Wikipedia

Kanton (Chiny)

miasto (prow. Guangdong, Chiny)
Zobacz też: inne znaczenia nazwy „Kanton”.

Kanton (chiń. upr. 广州; chiń. trad. 廣州; pinyin Guǎngzhōu; jyutping Gwong²zau¹; wym. kant. ⓘ[kʷɔ̌ːŋ.tsɐ̂u], wym. mand. ⓘ[kwàŋ.ʈʂóu]) – miasto w południowo-wschodnich Chinach, stolica prowincji Guangdong, największa jednostka administracyjna konurbacji o liczbie ludności przekraczającej 100 milionów mieszkańców (2015)[2], położona przy wierzchołku delty Rzeki Perłowej, w XVI–XIX wieku główny chiński port, siedziba najstarszych i największych w kraju targów, w 2010 roku gospodarz letnich Igrzysk Azjatyckich.

Kanton
Guangzhou
广州
Ilustracja
Państwo

 Chiny

Prowincja

Guangdong

Data założenia

II wiek p.n.e.

Zarządzający ?↗
Powierzchnia

7434 km²

Wysokość

11–21 m n.p.m.

Populacja (2019)
• liczba ludności
• gęstość


15 305 900[1]
2059 os./km²

Nr kierunkowy

(86)020

Kod pocztowy

510000

Tablice rejestracyjne

粤A

Strefa czasowa

UTC+08:00

Plan Kantonu
Położenie na mapie Guangdongu
Mapa konturowa Guangdongu, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kanton”
Położenie na mapie Chin
Mapa konturowa Chin, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Kanton”
Ziemia23°06′32″N 113°15′53″E/23,108889 113,264722
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Wieżowce w Kantonie

Geografia i klimat

edytuj

Kanton leży w delcie Rzeki Perłowej. Centrum historyczne miasta leży w pobliżu wzgórza Bayiun o wysokości 362 m[3], zaś na południe od centrum wnoszą się wzgórza Lotus, gdzie na powierzchni 2,5 km² znajduje się 48 skalistych szczytów o czerwonym odcieniu, osiągających maksymalną wysokość 108 m[4]. W północno-wschodniej części przedmieść (w dzielnicy Conghua) leżą dwa narodowe parki leśne: Liuxihe o powierzchni 88 km²[5] i Shimen, w pobliżu którego wznosi się najwyższy szczyt aglomeracji – Tiantang o wysokości 1210 m[6]. W północnej części dzielnicy Zengcheng znajduje się wodospad o łącznej wysokości progów wodnych 428,5 m[7].

Średnia temperatura i opady dla Kantonu (okres 30 letni)
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 18.3 18.4 21.6 25.5 29.4 31.3 32.7 32.6 31.4 28.6 24.4 20.5 26,2
Średnie temperatury w nocy [°C] 9.8 11.3 14.9 19.1 22.7 24.5 25.3 25.2 23.8 20.5 15.7 11.1 18,7
Opady [mm] 43 65 85 182 284 258 228 221 172 79 42 24 140
Średnia liczba dni z opadami 8 11 15 16 18 19 16 16 13 7 6 5 150
Źródło: Światowa Organizacja Meteorologiczna[8]

Podział administracyjny

edytuj
 
Canton Tower

Kanton składa się z 11 dzielnic o łącznej powierzchni 7434,6 km². Najstarsza część miasta znajduje się w dzielnicy Yuexiu, zaś nowsze centrum znajduje się w dzielnicach Liwan i Tianhe[9].

Podział miasta Kanton[potrzebny przypis]
 
Nazwa dzielnicy Populacja
(2010) 		Powierzchnia
(km²) 		Gęstość zaludnienia
(/km²)
Baiyun (白云区) 2 223 150 796 2793
Conghua (从化区) 593 415 1975 300
Haizhu (海珠区) 1 558 663 90,4 17 242
Huadu (花都区) 945 005 970 974
Huangpu (黄埔区) 831 586 484 1718
Liwan (荔湾区) 898 200 59,1 15 198
Nansha (南沙区) 259 900 784 332
Panyu (番禺区) 1 764 828 530 3330
Tianhe (天河区) 1 432 426 96,3 14 875
Yuexiu (越秀区) 1 157 666 33,8 34 251
Zengcheng (增城区) 1 037 109 1616 642
Razem 12 701 948 7434,6 1709

