Jan Henryk Rosen
Jan Henryk (de) Rosen (ur. 25 lutego 1891 w Warszawie, zm. 22 sierpnia 1982 w Arlington w Stanach Zjednoczonych) – polski malarz, znany z cyklu malowideł ściennych o tematyce nowotestamentalnej w katedrze ormiańskiej we Lwowie oraz z szeregu dzieł plastycznych o tematyce sakralnej, zrealizowanych w Stanach Zjednoczonych dla tamtejszych kościołów.
 Jan Henryk Rosen na fotografii Jana Alojzego Neumana z lat 30. XX w. | |
| Data i miejsce urodzenia |
25 lutego 1891 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
22 sierpnia 1982 |
| Narodowość | |
| Dziedzina sztuki | |
| Ważne dzieła | |
| |
| |
| Odznaczenia | |
       
| |
Nigdy nie założył rodziny[1].
Życiorys i twórczość
edytujPobyt za granicą
edytujJan Henryk Rosen był synem malarza batalisty Jana Bogumiła Rosena, który wykształcenie zdobył w Warszawie, Monachium i Paryżu[2]. Od ojca nauczył się malowania oraz dokładności w przedstawianiu detali – zawsze korzystał z wzorów, zwykle ze zdjęć i ilustracji książkowych[3]. Matką była Wanda z domu Hantke (córka Bernarda). Obie rodziny wywodziły się z kręgów oświeconych Żydów, ochrzczonych w wyznaniu ewangelicko-reformowanym. Miał dwie siostry: Marię (1894–1983) od 1931 roku żonę dyplomaty Jana Wszelakiego (1894–1965), i Zofię (1897–1975), rzeźbiarkę. Żadne z nich nie miało dzieci.
Między rokiem 1893 a 1894 Rosenowie przeprowadzili się do Paryża, gdzie Jan Henryk uczęszczał do Lycée Carnot, przypuszczalnie w latach 1897–1902. W 1903 roku przeszedł na katolicyzm. Około roku 1904 wyjechał z matką i siostrami do Montreux w Szwajcarii, gdzie kontynuował naukę w miejscowej szkole[4], a później w Collège St.-Michel we Fryburgu, w gimnazjum w Lozannie (1907–1909), w którym zdał maturę. W latach 1909–1911 studiował, przez trzy semestry, na wydziale humanistycznym Uniwersytetu w Lozannie. W roku akademickim 1911/1912 studiował na Sorbonie. Interesował się literaturą. W latach 1912–1913 był sekretarzem redakcji magazynu „La Revue”. Jego redaktor naczelny, Jean Finot był zaprzyjaźniony z rodziną Rosenów. W „La Revue” Jan Henryk Rosen opublikował dwa teksty. Publikował także artykuły w innych pismach. Przez krótki okres, około dwa lata, był redaktorem naczelnym założonego przez siebie pisma literackiego „La Vasque”, używał wówczas nazwiska Jean Henri de Rosen. W latach 1913–1914 uczył się malarstwa w pracowni Luc-Oliviera Mersona[5].
W Paryżu zastał go wybuch I wojny światowej[6]. W pierwszych dniach wojny wstąpił jako ochotnik do armii francuskiej, walcząc w jej szeregach pod Ypres i nad Sommą. W 1917 roku jako podporucznik armii francuskiej wstąpił do tworzącej się we Francji armii polskiej. W latach 1919–1920 pełnił funkcję doradcy wojskowego przy Lidze Narodów w Genewie, z którego to stanowiska został usunięty za sprzyjanie Narodowej Demokracji[7].
Powrót do Polski
edytujPo powrocie do Polski dostał przydział do 9. Pułku Ułanów w Brodach, ale wkrótce odszedł ze służby. W 1922 roku zaczął pracować w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Równocześnie uczęszczał do Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa, studiując pod kierunkiem Jana Kauzika[8]. W 1923 roku postanowił poświęcić się malarstwu. W tym celu wyjechał na wieś, do majątku wuja. Jednak już wcześniej, w listopadzie 1922 roku, zadebiutował w Zachęcie, prezentując jeden obraz – Żywot św. Franciszka z Asyżu. W roku następnym wziął udział w zbiorowej wystawie Grupy 12, w trakcie której prawdopodobnie zaprezentował tryptyk Św. Antoni Padewski, przekazany później do kościoła karmelitów w Warszawie[9].
