Klemens XIV

Klemens XIV (łac. Clemens XIV), właściwie Lorenzo Ganganelli OFMConv (ur. 31 października 1705 w Santarcangelo di Romagna, zm. 22 września 1774 w Rzymie) – włoski duchowny katolicki, 249. papież w okresie od 19 maja 1769 do 22 września 1774, franciszkanin konwentualny.

Klemens XIV

Clemens Quartus Decimus

Lorenzo Ganganelli Giovanni Vincenzo Antonio Ganganelli
Papież Biskup Rzymu
Klemens XIV (ok. 1770)
Kraj działania	Państwo Kościelne
Data i miejsce urodzenia	31 października 1705 Santarcangelo di Romagna, Rimini
Data i miejsce śmierci	22 września 1774 Rzym
Miejsce pochówku	Bazylika świętych Dwunastu Apostołów w Rzymie
Papież
Okres sprawowania	19 maja 1769–22 września 1774
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	franciszkanie konwentualni
Śluby zakonne	1724
Nominacja biskupia	19 maja 1769
Sakra biskupia	28 maja 1769
Kreacja kardynalska	24 września 1759 Klemens XIII
Kościół tytularny	S. Lorenzo in Panisperna (19 listopada 1759) Ss. XII Apostoli (29 marca 1762)
Pontyfikat	19 maja 1769

Sukcesja apostolska

Data konsekracji	28 maja 1769
Konsekrator	Federico Marcello Lante
Współkonsekratorzy	Giovanni Francesco Albani Henryk Benedykt Stuart

Życiorys

Wczesne życie

Urodził się jako syn wiejskiego lekarza Lorenza Ganganelli i jego żony Angeli Serafiny Marii Mazza. Na chrzcie otrzymał imiona Giovanni Vincenzo Antonio. Po wstąpieniu do zakonu franciszkanów przyjął imię Lorenzo (pol. Wawrzyniec), po swoim ojcu. W 1724 złożył śluby zakonne. W 1731 obronił doktorat z teologii, był nauczycielem w szkołach zakonnych. Został wybrany na rektora Kolegium św. Bonifacego w Rzymie (1740), w 1741 powierzono mu godność generalnego definitora zakonu. W 1753 i 1756 nie przyjął wyboru na generała franciszkanów. Jako uznany teolog został mianowany radcą Świętego Oficjum, a 24 września 1759 wyniesiony przez papieża Klemensa XIII do godności kardynalskiej, z tytułem prezbitera San Lorenzo in Panisperna. Podobno na nominację kardynalską o. Ganganelliego nalegał przełożony generalny zakonu jezuitów Lorenzo Ricci. Jako kardynał był członkiem sześciu kongregacji kurialnych:

• Kongregacji Świętego Oficjum Inkwizycji,
• Kongregacji ds. Egzaminowania Biskupów,
• Kongregacji Rozkrzewiania Wiary,
• Kongregacji ds. Obrzędów,
• Kongregacji Indeksu,
• Kongregacji ds. Korekty Ksiąg Rytów Orientalnych.

Wybór na papieża

Konklawe 1769 po śmierci Klemensa XIII przebiegało pod znakiem problemu likwidacji zakonu jezuitów. Przedstawiciele burbońskich dworów odrzucali kandydatury wszystkich, których podejrzewali o sprzyjanie temu zakonowi. Jedyny zakonnik w gronie elektorów, Ganganelli, oświadczył niejednoznacznie, że przeprowadzenie kasaty jakiegokolwiek zakonu jest możliwe do przeprowadzenia w zgodzie z prawem kanonicznym. Zdanie to przeważyło – 19 maja 1769 został wybrany na papieża i przyjął imię Klemensa XIV. Nie był w tym momencie jeszcze biskupem, został konsekrowany 28 maja 1769, a 4 czerwca 1769 koronowany.