Historia

edytuj

Wczesna historia

edytuj
 
Kanton w 1750 roku

Niektóre źródła przypisują założenie pierwszej osady na czasy panowania króla Nanwang z dynastii Zhou w latach 315 p.n.e.–256 p.n.e., miała mieć ona nazwę Nanwucheng i być otoczona palisadą z bambusów[10]. Jako początkową datę założenia miasta uznawany jest 214 rok p.n.e., w którym po podboju rejonu przez pierwszego cesarza Chin Qin Shi Huang zostało założone miasto Panyu[11]. Po śmierci cesarza miasto zostało centrum administracyjnym nowo powstałego państwa Nanyue, które przetrwało do 111 roku p.n.e., kiedy zostało podbite i włączone do Cesarstwa Chińskiego przez wojska cesarza Han Wudi z dynastii Han[12]. W 226 roku został wydzielony obszar Guangzhou, którego stolicą zostało Panyu[13]. Za czasów panowania dynastii Tang (V-X wiek) Kanton był centrum tzw. „morskiej jedwabnej drogi”, morskiego odpowiednika szlaków lądowych w Azji Środkowej, które zabierały chińskie towary, takie jak ceramika i jedwab, na Bliski Wschód i do Europy[14]. W 758 roku miasto zostało złupione wspólnie przez arabskich i perskich piratów[15]. Podczas powstania Huang Chao doszło w 878 roku do masakry mieszkańców miasta, w której zginęło poza Chińczykami około 120 tysięcy muzułmanów, żydów, chrześcijan i zaratusztrian, który mieli siedzibę w mieście i tam handlowali[16]. W 1067 roku miasto zostało otoczone murem, który miał długość w obwodzie ponad 3 km[17]. Za czasów panowania dynastii Song w mieście powstało pierwsze w Cesarstwie Chińskim biuro nadzoru handlu zagranicznego (Shibosi)[11].

Czasy nowożytne

edytuj

W 1516 roku, trzy lata po dopłynięciu Jorge Álvares do wyspy Lantau (pierwszego Europejczyka który dotarł drogą morską do Chin), do Kantonu przybył portugalski podróżnik Rafael Perestrello[18]. Kontakty handlowe z Portugalczykami znacznie rozwinęły się od 1557 roku, kiedy zezwolono im założyć stałą osadę na obszarze dzisiejszego Makau[19]. W 1583 roku do Kantonu przybył włoski misjonarz Matteo Ricci[20]. Od 1579 roku w mieście zaczęto organizować dwa razy do roku targi dla zagranicznych kupców[14]. Po upadku Pekinu i śmierci cesarza część sił lojalnych wobec dynastii Ming zgromadziła się w Kantonie, lecz w 1650 roku wojska podległe nowemu cesarzowi z dynastii Qing zdobyły miasto i zamordowały około 100 tysięcy osób[21]. W 1685 roku nowy cesarz zezwolił na handel z obcokrajowcami w Kantonie[22]. Swoją faktorię w mieście miała Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska, która od 1689 roku aż do 1834 roku posiadała od swojego rządu monopol na handel z Chinami, zaś jednym z najważniejszych towarów była herbata[22]. W XVIII wieku swoje faktorie w Kantonie miała Republika Zjednoczonych Prowincji, Królestwo Danii i Norwegii, Arcyksięstwo Austriackie, Szwecja oraz Królestwo Francji i Wielkie Księstwo Toskanii[23]. W 1757 roku cesarz Qianlong wydał edykt na podstawie którego Kanton aż do 1842 roku był jedynym portem chińskim, który zajmował się handlem z Zachodem[24].