W 1925 roku, również w Zachęcie zaprezentował publiczności dwanaście obrazów zainspirowanych scenami ze Złotej legendy Jakuba de Voragine. Nieprzeciętny talent młodego artysty w dziedzinie sztuki sakralnej zwrócił uwagę abpa Józefa Teodorowicza, zwierzchnika archidiecezji ormiańskokatolickiej we Lwowie w okresie, kiedy trwała restauracja zabytkowej katedry ormiańskiej[10]. Rosen otrzymał od arcybiskupa zamówienie na wykonanie malarskiej dekoracji jej wnętrza. W pierwszym etapie (1925–1927) zrealizował wielkoformatowe malowidła ścienne w nawie głównej, łącząc je harmonijnie z architekturą wnętrza. Najpierw powstało Ścięcie św. Jana Chrzciciela, a po nim Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny, Ofiara Abrahama i Pogrzeb św. Odilona. Tematycznym uzupełnieniem malowideł były witraże, również zaprojektowane przez Rosena, a wykonane w zakładzie F. Białkowskiego w Warszawie[11]. W drugim etapie (1927–1929) wykonał malowidła ścienne w prezbiterium: Ustanowienie Najświętszego Sakramentu, Ukrzyżowanie i Hołd pasterzy betlejemskich. Spotkały się one z pozytywnym przyjęciem przez odwiedzających świątynię, zostały również wysoko ocenione przez większość historyków sztuki[12]. I tu również dopełnieniem wystroju były zaprojektowane przez niego witraże, które ozdobiły okna transeptu[13].
W 1930 roku Jan Henryk Rosen został profesorem Katedry Rysunku Figuralnego na Politechnice Lwowskiej. W 1934 roku, w wyniku reformy oświaty katedrę zlikwidowano[14]. Równolegle kontynuował działalność malarską, realizując kolejne malowidła, m.in. dla: rzymskokatolickiego seminarium duchownego we Lwowie (1929, już po zakończeniu prac w katedrze ormiańskiej), kaplicy Jana III Sobieskiego przy kościele św. Józefa na Kahlenbergu pod Wiedniem (1931), kaplicy papieskiej w Castel Gandolfo (1933), w której na polecenie nuncjusza Achillesa Rattiego, późniejszego papieża Piusa XI, namalował dwa freski przedstawiające obroną Jasnej Góry i Bitwę Warszawską[15], Pawilonu Polskiego na Międzynarodowej Wystawie Prasy Katolickiej w Watykanie (1936, fryz)[16] i kościele św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej (1936, malowidło ścienne i cztery witraże)[14]. W 1937 roku zaprojektował nową polichromię w kościele Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Lesku, namalował również dwa obrazy (Chrystus na morzu i Hołd Maryi) w prezbiterium oraz herby wszystkich darczyńców kościoła na ścianie nad chórem muzycznym[17].
Wyjazd do Stanów Zjednoczonych
edytujPod koniec 1937 roku Rosen w poszukiwaniu pracy wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie pozostał aż do śmierci[14].
W 1939 roku na zaproszenie ambasadora RP w Stanach Zjednoczonych Jerzego Potockiego przyjechał do Waszyngtonu, aby namalować murale w budynku ambasady oraz wykonać dekoracje polskiego pawilonu na Wystawie Światowej w Nowym Jorku[18]. W latach 1939–1949 był wykładowcą sztuki sakralnej na waszyngtońskim The Catholic University of America, od którego w 1957 roku otrzymał tytuł doctor honoris causa[14]. W drugiej połowie lat 40. stworzył szereg dekoracji dla katedry Łaski Bożej w San Francisco, w tym mural w Kaplicy Bożego Narodzenia (1946), skrzydła starego ołtarza głównego (1949) i cykl murali w nawach, przedstawiających świętych, królów i biskupów[19].
W latach 50. był konsultantem Episkopatu USA ds. ikonografii i wznoszonego wówczas w Waszyngtonie Narodowego Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia[14]. W 1965 roku stworzył mozaikę w kopule katedry św. Ludwika w Saint Louis[20]. Mozaika ta, mająca 14 000 ft² (około 1300 m²) powierzchni, jest prawdopodobnie największa na świecie[18].
W ciągu 45 lat swego pobytu w Stanach Zjednoczonych Rosen zrealizował blisko 50 grup malowideł ściennych i mozaik w kościołach różnych wyznań oraz w budynkach publicznych[14].
