapelusz elektorski, korona Fürsta i oznaki godności kniaziów litewsko-ruskich. Formę mitry miały także np. korony cesarskie Austrii i Rosji.

Typy koron monarszych

edytuj

Korona koronacyjna

edytuj

Korona koronacyjna to dawniej (i obecnie w Wielkiej Brytanii i Tonga) główna korona w danej monarchii. Używana jest jedynie podczas uroczystej ceremonii koronacji. Używana była także podczas pogrzebów królewskich, gdy w danej monarchii nie istniała tradycja wykonywania osobnej korony do tej uroczystości.

Korona homagialna

edytuj

Korona ta była fakultatywnym insygnium monarszym. Stosowna była podczas ceremonii hołdów lennych.

Korona egzekwialna

edytuj

Korona, którą nakłada się na trumnę zmarłego monarchy, na czas ceremonii pogrzebowych, egzekwii. Jako koronę egzekwialną stosuje się koronę państwową, lub może to być osobny przedmiot wykonany jedynie jako atrybut do tego typu celebracji. Takimi koronami była kiedyś obecna korona państwowa Hiszpanii. W czasach nowożytnego królestwa Włoch natomiast na trumnę nakładano średniowieczną Żelazną Koronę. Korona Szwedzka została wykorzystana w 1632 roku jako korona egzekwialna podczas uroczystości pogrzebowych Zygmunta III Wazy

Korona grobowa

edytuj

Typ korony, która była nakładana na głowę zmarłego monarchy i wraz z innymi insygniami grobowymi, wkładana wraz z ciałem do grobowca.

Korona prywatna

edytuj

Typ korony niemającej żadnej oficjalnej symboliki, czy znaczenia państwowego. Stanowi prywatną własność monarchy, lub domu panującego.

Korona królowej

edytuj

Jest to oficjalna korona małżonki monarszej. Używana podczas koronacji, lub innych uroczystości.

Korona państwowa

edytuj
 
Insygnia grobowe Kazimierza III Wielkiego. Od góry: korona, jabłko, berło

Główna korona koronacyjna z czasem przybrała formę korony państwowej, która utożsamiona była nie tylko z ciągłością władzy, ale jako najwyższy klejnot państwowy stała się uświęconym symbolem narodu. Obecnym przykładem takiej korony jest korona koronacyjna władców brytyjskich – korona św. Edwarda.

W niektórych królestwach uznawano, że koronacja może nastąpić tylko przy użyciu jednej, takiej korony, która mogła być stopniowo przerabiana, ale musiała zachować ciągłość istnienia jako to samo insygnium. W takiej sytuacji czasowa utrata korony uniemożliwiała koronację. Takimi koronami są np. korony Węgier i Czech, opisane niżej, jako kojarzone z dziedzictwem konkretnego władcy, zwłaszcza będącego świętym Kościoła katolickiego.

W Polsce ciągłość istnienia tej samej korony, była co do zasady warunkiem koronacji, jednak z uwagi na kradzież polskich insygniów, czy inne zawirowania historyczne polscy królowie zmuszeni byli wykonywać kolejne korony. Wskutek działań zaborców wszystkie średniowieczne polskie korony królewskie zostały zniszczone i żadna nie zachowała się do dnia dzisiejszego. W Polsce znajduje się natomiast inna autentyczna korona królewska, należąca niegdyś do królowej Czech Blanki de Valois, tzw. korona średzka znaleziona w 1988 r. w skarbie w Środzie Śląskiej.

Korona jako państwo

edytuj

Skutkiem utożsamiania korony z ciągłością władzy i symbolu narodu spowodowało rozszerzenie pojęcia „korony”. Zaczęło ono oznaczać całe państwo (np. korona francuska, korona angielska itd. – ale nie korona Francji, Anglii). Korona polska (Korona Królestwa Polskiego, łac. Corona Regni Poloniae) to nazwa państwa stosowana od XIV wieku (wymiennie z formą: Królestwo Polskie). Od momentu unii lubelskiej, w odróżnieniu od Litwy, czyli Wielkiego Księstwa Litewskiego oznaczała ziemie należące do Królestwa Polskiego.

Korona Świętego Stefana – symbol władzy na Węgrzech, a później określenie całych Węgier. Korona świętego Wacława – jw., ale termin odnosi się do obszaru władanego przez królów Czech (czyli Czechy, Morawy, Śląsk i Łużyce). Termin ten powstał za cesarza Karola IV.