XIX–XXI wiek

edytuj
 
Panorama Kantonu z 1869 roku

W marcu 1839 roku Lin Zexu, nowo przybyły wysłannik cesarza Daoguang zakazał handlu opium, ponadto skonfiskował i do czerwca 1839 dokonał zniszczenia ponad 20 tysięcy skrzyń z tym towarem[25]. Powyższe zdarzenie było bezpośrednim pretekstem dla rządu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do wypowiedzenia wojny Chinom, znaną jako I wojna opiumowa. Na początku 1841 roku wojska brytyjskie zaatakowały Kanton, do końca miesiąca miasto poddało się i zawarło porozumienie, na mocy którego 31 maja 1841 roku chińskie oddziały wojskowe opuściły miasto i w zamian za odstąpienie od okupacji zapłacono okup o równowartości 5 milionów USD[26]. Od czasu traktatu nankińskiego z 1842 roku kończącego wojnę, Kanton przestał być centrum handlu gdyż w skali kraju znaczną część handlu zagranicznego przejęły inne miasta (w szczególności Szanghaj), zaś lokalnie funkcję portu zewnętrznego przejął Hongkong przejęty przez Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii[14]. Zatrzymanie w porcie w 1856 roku brytyjskiego statku "Arrow" spowodowało wybuch II wojny opiumowej, podczas której Kanton w okresie od 1857-1861 roku znalazł się pod okupacją brytyjsko-francuską, zaś w wyniku traktatu pokojowego na wyspie Shamian powstała eksterytorialna dzielnica, która została podzielona pomiędzy zwycięskie państwa[27]. W 1904 roku otwarto pierwszą linię kolejową, która prowadziła przez Foshan do Sanshui[28], zaś w 1910 roku linię kolejową do stacji Kowloon w Hongkongu[29]. W 1924 roku został założony Uniwersytet imienia Sun Jat-sena[30]. W 1932 roku otwarto port lotniczy Canton Civil Airport, który został zastąpiony przez nowy port w 2004 roku[31]. W 1933 roku oddano do użytku pierwszy most w mieście przez rzekę Perłową o nazwie Haizhu[32]. W latach 1938–1945 Kanton znajdował się pod okupacją Cesarstwa Wielkiej Japonii[14]. Od 1957 roku dwa razy do roku odbywają się Targi Kantońskie[33]. Japońska Fukuoka została w marcu 1979 roku pierwszym miastem partnerskim Kantonu[34]. W 1984 roku utworzono w mieście jedną z pierwszych w kraju specjalnych stref ekonomicznych[35]. 28 czerwca 1997 roku oddano do użytku pierwszą linię metra[36]. W 2010 roku odbyły się Igrzyska Azjatyckie, największa w historii miasta impreza sportowa w której udział wzięło ponad 10 tysięcy sportowców z 45 krajów[37].

Demografia

edytuj
 
Strefa piesza Shangxiajiu

W 2019 roku Kanton liczył 15,3 mln mieszkańców[1].

Ludność Kantonu od 1950 roku[38].
Rok Populacja +/-
1950 1 019 000 -
1960 1 272 000 +25%
1970 1 542 000 +21%
1980 1 870 000 +21%
1990 3 246 000 +74%
1995 5 035 000 +55%
2000 7 812 000 +55%
2005 9 055 000 +16%
2010 10 278 000 +14%
2015 11 695 000 +14%
2019 15 306 000[1] +31%