W 1980 roku namalował na prośbę papieża Jana Pawła II obraz Św. Stanisław, znajdujący się w Castel Gandolfo[21].
Zmarł w ubóstwie w 1982 roku w Arlington koło Waszyngtonu. Pochowany został, zgodnie ze swoim życzeniem, na miejscowym Columbia Gardens Cemetery. W Alei Zasłużonych cmentarza przy Narodowym Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej w Doylestown postawiono pomnik ku jego czci, zaprojektowany przez rzeźbiarza Gordona Kraya[22].
Inspiracje
edytujPodłożem sztuki Rosena była jego głęboka religijność. Krytycy sztuki i historycy doszukiwali się jego inspiracji w twórczości takich malarzy jak: Rogier van der Weyden, Gerard David, Edward Burne-Jones, Dante Gabriel Rossetti i Ford Madox Brown (Julian Zachariewicz), czy w sztuce bizantyńskiej i w secesji (Mirosława Zakrzewska-Dubasowa)[23]. Historyk sztuki kościelnej, Mieczysław Skrudlik w artykule Nowe wystawy w Zachęcie, kolekcja prac Jana Henryka Rosena, opublikowanym 15 września 1925 roku w „Gazecie Porannej” wskazał na malarstwo średniowieczne jako jedną z inspiracji artysty[24]. Joanna Wolańska wśród tych, którzy wywarli wpływ na religijny charakter malarstwa Rosena wymienia szereg postaci ze świata nauki i literatury. Pierwszą z nich jest francuski pisarz i krytyk sztuki Joris-Karl Huysmans i jego dwie powieści, W drodze i Katedra, napisane po nawróceniu się ich autora na katolicyzm[25]. Jej zdaniem pod wpływem lektury tych powieści Rosen zainteresował się żywotami świętych, przede wszystkim tych, które znajdują się w Złotej legendzie. Drugą osobistością, która wywarła wpływ na twórczość Rosena był – również francuski –historyk sztuki średniowiecznej, Émile Mâle, na którego wykłady Rosen uczęszczał podczas swoich studiów na Sorbonie[26]. Sam Rosen wśród swoich nauczycieli wymienił dwóch uczonych niemieckich: Karla Volla i Hugona von Tschudiego, którzy około roku 1911 byli zatrudnieni w Monachium, gdzie najprawdopodobniej przebywał i Rosen[27].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (20 stycznia 1977)[28]
- Krzyż Walecznych
- Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1938)[29]
- Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)
- Croix de Guerre (Francja)
- Military Medal for Bravery in the Field (Wielka Brytania)
- Order Świętego Grzegorza Wielkiego (Watykan, na wniosek ks. kardynała Stefana Wyszyńskiego)[30][31]
Niektóre prace
edytujPodczas pobytu w Polsce
edytuj
- malowidła ścienne w katedrze ormiańskiej we Lwowie (1925–1929):
- freski w baptysterium kościoła św. Marii Magdaleny we Lwowie (zniszczone po zamianie baptysterium na toalety w czasach przynależności Lwowa do ZSRR)
- freski w kościele ss. Karmelitanek we Lwowie
- malowidła w kaplicy rzymskokatolickiego seminarium duchownego obrządku łacińskiego we Lwowie (1929)[14]
- freski w kaplicy pałacu arcybiskupów łacińskich we Lwowie
- freski w kaplicy Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu (1936)[1]
- fresk św. Krzysztofa i witraże św. Jana Nepomucena, Mikołaja, Rafała Archanioła i Juliana Miłosiernego w kościele św. Krzysztofa w Podkowie Leśnej
- polichromia kaplicy Jana Sobieskiego przy kościele św. Józefa na wzgórzu Kahlenberg w Wiedniu (1931)[14]
- polichromia w kościele Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Załużu[33]
- Obrona Częstochowy i Cud nad Wisłą, malowidła w kaplicy letniej rezydencji papieskiej w Castel Gandolfo (1934)
- Freski oraz witraże w kościele Najświętszego Serca Jezusowego w Skarżysku-Kamiennej