Korona papieska

edytuj
Osobne artykuły: Tiara i Lista istniejących tiar papieskich.

Szczególny charakter ma korona papieża. Składa się z trzech diademów (z tego powodu zwana jest też w łac. triregnum), jest wysadzana kamieniami szlachetnymi i perłami, ozdobiona na szczycie małym krzyżem. W tej formie używana od przełomu XIII/XIV wieku aż do 1965 roku.

Korona cierniowa

edytuj

Korona cierniowa – wieniec upleciony z gałęzi (prawdopodobnie z rośliny zwanej głożyna cierń Chrystusa)[4], założony na głowę Jezusa na kilka godzin przed jego śmiercią. Przenośnie oznacza trudną sytuację, sprawiającą ból i cierpienia. Nazwą tą nazwano również jeden z gatunków rozgwiazd – zob. korona cierniowa (zwierzę).

Korona w heraldyce

edytuj
Osobne artykuły: korona rangowa i korona heraldyczna.

Fizyczny przedmiot jakim jest korona stał się z czasem elementem zdobiącym herby monarsze, arystokratyczne, i inne. Współcześnie stosowana jest nie tylko jako w państwach o ustroju monarchicznym, ale także w innych państwach jako wynikający z tradycji symbol suwerenności.

Lista koron monarszych

edytuj

Tabela przedstawia zachowane i nadal istniejące korony monarsze. Pogrubiono korony obecnie używane podczas uroczystości państwowych. Lista nie obejmuje papieskich koron (zobacz – lista istniejących tiar papieskich).

