Kłajpeda
Kłajpeda (lit. Klaipėda ⓘwymowa, niem. hist. Memel) – miasto na wybrzeżu Morza Bałtyckiego nad Zalewem Kurońskim, w zachodniej części Litwy, położone u ujścia rzeki Dangi do Zalewu Kurońskiego, połączone kanałem z ujściem rzeki Niemen. Największe miasto Małej Litwy.
 Panorama miasta | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Okręg | |||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
110 km² | ||||
| Populacja (2017) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
(+370) 46 | ||||
| Kod pocztowy |
LT-91001 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
L | ||||
Położenie na mapie Litwy  | |||||
 55°42′N 21°08′E/55,700000 21,133333
| |||||
| Strona internetowa | |||||
W Kłajpedzie znajduje się duży port morski oraz stacja kolejowa.
Historia
edytuj- 1252 – budowa zamku krzyżackiego Memelburg
- 1254 – lokacja miasta na prawie lubeckim
- 1323 – najazd wojsk litewskich Giedymina spustoszył miasto
- 1466–1657 – wraz z Prusami Książęcymi Kłajpeda lennem Korony Królestwa Polskiego
- 1475 – miasto uzyskało prawo chełmińskie
- 1525 – miasto przyjęło luteranizm
- 1540 – pożar zniszczył znaczną część miasta
- 1629–1635 – okupacja szwedzka w czasie wojny z Rzecząpospolitą
- 1672 – ścięcie Krystiana Kalksteina-Stolińskiego
- 1701 – miasto częścią Królestwa Prus
- 1709–1711 – wielka epidemia dżumy
- 1757–1762 – okupacja rosyjska w czasie wojny siedmioletniej
- 1762 – powrót miasta do Prus
- 1806–1807 – Kłajpeda tymczasową stolicą Prus, schronił się tu wraz z dworem król Fryderyk Wilhelm III
- 1871 – miasto wraz z Prusami wchodzi w skład zjednoczonych Niemiec
- 1919–1923 – z ramienia Ligi Narodów miastem administrowała Francja
- 1920 – utworzono polską Delegację przy Komisji Międzysojuszniczej, pełniącą funkcje dyplomatyczne
- 1923 – wyparcie administracji i wojska francuskiego przez Litwę i powołanie autonomicznego Okręgu Kłajpedy ze stolicą w Kłajpedzie. Podpisanie porozumienia litewsko-niemieckiego odnośnie do praw Niemców w mieście.
- 22 marca 1939 – manifestacja zbrojna niemieckiej Kriegsmarine na redzie portu w Kłajpedzie i następnie przyłączenie wraz z Okręgiem Kłajpedy do III Rzeszy
- 1945 – przyłączenie do ZSRR (Litewska SRR)
- od marca 1990 roku ponownie w granicach niepodległej Litwy
- 1991 – założenie Uniwersytetu Kłajpedzkiego
Zabytki
edytuj- ruiny krzyżackiego zamku Memelburg z lat 1408–1417; w latach 1529–1559 wokół zamku zbudowano bastiony
- kościół ewangelicki z XVIII w.
- kościół ewangelicko-baptystyczny z XIX wieku
- spichlerze z XVIII w.
- Teatr Dramatyczny z 2 poł. XIX w. w stylu neoklasycystycznym
- rzeźba Anny z Tharau z 1912 roku (rekonstrukcja), na placu Teatralnym
Demografia
edytujPopulacja
edytujWykres populacji Kłajpedy (w tys.).
W roku 2006 liczba mieszkańców Kłajpedy wynosiła 187 316 osób – 86 308 z nich stanowili mężczyźni a 101 008 kobiety.
Struktura wiekowa (2013)[1]:
- wiek 0–14 – 13,7%
- wiek 15–59 – 67,2%
- wiek 60+ – 19,1%
Struktura etniczna (2011)
- Litwini: 73,9%
- Rosjanie: 19,6%
- Ukraińcy: 1,9%
- Białorusini: 1,7%
- Polacy: 0,3%
- Inni: 2,6%
Powierzchnia miasta (2011) wynosi 98 km², 38% powierzchni zajmują budynki, 1,4% drogi, 8,45% użytki rolne, 14,08% wody, pozostałe 38% jest „innego użytku”. W Kłajpedzie znajduje się 17 urzędów pocztowych, stacja kolejowa, port, 20 hoteli, 4 kościoły katolickie, 3 cerkwie prawosławne[2], synagoga, 10 muzeów, 4 teatry i 15 ośrodków sportowych.