Gospodarka

edytuj
 
Centralny Dystrykt Biznesowy w Tianhe

Według rankingu konkurencyjności globalnych centrów finansowych (GFCI) ogłoszonego 26 marca 2020 roku Kanton zajmował 19. miejsce na świecie[39]. W 2019 roku przychód PKB Kantonu wyniósł ponad 2,36 biliona CNY, co stanowiło czwarty pod tym względem wynik na kontynentalnych Chinach[40]. W 2016 roku sektor usług odpowiadał za 68,6% przychodu PKB miasta, zaś za 31,4% pozostałe sektory gospodarki (30,2% - sektor przemysłowy i 1,2% sektor rolniczy)[41]. Centralny Dystrykt Biznesowy (CBD) ulokowany w dzielnicy Tianhe, obejmujący 0,2% obszaru miasta, przyczynił się w 2015 roku do 12,5% przychodu PKB całej aglomeracji[42]. Z przychodem PKB w wysokości około 243 miliardów CNY w 2015 roku stał się on najbardziej wartościowym CBD w kraju, przewyższając ponad dwukrotnie pod względem przychodu CBD ulokowane w Shenzhen i w Pekinie[43]. W 1984 roku utworzono w mieście jedną z pierwszych specjalnych stref ekonomicznych, która w 2002 roku wraz z innymi lokalnymi strefami utworzyła Guangzhou Development District (GDD), w którym w 2016 roku siedzibę miało 1580 firm z przychodem rocznym ponad 20 milonów CNY[35]. Dystrykt ten w 2019 roku dostał od ONZ nagrodę za promowanie zrównoważonych inwestycji[44], zaś sama strefa ekonomiczna za 2019 roku w rankingu państwowym zajęła drugie miejsce pod względem kompleksowego rozwoju, zaś pierwsze pod względem wykorzystania zagranicznych inwestycji[45]. W 2010 roku uruchomiono we współpracy z Singapurem projekt o nazwie China-Singapore Guangzhou Knowledge City, w którym na powierzchni 123 km² mają skupić się firmy z dziedziny technologii informatycznych, sztucznej inteligencji i medycyny biologicznej oraz energii i nowych materiałów[46]. Według oficjalnych danych do 2019 roku zarejestrowało się w strefie ponad 1600 firm o łącznym kapitale zakładowym ponad 136 miliardów CNY[47]. Ponadto w 2015 roku utworzono strefę Guangzhou Nansha Economic and Technological Development Zone (ETDZ), która posiadając jeden z największych portów w Chinach[48], w rankingu za 2019 roku zajęła piąte miejsce w kraju pod względem wielkości importu i eksportu[45]. Łączne obroty ładunkowe portu w Kantonie w pierwszych 11 miesiącach 2019 roku wyniosły 573 miliony ton ładunku i 21 milionów TEU, co stawiało go na piątym miejscu na świecie pod względem wielkości przeładunku kontenerowego[49].

W Kantonie na początku 2020 roku siedzibę miało 167 spółek notowanych na giełdzie, o całkowitej wartości rynkowej 2.45 biliona CNY[50]. Ponadto w mieście znajdują się fabryki Guangzhou Automobile Group Co., Ltd. (GAC Group), firmy ujętej na liście "Fortune Global 500", która w 2018 roku wyprodukowała ponad dwa miliony samochodów m.in. dla koncernów Honda, Toyota i Mitsubishi[51]. Na opublikowanej w 2019 roku liście największych firm na świecie "Fortune Global 500" poza GAC Group znajdowały się jeszcze dwie firmy z Kantonu[52], ponadto w 2018 roku 301 firm z listy przeprowadziło ponad 1000 bezpośrednich inwestycji w mieście[53].

W 2018 roku Kanton był na piątym miejscu w kraju pod względem ilości zamożnych rodzin, w mieście było około 162 000 gospodarstw domowych posiadających aktywa powyżej 6 milionów CNY[54].

Transport

edytuj

Transport kolejowy

edytuj
 
Dworzec Guangzhou Południe

Cztery główne stacje kolejowe w Kantonie: Guangzhou, Guangzhou Południe, Guangzhou Wschód oraz Guangzhou Północ, obsłużyły w 2018 roku ponad 133 milionów pasażerów (z czego prawie 83 mln południowy dworzec)[55]. Z powyższych dworców kursują pociągi kolei dużej prędkości m.in. z Kantonu do Pekinu biegnie najdłuższa trasa szybkiej kolei na świecie o długości 2298 km, którą pociągi pokonują w około 8 godzin[56].

Transport lotniczy

edytuj

W odległości 28 km od centrum miasta znajduje się port lotniczy Guangzhou Baiyun, z którego w 2019 roku skorzystało ponad 73 mln pasażerów, co stawia tutejsze lotnisko na trzecim miejscu w kraju po Pekinie i Szanghaju pod względem ilości obsłużonych osób[57].

Transport drogowy

edytuj

Kanton jest połączony z krajowymi autostradami o numerach:

Od dnia 1 stycznia 2007 roku władze miejskie wprowadziły zakaz poruszania się motocyklami w obszarach miejskich, zaś wszelkie motocykle poruszające się po ulicach podlegały konfiskacie[58]. Wg oficjalnych danych zmniejszyło to prawie o połowę problemy z korkami oraz liczbę zdarzeń drogowych[59].

Transport publiczny

edytuj
 
System BRT w Kantonie
 
Tramwaj wodny (linia nr 5)
Osobny artykuł: Metro w Kantonie.

W grudniu 2019 roku z transportu publicznego w Kantonie korzystało dziennie średnio 17,15 mln pasażerów, w tym:

  • miejski transport szynowy: 9,46 mln
  • autobusy: 6,02 mln
  • taksówki: 1,63 mln
  • tramwaje wodne: 40 tysięcy[60].