- witraże prezbiterium archikatedry Świętej Rodziny w Częstochowie
- projekty malowideł kaplicy letniej rezydencji papieskiej w Castel Gandolfo Obrona Częstochowy i Cud nad Wisłą umieszczone w transepcie archikatedry Świętej Rodziny w Częstochowie[34]
- polichromia kościoła św. Marcina w Krościenku Wyżnym
Podczas pobytu za granicą
edytuj- malowidła w Katedrze Narodowej w Waszyngtonie, w tym Złożenie Chrystusa do grobu (1938)[1]
- mural Chwała oręża polskiego w Ambasadzie RP w Waszyngtonie (1939; niedokończony)[18]
- mozaika w katedrze w Saint Louis (1965)[18]
- freski w katedrze Łaski Bożej w San Francisco (1946–1950)[19]
- mozaika Chrystus Pantokrator (największe tego typu na świecie przedstawienie Chrystusa) w katolickim Narodowym Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia w Waszyngtonie (1959)[35]
- mozaiki w katolickiej katedrze św. Mateusza Apostoła w Waszyngtonie: w kaplicy Najświętszego Sakramentu[36] i w kaplicy chrzcielnej[37]
- malowidło przedstawiające św. Józefa z Kupertynu w refektarzu klasztoru św. Józefa z Kupertynu w Ellicott City, niedaleko Waszyngtonu
- malowidło przedstawiające św. Franciszka z Asyżu błogosławiącego św. Antoniego Padewskiego w klasztorze św. Antoniego – Prowincjałacie Franciszkanów w Ellicott City
- malowidła przedstawiające Chrystusa Króla, Matkę Bożą Królową Zakonu Serafickiego, stygmatyzację św. Franciszka z Asyżu, św. Bonawenturę, św. Jana Chrzciciela oraz nawrócenie Szawła – św. Pawła Apostoła w kaplicy radiowego ośrodka Godziny Różańcowej Ojca Justyna (Father Justin Rosary Hour) w Athol Springs koło Buffalo
- malowidło na płótnie The Divine Healer wykonane w 1941 roku dla nieistniejącego już Wesley Memorial Hospital, obecnie znajdujące się na parterze holu głównego (wejście od East Erie Street) szpitala Northwestern Memorial Hospital w centrum Chicago. (Na skutek przebudowy holu w 2013 roku obraz został usunięty)
- dekoracja kaplicy św. Tomasza z Akwinu (w tym 30-metrowy mural Pochodzenie Prawdy) w St. Catherine’s Academy w Anaheim (1958)[38]
- W 2014 roku podczas prac remontowych w klasztorze o.o. Bernardynów w Radecznicy został odnaleziony zamurowany w kanale wentylacyjnym obraz św. Antoniego pędzla Rosena. Obraz został poddany renowacji, po czym wystawiony 26 grudnia tego samego roku na widok publiczny w kościele[39]
Malowidła ścienne Rosena w katedrze ormiańskiej
edytuj-
Ścięcie głowy św. Jana Chrzciciela -
Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny -
Pogrzeb św. Odilona -
Ustanowienie Najświętszego Sakramentu -
Hołd pasterzy betlejemskich
Dzieła Rosena zrealizowane za granicą
edytuj-
Papież Innocenty XI modlący się przed bitwą pod Wiedniem, kościół św. Józefa na Kahlenbergu, Wiedeń -
Chrystus Pantokrator, Narodowe Sanktuarium Niepokalanego Poczęcia, Waszyngton -
Złożenie Chrystusa do grobu, Katedra Narodowa, Waszyngton -
Święta Klara, katedra Łaski Bożej, San Francisco -
Kaplica Bożego Narodzenia, katedra Łaski Bożej, San Francisco
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Maria Zakrzewska w: Internetowy Polski Słownik Biograficzny: Jan Henryk Rosen. www.ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2018-04-11]. (ang.).
- ↑ Wolańska 2010 ↓, s. 147.
- ↑ Wolańska 2010 ↓, s. 148.
- ↑ Wolańska 2010 ↓, s. 149.
- ↑ Wolańska 2010 ↓, s. 150–151.
- ↑ Wolańska 2010 ↓, s. 160.
- ↑ Smirnow 2002 ↓, s. 148–149.
- ↑ Smirnow 2002 ↓, s. 149.
- ↑ Wolańska 2010 ↓, s. 161–162.
- ↑ Smirnow 2002 ↓, s. 147.
- ↑ Smirnow 2002 ↓, s. 149–153.
- ↑ Smirnow 2002 ↓, s. 161.