Państwo Korona Zdjęcie korony Miejsce przechowywania
Albania Hełm Skanderbega   Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu[5]
Cesarstwo Austriackie Austriacka Korona Cesarska[6]   Schatzkammer w pałacu Hofburg w Wiedniu
Mitra arcyksiążęca Austrii   Schatzkammer w pałacu Hofburg w Wiedniu
Mitra arcyksiążęca Austrii Józefa II   Schatzkammer w pałacu Hofburg w Wiedniu
Mitra książęca Styrii  
Mitra arcyksiążęca Tyrolu  
Wielkie Księstwo Badenii Korona wielkoksiążęca Badenii [1] Badisches Landesmuseum w Karlsruhe
Królestwo Bawarii Korona królewska Bawarii   Rezydencja w Monachium[7]
Korona królowej Bawarii [2] Rezydencja w Monachium[7]
Korona Blanki Angielskiej   Rezydencja w Monachium[7]
Cesarstwo Brazylii Brazylijska Korona Cesarska  
Korona Cesarzowej [3]
Sułtanat Brunei Korona sułtana Brunei [4]
Cesarstwo Bizantyjskie Korona Konstantyna IX   Węgierskie Muzeum Narodowe w Budapeszcie
Cesarstwo Chin Złota Korona z dynastii Ming[8]  
Korona cesarzowej z dynastii Ming [5]
Korona cesarzowej z dynastii Ming [6]
Korona cesarzowej z dynastii Ming [7]
Korona cesarzowej z dynastii Ming [8]
Królestwo Czech Korona świętego Wacława   Archikatedra Świętych Wita, Wacława i Wojciecha w Pradze
Korona średzka   Muzeum Regionalne w Środzie Śląskiej
Królestwo Danii Korona Christiana IV   Zamek Rosenborg w Kopenhadze
Korona królowej [9] Zamek Rosenborg w Kopenhadze
Korona Christiana V   Zamek Rosenborg w Kopenhadze
Cesarstwo Etiopii Cesarska Korona Etiopii
Korona Hallie Selassie		 [10] Katedra św. Jerzego w Addis Abebie
Korona Cesarzowej [11] Katedra św. Jerzego w Addis Abebie
Korona cesarska   Katedra w Aksum
Korona cesarska  
Korona cesarska  
Korona cesarska  
Korona cesarska  
Królestwo Finlandii Korona Finlandii   Kemin Jalokivigalleria
Królestwo Francji Korona Ludwika XV   Luwr w Paryżu
I Cesarstwo Francuskie Korona cesarska Napoleona I   Luwr w Paryżu
II Cesarstwo Francuskie Korona cesarzowej Eugenii
(Orla korona)		   Luwr
Królestwo Grecji Korona Ottona I Tatoi Palace
Królestwo halicko-wołyńskie Korona Rusi[8]   Zamek w Złoczowie[9]
Królestwo Hawajów Korona króla Kalākaua  
Korona królowej Kapiʻolani   Pałac Tatoi
Królestwo Hiszpanii Hiszpańska korona królewska
(Korona Alfonsa XII)		   Skarbiec w Pałacu Królewskim w Madrycie
Korona Izabeli I   Kaplica królewska w katedrze w Grenadzie
Korona Marcina, króla Aragonii i Sycylii [12] Katedra św. Eulalii w Barcelonie
Persja/Cesarstwo Iranu Korona Kiani  
Korona Pahlawich  
Korona Farah Pahlawi  
Królestwo Madagaskaru Korona Ranavalony III  
Cesarstwo Meksyku Meksykańska Korona Cesarska  [8]
Królestwo Nepalu Korona królewska Nepalu  www.aunepal.com
Królestwo Niderlandów Korona Niderlandów
(Korona Wilhelma II)		   Pałac Noordeinde w Hadze[10]
Korona Wilhelma I [13] Pałac Noordeinde w Hadze[10]
Królestwo Norwegii Korona królowej   Nidarosdomen w Trondheim
Korona królewska   Nidarosdomen w Trondheim
Mitra księcia koronnego   Nidarosdomen w Trondheim
Królestwo Polski Korona Chrobrego
(Korona Uprzywilejowana)[8]		  
Korona hełmowa Kazimierza III Wielkiego www.muzeapolskie.pl Muzeum Katedralne na Wawelu w Krakowie[11]
Korona grobowa Kazimierza III Wielkiego  
Diadem płocki   Muzeum Diecezjalne w Płocku
Korona średzka   Muzeum Regionalne w Środzie Śląskiej
Korona homagialna  
Korona węgierska  
Korona szwedzka  
Korona Jana III Kazimierza  
Korona Augusta II Mocnego   Rüstkammer w Dreźnie
Korona Augusta III   Muzeum Narodowe w Warszawie
Korona Marii Józefy Muzeum Narodowe w Warszawie
Polska Korona Cesarska   Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Królestwo Portugalii Portugalska Korona królewska
(Korona Jana VI)		   Pałac Narodowy Ajudza w Lizbonie
Królestwo Prus Korona Fryderyka I   Pałac Charlottenburg w Berlinie
Korona Zofii Szarloty   Pałac Charlottenburg w Berlinie
Korona Wilhelma II
(Korona Hohenzollernów)		   Zamek Hohenzollern
Królestwo Rumunii Stalowa korona   Pałac Pelişor w Sinaia[12]
Korona królowej Elżbiety [14] Muzeum Historii Naturalnej w Bukareszcie
Korona królowej Marii [15] Muzeum Historii Naturalnej w Bukareszcie
Carstwo Rosyjskie Czapka Monomacha
(Złota Czapka)		   Skarbiec na Kremlu w Moskwie
mniejsza wersja Czapki Monomacha  [13] Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Czapka Kazańska   Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Czapka Astrachańska   Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Czapka Altrabaska   Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Czapka Iwana V   Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Czapka Piotra I   Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Cesarstwo Rosyjskie Wielka Korona Cesarska
(Korona Katarzyny II)		   Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Korona Cesarzowej [16] Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Mała Korona Cesarska [17] Skarbiec na Kremlu w Moskwie
Święte Cesarstwo Rzymskie Korona Rzeszy   Schatzkammer w pałacu Hofburg w Wiedniu
Korona Ottona III   Skarbiec katedralny w Essen
Korona świętego Henryka II  
Korona cesarzowej Kunegundy  
Gotycka korona liliowa cesarzowej Kunegundy  
Korona Konstancji Aragońskiej   Katedra w Palermo
Korona Karola VII (frankfurcka)  
Korona Karola VII (augsburska)  
Królestwo Serbii Korona Nemanjiciów
(Korona Stefana Urosza III)		   Monaster Narodzenia Matki Bożej w Cetyni
Korona Karadziordziewiciów
(Korona Piotra I)		   Muzeum Historyczne w Belgradzie
Królestwo Szwecji Korona Eryka XIV   Skarbiec (Skattkammaren) Zamku Królewskiego w Sztokholmie[14]
Korona Ludwiki Ulryki   Skarbiec (Skattkammaren) Zamku Królewskiego w Sztokholmie[14]
Korona królowej Krystyny   Skarbiec (Skattkammaren) Zamku Królewskiego w Sztokholmie[14]
Korona księcia koronnego   Skarbiec (Skattkammaren) Zamku Królewskiego w Sztokholmie[14]
Księstwo Siedmiogrodu Korona Stefana Bocskaya   Schatzkammer w pałacu Hofburg w Wiedniu
Królestwo Tonga Korona Tonga  [18]
Królestwo Tajlandii Wielka Korona Zwycięstwa  [15]
Królestwo Węgier Święta korona
(Korona Świętego Stefana)		   Budynek parlamentu w Budapeszcie
Korona grobowa Stefana V   Węgierskie Muzeum Narodowe w Budapeszcie
Korona Elżbiety Bośniaczki  
Królestwo Wielkiej Brytanii Korona świętego Edwarda   Londyńskie Tower
Imperialna Korona Państwowa   Londyńskie Tower
Korona Państwowa Jerzego I [19] Londyńskie Tower
Korona Koronacyjna Jerzego IV [20] Londyńskie Tower
Diadem Państwowy Jerzego IV [21] Londyńskie Tower
Korona Państwowa Wiktorii [22] Londyńskie Tower
Korona Królowej Adelajdy [23] Londyńskie Tower
Korona Królowej Wiktorii [24] Londyńskie Tower
Korona Królowej Marii Modeńskiej [25] Londyńskie Tower
Diadem Państwowy Marii Modeńskiej [26] Londyńskie Tower
Korona Królowej Aleksandry [27] National Army Museum w Londynie[16]
Korona Królowej Marii[17] [28] Londyńskie Tower
Korona Królowej Elżbiety[18] [29] Londyńskie Tower
Korona Szkocji  [19] Zamek w Edynburgu[20]
Mitra księcia Walii z 1901 [30]
Mitra Fryderyka, księcia Walii   Londyńskie Tower
Mitra Karola, księcia Walii www.royalcollection.org.uk
Indyjska Korona Cesarska   Londyńskie Tower
Wietnam Korona z dynastii Nguyễn  
Królestwo Wirtembergii Korona Wirtembergii   Landesmuseum Württemberg w Stuttgarcie
Diamentowy Diadem [31] Landesmuseum Württemberg w Stuttgarcie
Królestwo Włoch Żelazna korona   Katedra w Monzy
Korona Napoleona I [32] Muzeum Risorgimento w Mediolanie
Zakon Maltański Korona Pawła I   Skarbiec na Kremlu w Moskwie