W marcu 2020 roku system metra w Kantonie miał długość 514 km i był trzecią, po Pekinie i Szanghaju, najdłuższą tego typu siecią w Chinach[61]. Z 14 linii metra w 2019 roku korzystało dziennie średnio 9,06 mln pasażerów[61].

Od 2010 roku wzdłuż Alei Zhongshan działa system BRT o długości 22,9 km i liczący 26 przystanków, którego 31 linii autobusowych przewoziło w 2014 roku dziennie 850 000 pasażerów[62], jednakże m.in. po decyzji władz z 2016 roku dopuszczającej w godzinach szczytu ograniczony ruch samochodowy po pasach systemu, średnia prędkość autobusów do 2019 roku spadła o prawie połowę[63]. W 2018 roku miasto obsługiwało ponad 15 000 autobusów (w tym 10 000 elektrycznych) na 1251 liniach[55], zaś plany władz lokalnych przewidują wymianę wszystkich pojazdów na elektryczne do końca 2020 roku[64]. Ponadto wzdłuż wyspy Haizhu od 2013 roku działa linia tramwajowa o długości 7,7 km[65].

W mieście w pierwszej połowie 2019 roku działało ponad 70 korporacji taksówkarskich, które łącznie posiadały 23 000 taksówek[66].

Od 2013 roku na 12 liniach obejmujących 26 przystani kursują tramwaje wodne[67].

Transport wodny

edytuj

17 listopada 2019 roku otwarto w dzielnicy Nansha największy w kraju port pasażerski dla statków wycieczkowych, mający docelowo posiadać linię brzegową o długości 1,6 km oraz terminal o powierzchni ponad 60 000 m², obsługujący do 750 tysięcy pasażerów rocznie[68]. Pomiędzy Kantonem a Hongkongiem[69] oraz Haikou na wyspie Hajnan regularnie kursują także statki pasażerskie[70].

Najwyższe budynki

edytuj
 
CTF Finance Centre i International Finance Center

W Kantonie pod koniec lutego 2020 roku znajdowało się 119 budynków (licząc Canton Tower) których wysokość przekraczała 150 metrów[71].

Miejsce Nazwy najwyższych budynków Wysokość
(m) 		Rok ukończenia
1 Canton Tower 600 2010
2 Guangzhou CTF Finance Centre 530 2016[72]
3 Guangzhou International Finance Center 440 2010
4 CITIC Plaza 391 1997
5 The Pinnacle 350 2012[73]
6 Global City Square 319 2016[74]
7 Poly Pazhou C2 311 2018[75]
8 Pearl River Tower 309 2013
9 Fortune Center 309 2015[76]
10 Guangfa Securities Headquarters 308 2018[77]
11 Leatop Plaza 303 2012

Kultura

edytuj
 
Budynek Opery

Z rejonu Kantonu wywodzi się opera kantońska, jedna z głównych odmian opery chińskiej. W 2010 roku oddano do użytku nowy budynek opery o pojemności 1800 widzów[78]. Ponadto w mieście działa założona w 1957 roku orkiestra symfoniczna, która jako jedyna w Chinach koncertowała na pięciu kontynentach[79]. Ponad 300-letnią tradycję ma porcelana katońska, produkowana od czasów panowania cesarza Kangxi[80]. Od miasta nazwę wzięły język kantoński oraz kuchnia kantońska, które rozwinęły się w prowincji Guangdong.

Edukacja

edytuj
 
Południowochiński Uniwersytet Technologiczny
 
Biblioteka Kantońska

W Kantonie na początku XXI wieku, na wyspie Xiaoguwei stworzono miasteczko uniwersyteckie (Guangzhou Higher Education Mega Center - HEMC) o powierzchni 18 km², na terenie którego znajduje się 10 uczelni, do których uczęszcza około 150 000 studentów[81].

Pozostałe większe uczelnie w Kantonie[84]:

Ponadto w mieście działa Kantońska biblioteka, mieszcząca się od 2013 roku w nowo wybudowanym budynku o powierzchni ponad 98 000 m², która w lutym 2020 roku posiadała 4500 miejsc siedzących dla czytelników (w tym 740 stanowisk wyposażonych w komputery), zaś zbiór biblioteki liczył ponad 10 milionów woluminów[86].