Gospodarka
edytuj
W Kłajpedzie zlokalizowany jest jeden z większych bałtyckich portów morskich. W 2014 w porcie zanotowano wyniki przeładunków na poziomie 36,41 mln ton[3], w tym ładunków skonteneryzowanych 450,4 tys. TEU oraz 344,8 tys. pasażerów w ruchu promowym[4]. W Klajpedzie zlokalizowany jest ważny port rybacki (najważniejszy na Litwie) oraz stocznia Western Shipyard[5].
Ludzie
edytuj- Simon Dach – niemiecki poeta
- Gitanas Nauseda – prezydent Litwy
- Emma Ostaszewska – polska pianistka
- Tomas Vaitkus – litewski kolarz szosowy
- Tomas Venclova – litewski poeta, publicysta
- Jerzy Utowka – działacz mniejszości polskiej na Litwie
- Ireneusz Załuski – polski rzeźbiarz, powstaniec styczniowy
- Karol Bernard Załuski – polski dyplomata, językoznawca, orientalista
Miasta partnerskie
edytujMiasta partnerskie Kłajpedy, w tym 2 zawieszone miasta z powodu zbrojnej agresji na Ukrainę[6]:
Cleveland, Stany Zjednoczone (1992)
Gdynia, Polska (1993)
Królewiec, Rosja (1993) (zawieszony)
Karlskrona, Szwecja (1989)
Kotka, Finlandia
Kuji, Japonia (1989)
Lipawa, Łotwa (1997)
Lubeka, Niemcy (1990)- Mannheim, Niemcy (2002)
Mohylew, Białoruś (1997) (zawieszony)
North Tyneside, Wielka Brytania (1995)
Odessa, Ukraina (2004)- Sassnitz, Niemcy (1993)
- Szczecin, Polska (2002)
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Klaipėdos gyventojų demografiniai duomenys. [dostęp 2019-07-07].
- ↑ Szlewis G., Православные храмы Литвы, Свято-Духов Монастыр, Vilnius 2006, ISBN 9986-559-62-6, s. 559.
- ↑ The Silver Cargo Handling Result and The Revenue Record has been Achieved in Klaipėda Seaport in 2014, Port of Klaipeda homepage, 31.12.2014 [dostęp: 10.07.2015]
- ↑ Ten Records Achieved in Klaipeda Seaport in 2014, Port of Klaipeda homepage, 30.01.2014 [dostęp: 10.07.2015]
- ↑ Western Shipyard homepage, [dostęp: 10.07.2015]
- ↑ Miestai partneriai
Bibliografia
edytuj- K.S., « Memel zamiast Kłajpedy » w: Morze i Kolonie. Organ Ligi Morskiej i Kolonialnej. Nr 4 (Kwiecień 1939). Rok I (XVI), s. 2-3.
- Georg Dehio, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, neu bearb. von Ernst Gall, Deutschordensland Preussen, unter Mitw. von Bernhard Schmid und Grete Tiemann, München; Berlin, Deutscher Kunstverlag, 1952.
- Handbuch der historischen Stätten, Ost- und Westpreussen, hrsg. von Erich Weise, Stuttgart, Kröner, 1981, ISBN 3-520-31701-X (unveränd. Nachdr. d. 1. Aufl. 1966).
- Carl von Lorck, Dome, Kirchen und Klöster in Ost- und Westpreussen. Nach alten Vorlagen, 2. unver. Aufl., Frankfurt am Main, Weidlich, 1982, ISBN 3-8035-1163-1.
- Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler West- und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West- und Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Bütower und Lauenburger Land, bearb. von Michael Antoni, München; Berlin, Dt. Kunstverl., 1993, ISBN 3-422-03025-5.
- Juri Iwanow, Königsberg und Umgebung, Dülmen, Laumann-Verl., 1994, ISBN 3-87466-185-7.
- Jarosław Swajdo i inni, Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Bielsko-Biała: Pascal, 2000, ISBN 83-88355-30-9, OCLC 830224638.
- Adam Dylewski, Litwa. Przewodnik ilustrowany, Bielsko-Biała: Pascal, 2007, ISBN 978-83-7304-981-9, OCLC 749467061.
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona miasta Kłajpeda
- Kłajpeda, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 172.
- Kłajpeda, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 88.