Kocobędz
Kocobędz[2] (cz. ⓘChotěbuz, niem. Kotzobendz) – wieś gminna i gmina w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Karwina w Czechach. W latach 1974–1997 znajdowała się w granicach administracyjnych Czeskiego Cieszyna.
| gmina | |||||
 Wieża w Kocobędzu | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Kraina | |||||
| Starosta |
David Harok | ||||
| Powierzchnia |
10,615 km² | ||||
| Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
102,5 os./km² | ||||
| Kod pocztowy |
735 61 | ||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| Liczba obrębów ewidencyjnych |
4 | ||||
| Liczba części gminy |
1 | ||||
| Liczba gmin katastralnych |
3 | ||||
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego  | |||||
Położenie na mapie Czech  | |||||
 49°46′N 18°35′E/49,769444 18,586111
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Na północy sąsiaduje z Karwiną (dzielnica Łąki) i Olbrachcicami, na zachodzie i południu z Czeskim Cieszynem. Wschodnią granicę wyznacza rzeka Olza stanowiąca na tym odcinku również granicę polsko-czeską. Gmina położona jest w historycznym regionie Śląska Cieszyńskiego.
Podział administracyjny
edytujGmina składa się czterech obrębów ewidencyjnych i trzech gmin katastralnych[3]. Gminy katastalne to:
- Kocobędz – położona w zachodniej części gminy, ma powierzchnię 573,3 ha[4] (54% obszaru całej gminy).
- Podobora, dawniej również Podoborce lub Zwierzyniec[5] (cz. Podobora, niem. Theirgarten) – położona w północno-wschodniej części gminy, ma powierzchnię 239,13 ha[6] (22,5% obszaru gminy).
- Ligota Alodialna (cz. Zpupná Lhota, niem. Allodial-Ellgoth) – położona w południowo-wschodniej części gminy, ma powierzchnię 248,63 ha[7] (23,4% obszaru gminy).
W gminie katastralnej Kocobędz znajdują się również Zadky stanowiące obręb ewidencyjny[8].
Ludność
edytuj
W 2001 roku 21,3% populacji gminy stanowili Polacy, następnymi pod względem wielkości mniejszościami byli Słowacy (1,7%) i Ślązacy (1,1%). Osoby wierzące stanowiły 77,1% populacji, zaś największą grupą wyznaniową byli katolicy, 59,4% wierzących[9].
Nazwa
edytujNazwa wsi jest nazwą dzierżawczą utworzoną od nazwy osobowej Chociebąd[10]. W polskiej wymowie gwarowej: kocobync. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich podawał (w opisie położenia Olbrachcic) nazwę Chociebądź[11]. W czasie, kiedy Księstwo Cieszyńskie znajdowało się bezpośrednio pod rządami Habsburgów, w języku niemieckim używano nazwy Kotzobendz[12].
Historia
edytujKocobędz to jedna z najstarszych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w 1229 roku, w bulli papieża Grzegorza IX dla benedyktynów tynieckich, zatwierdzającej ich posiadłości w okolicy Orłowej, w tym właśnie Kocobędz jako Koczobontz[13] (Koczobenz[14]). W 1268 powstał klasztor Benedyktynów w Orłowej, a Kocobędz stanowił odtąd jego uposażenie[15]. Benedyktyni zbudowali tu drewniany dwór wraz z obwarowaniem.
Wieś politycznie znajdowała się początkowo w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego. W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe księstwo cieszyńskie, w granicach którego znalazł się również Kocobędz. Od 1327 księstwo cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii). Z czasem wieś przeszła w ręce książąt cieszyńskich. W 1447 Kocobędz wszedł w skład wydzielonego działu księcia Bolka II[16], pod koniec średniowiecza była już wsią szlachecką[17].
Po sekularyzacji zakonu i przekazaniu wsi przez księcia Wacława III Adama w 1559 swemu kanclerzowi Wacławowi Rudzkiemu, wybudowano dwór murowany oraz istniejącą do dziś dwunastometrową okrągła wieżę. W 1782 przeprowadzono późnobarokową przebudowę dworu, a w 1840 przekształcono go w myśliwski zameczek. W 1872 w zabudowaniach otwarto Śląską Krajową Szkołę Rolniczą, która działała do 1923. Ostatni większy remont dworu miał miejsce w 1947, a w 1970 został opuszczony i popada w coraz większą ruinę. W 2004 poddano kompleksowej renowacji zabytkową wieżę.