Zabytki i parki

edytuj
 
klasztor Guangxiao
 
Świątynia Sześciu Banianów (Pagoda kwiatowa)

Sport

edytuj
 
Stadion Olimpijski Guangdong

Kanton był gospodarzem wielu międzynarodowych imprez sportowych m.in.:

Od 2004 roku odbywa się w mieście Guangzhou International Women’s Open - kobiecy turniej tenisowy zaliczany do kategorii Women’s Tennis Association, a także od 2012 roku bieg maratoński, który otrzymał w 2019 roku certyfikat IAAF Road Race Gold[97], zaś udział w nim wzięło ponad 30 000 biegaczy[98].

W mieście swoją siedzibę mają następujące kluby sportowe:

W 2001 roku oddano do użytku Stadion Olimpijski o pojemności 80 tysięcy widzów, ponadto w mieście znajdują się stadiony Tianhe i Guangzhou University Town o pojemności odpowiednio około 60 tysięcy i 40 tysięcy widzów. W 2010 roku otwarto nową halę sportową Guangzhou International Sports Arena na 18 tysięcy widzów[99], zaś w 2001 roku Guangzhou Gymnasium na 10 tysięcy widzów.

 
Panorama Kantonu (na pierwszym planie stadion Tianhe)

Miasta partnerskie

edytuj

Miasta partnerskie Kantonu (stan na dzień 29.03.2020 roku)[100].

Znane osoby

edytuj

W granicach aglomeracji Kantonu urodziły się m.in. następujące osoby:

