Kodeks majuskułowy (Nowy Testament)

Kodeks majuskułowy (inaczej kodeks uncjalny) – rękopis Nowego Testamentu spisany na pergaminie pismem wielkoliterowym (inaczej majuskułowym, tj. uncjałą lub kapitułą). Zawiera tekst Nowego Testamentu najczęściej w języku greckim lub rzadziej łacińskim. Manuskrypty te powstawały pomiędzy IV a XI wiekiem. Od XVIII wieku cieszą się zainteresowaniem ze strony krytyków tekstu.

Przykład pisma majuskułowego z Kodeksu Aleksandryjskiego (ok. 400 r.); tekst J, 1-7

Pierwotnie głównym materiałem piśmiennym był papirus. Od IV wieku głównym materiałem stał się pergamin. Głównym świadectwem potwierdzającym przejście z papirusu na pergamin jest uwaga Hieronima, że zniszczone papirusowe rękopisy z biblioteki Pamfila w Cezarei zostały zastąpione przez ich kopie na pergaminie[1].

Pergaminowe karty były zginane w połowie i układane w foliałach (po cztery, sześć, osiem, itp. kart w jednym foliale). Ponieważ ta strona pergaminu, która była zewnętrzną stroną skóry jest ciemniejsza od wewnętrznej, karty w foliałach układano w taki sposób, by po otwarciu kodeksu w dowolnym miejscu zawsze były strony zewnętrzne, bądź wewnętrzne. Zauważył to dopiero C.R. Gregory w końcu XIX wieku[2]. Wewnętrzną stronę skóry umieszczano na zewnątrz foliałów[3].

 
Późna majuskuła — Codex Boreelianus, Mk 1,1

Tekst jest zwykle podzielony na dwie lub jedną kolumnę. Znamy tylko jeden przypadek pisania w czterech kolumnach (Kodeks Synajski) i tylko dwa pisania w trzech kolumnach (Kodeks Watykański i Kodeks Watykański 2061). Litery nie były łączone, początkowo nie było odstępów między wyrazami. W wieku V zaczęto stosować stychometrię, a dopiero w IX wieku rozdzielać wszystkie wyrazy, czego przykładem jest Kodeks Boerneriański.

Najstarsze kodeksy pisane są majuskułą (łac. maior – większy) lub uncjałą (łac. uncia – cal, dwunasta część czegoś, pierwotna wielkość liter), tj. wielkimi literami mającymi kształt kwadratowy, lub okrągły. Z czasem większość liter zaokrąglano. Każda litera stawiana jest osobno, nie ma przerw między wyrazami. Przydechy i akcenty są rzadko stosowane[4], a najczęściej zostały dodane przez późniejszą rękę[5].

Kodeksy majuskułowe Nowego Testamentu pochodzą z wieków III–X, znamy ich dziś 322. Tylko cztery z nich to tzw. wielkie kodeksy. Spekuluje się, że powstanie wielkich kodeksów może mieć związek z rozporządzeniem Konstantyna Wielkiego, z roku 332, kiedy polecił Euzebiuszowi szybkie sporządzenie pięćdziesięciu egzemplarzy Biblii (De vita Constantini, IV, 37)[6]. Do naszych czasów zachowały się następujące wielkie greckie kodeksy biblijne:

 
Przykład późnej majuskuły — Kodeks Cypryjski

Rozpowszechniły się kodeksy zawierające którąś z sekcji Nowego Testamentu: (Ewangelie, tzw. Apostolos czyli Dzieje Apostolskie i Listy powszechne, Listy Pawła). Skutkowało to omijaniem Apokalipsy.

Najpierw kształt uncjały był kwadratowy, później stopniowo się wydłużał i zawężał, aż przybrał kształt prostokątny. W wieku IX-X uncjała bizantyjska nieraz była lekko pochylona. W Aleksandrii, od wieku V uncjała nabiera kształtów uncjały koptyjskiej. W Konstantynopolu, w wieku X kształt uncjały przypominał głagolicę. W późnej uncjale litery Η, Μ, Ν, Π miały kształt kwadratowy, natomiast litery Ε, Θ, Ο, Σ, Φ okrągły kształt[7].

 
Inny przykład późnej majuskuły, Codex Koridethi (IX wiek)

Po roku 800 pojawia się minuskuła, pismo małoliterowe, będące formą kursywy. W wiekach IX-X majuskuła utrzymywała się równolegle z minuskułą, jednak późna majuskuła nosi wiele cech pisma minuskułowego. Zanim została całkowicie wyparta, przez pewien czas pozostała jeszcze w nagłówkach i tytułach. Końcowa uncjała nosiła już cechy minuskuły. Kodeks Boernerianus w niektórych przypadkach stosuje minuskułę, litery α, κ, ρ przybierają w nim czasem postać minuskuły, jednak z zachowaniem rozmiarów uncjały. Uncjała Kodeksu Monachijskiego jest pochylona w prawo, a część liter uzyskuje prostokątny kształt.

Kodeks Sangalleński 48 pisany jest już półuncjałą. Kodeks 055 pisany jest pismem pośrednim pomiędzy uncjałą a minuskułą. Gregory a następnie Aland zaklasyfikowali go do kodeksów majuskułowych.

Kodeks minuskułowy 1143 (IX wiek), znany jako Beratinus 2 w niektórych partiach pisany jest półuncjałą. Kodeks Moskiewski i Kodeks Monachijski stosują uncjałę w tekście biblijnym, a minuskułę w tekstach komentarzy, co dowodzi, że tym alfabetem skryba posługiwał się chętniej.