Według austriackiego spisu ludności z 1910 Kotzobendz bez wchodzących w skład gminy Allodial-Ellgoth i Thiergarten miał 592 mieszkańców, z czego 563 (95,1%) było polsko-, 25 (4,2) niemiecko- a 4 (0,7%) czeskojęzycznymi, 262 (44,3%) było katolikami, 327 (55,2%) ewangelikami a 3 (0,5%) było innej jeszcze innej religii lub wyznania niż kalwinizm czy judaizm. Podobora (niem. Theirgarten) miał 172 mieszkańców, z czego 168 (97,7%) było polsko- a 4 (2,3%) niemieckojęzycznymi, 61 (35,5%) było katolikami a 111 (64,5%) ewangelikami, a w Ligocie Alodialnej (cz. Zpupná Lhota, niem. Ullodial-Ellgoth) mieszkało 409 osób, z czego 394 było zameldowanych na stałe, 371 (94,2%) było polsko-, 13 (3,3%) czesko- a 10 (2,5%) niemieckojęzycznymi, 225 (55%) było katolikami, 179 (43,8%) ewangelikami a 5 wyznawcami judaizmu. Łącznie gmina miała 1173 mieszkańców, 95,2% stanowiły osoby polsko-, 3,4% niemiecko- a 1,5% czeskojęzyczne, 46,7% katolicy, 52,6% ewangelicy[18].
W 1920 roku dochodzi do podziału Śląska Cieszyńskiego jak również Ligoty Alodialnej i Podobory wzdłuż Olzy, a większa część gminy wraz z całym Kocobędzem znalazła się w granicach Czechosłowacji. W październiku 1938 Kocobędz został zaanektowany wraz z resztą tzw. Zaolzia przez Polskę, zaś podczas II wojny światowej przez nazistowskie Niemcy. Po wojnie przywrócona Czechosłowacji. Do 1960 roku znajdowała się w powiecie Czeski Cieszyn, następnie w powiecie Karwina. 1 stycznia 1975 gmina Kocobędz została przyłączona do Czeskiego Cieszyna, od którego oddzieliła się 1 stycznia 1998 roku.
W latach 1991–2007 na terenie gminy funkcjonowało największe przejście graniczne pomiędzy Czechami a Polską.
Koło powstało w 1957 roku, kiedy wyodrębniło się z dużego Koła PZKO Kocobędz-Ligota. Koło nosiło początkowo nazwę Kocobędz II[19]. Koło organizuje coroczne bale dla około 300 osób. We wrześniu 2018 roku, z okazji sześćdziesięciolecia Koła i 20-lecia Domu PZKO odbył się Jubileuszowy Festyn Ogrodowy. Koła organizuje również takie imprezy, jak Jajecznica, Placki i Balik dla dzieci.
Cieszynisko
edytuj
W gminie katastralnej Podobora (pl. Zwierzyniec) otwarto 16 listopada 2005 archeopark, gdzie zrekonstruowano słowiańskie grodzisko. W miejscu tym odkryto pozostałości osadnictwa z późnej epoki brązu i okresu halsztackiego, a także późniejsze ślady Słowian z 2 połowy VIII wieku. Kres istnienia grodu (zwanego Cieszynisko lub Stary Cieszyn) nastąpił w XI/XII wieku, kiedy osadnictwo przeniosło się w rejon Góry Zamkowej w Cieszynie.
Ludzie związani z Kocobędzem
edytujW Kocobędzu urodzili się:
- Rudolf Theifert – ksiądz katolicki, jezuita,
- František Antonín Novák – botanik,
- Stanisław Kubisz (1898–ok. 1940) – filozof, pracownik oświatowy.
- Zofia Kubisz (1899–?) - przedszkolanka, łączniczka AK
Przypisy
edytuj- ↑ Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích České republiky k 1.1.2018. 2018-01-01. [dostęp 2018-05-22]. (cz.).
- ↑ Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 11. Europa, Część I, 2009 Publikacja w formacie PDF
- ↑ Informace o obci Chotěbuz. [dostęp 2010-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-26)]. (cz.).
- ↑ Informace o katastrálním území Chotěbuz. [dostęp 2010-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-26)]. (cz.).
- ↑ k.ú. Podobora. [dostęp 2010-10-07]. (cz.).
- ↑ Informace o katastrálním území Podobora. [dostęp 2010-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-26)]. (cz.).
- ↑ Informace o katastrálním území Zpupná Lhota. [dostęp 2012-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (cz.).
- ↑ Informace o ZSJ Zadky. [dostęp 2010-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-26)]. (cz.).
- ↑ Sčítaní lidu, domů a bytů 2001. [dostęp 2010-10-07]. (cz.).
- ↑ M. Karaś, O staropolskich imionach dwuczłonowych zachowanych w nazwach miejscowych, [w:] Onomastica, r. II, z. 2, Wrocław 1956
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VII
- ↑ Mapa z 1910 roku. lazarus.elte.hu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]., Patryn, Ludwig, Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien, s. 56
- ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 286, 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego (online). (Wyd.) Wojciech Kętrzyński, Stanisław Smolka. Lwów: 1875, s. XIa, XIb.
- ↑ I. Panic, 2010, s. 430
- ↑ I. Panic, 2010, s. 158
- ↑ I. Panic, 2010, s. 332
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien, Troppau 1912.
- ↑ Kocobędzkie jubileusze [online], zwrot.cz, 27 września 2018 [dostęp 2020-03-07] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Irena Cicha, Kazimierz Jaworski, Bronisław Ondraszek, Barbara Stalmach, Jan Stalmach: Olza od pramene po ujście. Český Těšín: Region Silesia, 2000, s. 16, 18. ISBN 80-238-6081-X. (cz.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Kocobędz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 235.