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c 2019年广州市人口规模及分布情况. tjj.gz.gov.cn, 2020-03-11. [dostęp 2020-04-01]. (chiń.).
  2. ↑ Ed Fuller, China's Crown Jewel: The Pearl River Delta, „Forbes” [dostęp 2018-05-11] (ang.).
  3. ↑ Gavin Van Hinsbergh: The Best Camping Sites around Guangzhou. chinahighlights.com, 2018-08-10. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  4. ↑ Lotus Mountain. foreignercn.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  5. ↑ Liuxihe National Forest Park - Overview. chinaholiday.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  6. ↑ Guangzhou Introduction. en.wtcf.org.cn, 2016-05-12. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  7. ↑ Baishui Village (White Water Village). travelchinaguide.com, 2019-11-06. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  8. ↑ Kanton, Chiny – wwis.imgw.pl [dostęp 2020-03-28].
  9. ↑ Guangzhou District Map: Latest & Downloadable Area Map 2020. chinadiscovery.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  10. ↑ Gray 1875 ↓, s. 1-2.
  11. ↑ a b Chapter II Historical Annals on City of Rams. en.people.cn, 2017-11-20. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  12. ↑ Guangzhou - The Tomb of Zhao Mei. china.org.cn, 2004-03-10. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  13. ↑ History of Guangdong. chinadaily.com.cn, 2010-12-03. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  14. ↑ a b c d Guangzhou has been China’s window to the world for two millennia. macauhub.com.mo, 2014-04-25. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  15. ↑ Bretschneider 1871 ↓, s. 10.
  16. ↑ Abu 1922 ↓, s. 74-75.
  17. ↑ Gray 1875 ↓, s. 6-7.
  18. ↑ Ljungstedt 1836 ↓, s. 1.
  19. ↑ Ljungstedt 1836 ↓, s. 11.
  20. ↑ Bretschneider 1871 ↓, s. 26.
  21. ↑ Gray 1875 ↓, s. 8-9.
  22. ↑ a b Douglas 1911 ↓, s. 219.
  23. ↑ Milburn 1813 ↓, s. 473.
  24. ↑ Qiu Quanlin: Thirteen hongs: China's trade legacy. chinadaily.com.cn, 2019-09-14. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  25. ↑ Ouchterlony 1844 ↓, s. 11-20.
  26. ↑ Macpherson 1842 ↓, s. 163-164.
  27. ↑ Douglas 1911 ↓, s. 220.
  28. ↑ Bruce Connolly: A railway that opened up southwest Guangdong. chinadaily.com.cn, 2017-11-09. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  29. ↑ Abour KCRC - History. kcrc.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  30. ↑ Sun Yat-sen University. men.wtcf.org.cn, 2016-06-06. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  31. ↑ Main airports in Greater Bay Area. govt.chinadaily.com.cn, 2019-03-12. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  32. ↑ 2018-10-19: Looking at Guangzhou's history through landmark buildings. govt.chinadaily.com.cn. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  33. ↑ In pics: history of Canton Fair. xinhuanet.com, 2019-04-29. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  34. ↑ Gifts from sister cities on display in Guangzhou. subsites.chinadaily.com.cn, 2019-10-31. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  35. ↑ a b Guangzhou Development District. chinadaily.com.cn, 2016-10-26. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  36. ↑ Guangzhou’s oldest subway train celebrates 20 years. subsites.chinadaily.com.cn, 2017-07-03. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  37. ↑ Guangzhou Asian Games "one of best ever", says OCA president. china.org.cn, 2010-11-27. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  38. ↑ File 12: Population of Urban Agglomerations with 300,000 Inhabitants or More in 2018, by country, 1950-2035 (thousands). population.un.org. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  39. ↑ Shanghai outranks Singapore to become No.4 global financial center. globaltimes.cn, 2020-03-27. [dostęp 2020-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-29)]. (ang.).
  40. ↑ Sun Chi: Shanghai, Beijing among 10 economically strongest cities of China. global.chinadaily.com.cn, 2020-03-13. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  41. ↑ Guangzhou GDP up 8.2% to 1.96 trillion RMB in 2016. newsgd.com, 2017-01-26. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  42. ↑ Guangzhou's Tianhe CBD: Charting its growth. chinadaily.com.cn, 2016-10-26. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  43. ↑ Guangzhou, Shenzhen, Beijing rated top three in CBD development. chinadaily.com.cn, 2017-09-14. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  44. ↑ Li Wenfang: Guangzhou wins UN sustainable development award. chinadaily.com.cn, 2019-11-12. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  45. ↑ a b The Ministry of Commerce Holds the Press Conference on the 2019 Review and Evaluation Results of the Comprehensive Development of National Economic and Technological Development Zones. english.mofcom.gov.cn, 2020-01-18. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  46. ↑ Sino-Singapore Guangzhou Knowledge City. chinadaily.com.cn, 2019-12-17. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  47. ↑ Chen Hong: CSGKC aims for world-class status. chinadaily.com.cn, 2019-11-21. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  48. ↑ Guangzhou Nansha Economic and Technological Development Zone. chinadaily.com.cn, 2016-10-26. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  49. ↑ Will, Yifan: Guangzhou's container throughput is expected to exceed 23 million TEU in 2019. newsgd.com, 2019-12-28. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  50. ↑ Zhang Liying: Top 10 Chinese cities based on value of listed companies. china.org.cn, 2020-01-28. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  51. ↑ GAC Group reports over 50-bln-USD annual revenue in 2018. xinhuanet.com, 2019-04-02. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  52. ↑ Will, Pu Enling: 20 GBA companies enter the 2019 Fortune Global 500 List. cnbayarea.org.cn, 2019-07-23. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  53. ↑ Huangpu-based enterprise makes Fortune Global 500. eng.hp.gov.cn, 2019-07-23. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  54. ↑ Chen Xia: Top 10 Chinese cities with wealthy families. china.org.cn, 2019-12-04. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  55. ↑ a b 图览数说2018年广州市交通运输行业. mp.weixin.qq.com, 2019-05-06. [dostęp 2020-04-01]. (chiń.).