Pontyfikat

Zdanie wypowiedziane na konklawe nie oznaczało faktycznie zgody papieża na kasatę zakonu. W przypadku Klemensa XIV było to szczególnie trudne, gdyż przed wyborem wielokrotnie popierał sprawy jezuitów, a jedną ze swoich prac teologicznych Diatriba theologica (1743) dedykował pamięci założyciela jezuitów Ignacego Loyoli. W rok po wyborze, 22 lipca 1769 mocarstwa europejskie upomniały się ponownie o likwidację jezuitów. Na swojego sekretarza stanu mianował Lazzaro Pallaviciniego, byłego nuncjusza w Madrycie i pod jego wpływem, napisał listy do królów: Ludwika XV (1 października) i Karola III (30 listopada), obiecując szybkie rozwiązanie sporu wokół zakonu. Klemens usiłować odwlec moment kasaty i załagodzić spór, m.in. zakazując przyjmowania nowych członków. Wpływ europejskich mocarstw był jednak zbyt silny (groziły one zerwaniem stosunków dyplomatycznych) i 21 lipca 1773 papież podpisał brewe Dominus ac Redemptor noster (wydane 16 sierpnia), rozwiązujące zakon jezuitów i likwidujące domy zakonne w Europie (poza Prusami i Rosją, których władcy nie uznali pisma papieskiego). Jezuici zatrudnieni w administracji państwa papieskiego utracili swoje stanowiska, a przełożony Ricci wraz z najbliższymi współpracownikami trafił do więzienia na Zamku św. Anioła w Rzymie. Lorenzo Ricci zmarł w więzieniu. Zakon pozostał jedynie w Rosji i Prusach. Jednak w pozostałych krajach, prace misyjne uległy znaczącemu załamaniu. W Polsce na bazie szkół i majątku zakonu Sejm powołał Komisję Edukacji Narodowej. Korzyścią dla papieża było zwrócenie papieskich enklaw we Francji: Awinionu i Venaissin oraz włoskich: Benewentu i Pontecorvo.

Z innych wydarzeń z okresu pontyfikatu Klemensa XIV można wymienić uregulowanie stosunków dyplomatycznych z Portugalią (m.in. za cenę serii nominacji biskupich po myśli portugalskiego pierwszego ministra markiza de Pombala oraz miejsca w Kolegium Kardynalskim dla brata Pombala). W okresie konfederacji barskiej Klemens XIV w wydanym brewe poparł króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wbrew konfederatom. Nieudaną inicjatywą papieża była także próba zapobiegnięcia I rozbiorowi Polski w 1772. Zabiegał o to m.in. u cesarzowej Marii Teresy. Klemens XIV wycofał się z poparcia dla wygnanej katolickiej dynastii Stuartów, zyskując przychylność Anglii. W 1771 powołał do istnienia Museo Pio-Clementino.

Kreował 17 nowych kardynałów, na dwunastu konsystorzach.

Grób Klemensa XIV w Bazylice świętych Dwunastu Apostołów w Rzymie

Pod koniec życia papież cierpiał na depresję i bał się zamordowania. Klemens XIV zmarł w Rzymie, a kiedy okazało się, że rozkład jego zwłok gwałtownie postępuje, podejrzewano, że mógł zostać otruty. Jednak przeprowadzona sekcja wykluczyła takie przypuszczenia i został on pochowany w bazylice św. Piotra. Następnie jego ciało przeniesiono do bazyliki Ss. XII Apostoli (św. 12 Apostołów).

Bibliografia

• Pope Clement XIV. Catholic Encyclopedia. [dostęp 2013-09-18]. (ang.).
• Michał Graczyński: Leksykon papieży. Katowice: Książnica, 2007, s. 165-166. ISBN 978-83-7132-964-7.

Zobacz też

• Beatyfikowani przez Klemensa XIV

Linki zewnętrzne

• Klemens XIV – dokumenty w bibliotece Polona