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Joachim Bartoszewicz: Podręczny słownik polityczny. Do użytku posłów, urzędników państwowych, członków ciał samorządowych i wyborców, s. 400.
  2. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 772, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  3. ↑ Marcin Latka, Detail of portrait of Stephen Bathory, artinpl [dostęp 2019-07-28].
  4. ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
  5. ↑ Kopia hełmu znajduje się w Muzeum Narodowym w Tiranie.
  6. ↑ Przed 1804 rokiem znana jako korona prywatna cesarza Rudolfa II.
  7. ↑ a b c Bayerische Schlösserverwaltung | Residenz München | Schatzkammer | Bildergalerie [online], residenz-muenchen.de [dostęp 2017-11-24] (niem.).
  8. ↑ a b c d Replika.
  9. ↑ Корону Данила Галицького можна побачити у Золочівському замку [online], lviv.comments.ua [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2014-06-27] (ang.).
  10. ↑ a b Nieudostępniana zwiedzającym.
  11. ↑ Jej kopia natomiast znajduje się w Sandomierzu.
  12. ↑ Official and Historic Crowns of the World and their Locations: June 2012 [online], daniel-s-crowns.blogspot.com [dostęp 2017-11-24].
  13. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2015-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-02)].
  14. ↑ a b c d The Treasury – Sveriges Kungahus [online], kungahuset.se [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-20] (ang.).
  15. ↑ Wersja heraldyczna.
  16. ↑ Queen Alexandra | Coronation Jewels [online], royal-magazin.de [dostęp 2017-11-24].
  17. ↑ Żony króla Jerzego V.
  18. ↑ Żony króla Jerzego VI.
  19. ↑ http://3.bp.blogspot.com/-JeUd1uCZ9yo/T7dH1xK1Z1I/AAAAAAAAAng/cMh_O8SmST8/s1600/17+f+b+scocrown.gif
  20. ↑ The Crown Jewels – Edinburgh Castle. edinburghcastle.gov.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-21)]..
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Korona_(atrybut)&oldid=75237153”