  56. ↑ World's longest high-speed rail line makes debut. china.org.cn, 2012-12-26. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  57. ↑ China's top 10 airports in passenger numbers in 2019. chinadaily.com.cn, 2020-03-17. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  58. ↑ Guangzhou Bans Motorcycles. lifeofguangzhou.com, 2007-01-03. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  59. ↑ Traffic Jam Improve after Motorcycle Ban. lifeofguangzhou.com, 2007-01-19. [dostęp 2020-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-06)]. (ang.).
  60. ↑ 广州交通运输月报〔2019〕第12期. jtj.gz.gov.cn, 2020-01-23. [dostęp 2020-04-01]. (chiń.).
  61. ↑ a b 全来了！2019年中国城市地铁客运量总结. mp.weixin.qq.com, 2020-02-15. [dostęp 2020-04-01]. (chiń.).
  62. ↑ Bus Rapid Transit System (BRT) of Guangzhou. subsites.chinadaily.com.cn, 2014-05-05. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  63. ↑ Karl Fjellstrom: 8 Steps to Make Guangzhou BRT Great Again. fareast.mobi, 2019-08-21. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  64. ↑ Southern Chinese city promotes electric buses. chinadaily.com.cn, 2018-01-14. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  65. ↑ Maritime Silk Road tram trundles in Guangzhou. eguangzhou.gov.cn, 2017-10-10. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  66. ↑ Southern Chinese metropolis to phase out fuel-powered cabs. chinadaily.com.cn, 2019-04-30. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  67. ↑ Guangzhou Transportation -- Water Bus. wglj.gz.gov.cn, 2017-09-15. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  68. ↑ Zhao Tong: Nansha cruise port put into operation. en.people.cn, 2019-11-19. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  69. ↑ More passenger liners connect Nansha with HK. subsites.chinadaily.com.cn, 2019-06-05. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  70. ↑ Ferries to Haikou and Suburban Guangzhou. chinatour360.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  71. ↑ Guangzhou. skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  72. ↑ Guangzhou CTF Finance Centre. skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  73. ↑ The Pinnacle. skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  74. ↑ Global City Square. skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  75. ↑ Poly Pazhou C2. skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  76. ↑ Fortune Center. skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  77. ↑ Guangfa Securities Headquarters. skyscrapercenter.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  78. ↑ Chen Jie: Let the shows begin. chinadaily.com.cn, 2010-05-08. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  79. ↑ Guangzhou Symphony Orchestra. gso.org.cn. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  80. ↑ Canton ceramics: Treasures glittering on the Maritime Silk Road. govt.chinadaily.com.cn. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  81. ↑ Guangzhou Higher Education Mega Center. subsites.chinadaily.com.cn, 2016-12-28. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  82. ↑ Best Chinese Universities Ranking • Overall Ranking - 2019. shanghairanking.com. [dostęp 2020-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-30)]. (ang.).
  83. ↑ Andrzej Borowiak: Chiński uniwersytet w Kantonie uruchamia polonistykę. naukawpolsce.pap.pl, 2014-09-29. [dostęp 2020-04-01].
  84. ↑ Education. eguangzhou.gov.cn, 2017-11-01. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  85. ↑ Jinan University. subsites.chinadaily.com.cn, 2016-12-27. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  86. ↑ Introduction to GZL. gzlib.org.cn. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  87. ↑ Yuexiu Park. travelchinaguide.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  88. ↑ Sophia: The 16 city gates of Guangzhou in Qing dynasty. lifeofguangzhou.com, 2018-11-20. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  89. ↑ Yang Feiyue, Li Wenfang: Chen clan's compound offers visitors rare insight into past. chinadaily.com.cn, 2019-08-06. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  90. ↑ Museum of the Western Han Dynasty Mausoleum of the Nanyue King. eguangzhou.gov.cn, 2018-09-07. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  91. ↑ Guangdong Museum Introduction. gdmuseum.com, 2016-08-04. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  92. ↑ Shamian. eguangzhou.gov.cn, 2018-01-31. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  93. ↑ Wang Yanfang: Top 10 attractions in Guangzhou, China, Baiyun Mountain (White Cloud Mountain) (白云山). china.org.cn, 2011-03-14. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  94. ↑ Shawan Ancient Town. eguangzhou.gov.cn, 2018-10-16. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  95. ↑ Victor: Guangzhou Baomo Garden. guangzhoutravelguide.com. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  96. ↑ Made in Guangzhou: the first Chinese garden to win a global award. chinadaily.com.cn, 2016-09-23. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  97. ↑ World Athletics Label Road Races - Calendar 2019. worldathletics.org. [dostęp 2020-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-28)]. (ang.).
  98. ↑ 2019 Guangzhou Marathon held in Guangzhou, S China's Guangdong Province. en.gmw.cn, 2019-12-10. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  99. ↑ Guangzhou International Sports Arena. eng.gdd.gov.cn, 2019-12-06. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).
  100. ↑ Sister Cities. eguangzhou.gov.cn, 2018-06-05. [dostęp 2020-04-01]. (ang.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kanton_(Chiny)&oldid=75318167”