Kodeks minuskułowy 2615, powstały około 1500 roku, stosuje często majuskułę. Zazwyczaj są to litery pisane na początku wyrazu, w środku wyrazu majuskuła jest rzadkością[8].

Klasyfikacja

edytuj

Półuncjała – minuskuła

edytuj

Kodeks 053 początkowo był klasyfikowany wśród minuskułów pod numerem 429. Gregory widział go w 1887 roku i zaklasyfikował do majuskułów, dając mu siglum Xb[9]. W 1908 roku C.R. Gregory dał mu siglum 053[10]. Kodeksy 0150 i 0151 początkowo były klasyfikowane jako minuskuły (413p i 414p). W 1908 roku Gregory zaliczył je do majuskułów[11].

Kodeks 075 był klasyfikowany jako minuskuł pod numerem 382p[12]. Kodeks 0121b pisany jest uncjałą zbliżoną do minuskuły i o rozmiarach minuskuły, w XIX wieku bywał określany jako semi-minuskuł i klasyfikowany jako minuskuł, jednak w większości słów litery nie łączą się (łączą się jedynie w niektórych słowach) i wedle opinii czołowych XIX - wiecznych paleografów (Tregelles, Scrivener) nie zasługuje na miano semi-minuskułu i bliższy jest uncjale. Odtąd zaliczany jest do kodeksów majuskułowych.

Kodeks 056 i 0142 w przeszłości bywał klasyfikowany jako minuskuł. Za takie uznał je F.H.A. Scrivener. Gregory zaliczył je do majuskułów i od tej pory są obecne na liście uncjalnych kodeksów NT.

Swego czasu minuskuł 76 nazwany został przez Johna Milla (1645–1707) kodeksem uncjalnym[13].

Zmiana sigli

edytuj

Johann Jakob Wettstein (1693–1754) na oznaczenie majuskułów posłużył się dużymi literami alfabetu łacińskiego (A, B, C, D), natomiast na oznaczenie minuskułów użył cyfr arabskich. W XIX wieku odkryto cały szereg nowych kodeksów majuskułowych i wyczerpały się litery alfabetu łacińskiego, więc Konstantin von Tischendorf (1815–1874) i F.H.A. Scrivener (zm. 1891) sięgnęli do alfabetu greckiego (Δ, Γ, Λ, Π, Σ, Ψ, Ω) i hebrajskiego (א ב ג ד)[14]. Wkrótce zaczęto stosować takie oznakowania: Oa — Og, I1 — I7. Niektóre z nich mogły wprowadzać w błąd, np. Oc, w którym c sugerować może korektora. Ponieważ liczba kodeksów majuskułowych w dalszym ciągu wzrastała Caspar René Gregory (1846-1917) zaproponował liczby arabskie poprzedzone zerem (01, 02, 03, 04), by odróżnić je od minuskułów (1, 2, 3, 4)[15].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Frederic G. Kenyon, The palaeography of Greek papyri, Clarendon Press: Oxford 1899, s. 115.
  2. Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. New York, Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 17. ISBN 978-0-19-516122-9.
  3. G. W. H. Lampe: The Cambridge History of the Bible (Vol.2 - The West From the Fathers to the Reformation). T. 2. Cambridge University Press, 2008, s. 78. ISBN 0-521-04255-0.
  4. Marvin R. Vincent, A History of the Textual Criticism of the New Testament (MacMillan & Co.: London 1899), s. 8.
  5. Marvin R. Vincent, A History of the Textual Criticism of the New Testament (MacMillan & Co.: London 1899), s. 9.
  6. Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. Wyd. 4th. New York – Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 15–16.
  7. Bernard de Montfaucon, Palaeoraphia Graeca, Paris 1708, s. 230
  8. Minuskuł 2615 at the Kenneth Willis Clark Collection of Greek Manuscripts
  9. Caspar René Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: J.C. Hinrichs, 1900, s. 189.
  10. Caspar René Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J.C. Hinrichs'sche Buchhandlung, 1908, s. 37.
  11. Caspar René Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J.C. Hinrichs'sche Buchhandlung, 1908, s. 42.
  12. Caspar René Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: J.C. Hinrichs, 1900, s. 309.
  13. Frederick Henry Ambrose Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. Edward Miller. T. 1. London: George Bell & Sons, 1894 (reprint 2005), s. 204.
  14. Caspar René Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J. C. Hinrichs'sche Buchhandlung, 1908, s. 172-175.
  15. Caspar René Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J.C. Hinrichs'sche Buchhandlung, 1908. (niem.).

Bibliografia

edytuj
  • C.R. Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. Bd. 1-3. Leipzig: J.C. Hinrichs, 1900-1909.
  • D. Diringer: The Book Before Printing: Ancient, Medieval and Oriental. New York: Dover Publications, 1982.
  • C.H. Roberts – T.C. Skeat, "The Birth of the Codex, Oxford University Press", New York – Cambridge 1983.
  • K. Aland, B. Aland: Der Text des Neuen Testaments. Wyd. 2. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1989, s. 113-137. ISBN 3-438-06011-6.
  • B. M. Metzger: Manuscripts of the Greek Bible: An Introduction to Palaeography. Oxford: Oxford University Press, 1981. ISBN 978-0-19-502924-6.

Linki zewnętrzne

edytuj