- ↑ Smirnow 2002 ↓, s. 165.
- ↑ a b c d e f g h Wolańska 2010 ↓, s. 166.
- ↑ Instytut Gość Media, Bitwa Warszawska w Castel Gandolfo [online], Instytut Gość Media, 13 sierpnia 2020 [dostęp 2023-03-18].
- ↑ Joanna Wolańska, Wawel i Kresy. Malowany fryz Jana Henryka Rosena w dziale polskim Esposizione Mondiale della Stampa Cattolica w Watykanie (1936), „Przęgląd Wschodni”, 13 (3 (51)), 2014, s. 609–669 [dostęp 2023-12-16] (pol.).
- ↑ Parafia pw. Nawiedzenia NMP w Lesku: Parafia Rzymskokatolicka w Lesku – Historia Parafii. lesko.przemyska.pl. [dostęp 2018-04-09].
- ↑ a b c d Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Poland: Art in the Embassy: Jan Henryk de Rosen’s Mural, Lost & Found. washington.mfa.gov.pl. [dostęp 2018-04-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-09)]. (ang.).
- ↑ a b Michael Lampen, Grace Cathedral’s Archivist: John De Rosen: Mural Master. www.gracecathedral.org. [dostęp 2018-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2002-10-06)]. (ang.).
- ↑ Cathedral Basilica: History of the Cathedral Basilica. cathedralstl.org. [dostęp 2018-04-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-09)]. (ang.).
- ↑ Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego: Jan Henryk Rosen. www.portal.muzeumjp2.pl. [dostęp 2018-04-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-09)].
- ↑ Mary Lubienski Flanagan w: Polish American Arts Association of Washington, DC: Remembering Jan Henryk de Rosen. www.paaa.us. [dostęp 2018-04-10]. (ang.).
- ↑ Smirnow 2002 ↓, s. 171.
- ↑ Smirnow 2002 ↓, s. 172.
- ↑ Wolańska 2010 ↓, s. 154–156.
- ↑ Wolańska 2010 ↓, s. 157–158.
- ↑ Wolańska 2010 ↓, s. 151–152.
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 27, nr 4 z 31 grudnia 1977.
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 606 „za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle”.
- ↑ Marian Brzezicki. Śp. Jan Henryk Rosen. „Biuletyn”. Nr 44, s. 94, grudzień 1982. Koło Lwowian w Londynie.
- ↑ O Lwowianach, Lwowie i Małopolsce Wschodniej. „Biuletyn”. Nr 37, s. 36, grudzień 1979. Koło Lwowian w Londynie.
- ↑ a b Wolańska 2010 ↓, s. 175.
- ↑ Ewa Śnieżyńska-Stolot, Franciszek Stolot: Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. I: Województwo krośnieńskie (zeszyt 2: Lesko, Sanok, Ustrzyki Dolne i okolice). Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1982, s. 157. ISBN 83-221-0158-9.
- ↑ ks Waldemar Turek: Fresk z Castel Gandolfo. idziemy.pl, wtorek, 11 sierpnia 2020, 09:41:09 Idziemy nr 33/2020. [dostęp 2023-03-18]. (pol.).
- ↑ Opoka.org.pl: Polska obecność w Amerykańskim Narodowym Sanktuarium Maryjnym. opoka.org.pl. [dostęp 2018-04-07].
- ↑ Cathedral of Saint Matthew the Apostle: Blessed Sacrament Chapel. www.stmatthewscathedral.org. [dostęp 2018-04-07]. (ang.).
- ↑ Cathedral of Saint Matthew the Apostle: Baptistry and Nave. www.stmatthewscathedral.org. [dostęp 2018-04-07]. (ang.).
- ↑ St. Catherine’s Academy: History. www.stcatherinesacademy.org. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
- ↑ Gmina Radecznica: Odnaleziono obraz Św. Antoniego. gminaradecznica.pl. [dostęp 2018-04-11].
Bibliografia
edytuj- Jurij Smirnow: Katedra ormiańska we Lwowie. Dzieje Archidiecezji Ormiańskiej Lwowskiej. Przemyśl: San Set, 2002. ISBN 83-88417-55-X.
- Joanna Wolańska: Katedra ormiańska we Lwowie w latach 1902–1938. Przemiany architektoniczne i dekoracja wnętrza, Warszawa. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, 2010. ISBN 978-83-929227-9-7.