Jan Bażyński (ok. 1390–1459)

pruski szlachcic, gubernator Prus

Jan Bażeński albo Bażyński, właśc. Hans von Baysen[1] (ur. ok. 1390, zm. 9 listopada 1459 w Malborku) – kasztelan elbląski, szlachcic pruski, jeden z przywódców opozycji antykrzyżackiej, współorganizator Związku Pruskiego[2].

Jan Bażeński
Herb
herb Bażeński
Rodzina

Bażyńscy

Data urodzenia

ok. 1390

Data i miejsce śmierci

9 listopada 1459
Malbork

Ojciec

Piotr Bażeński

Życiorys

edytuj

Pochodził z lubeckiej rodziny Fleming, przybyłej na teren Warmii w celach kolonizacyjnych w pierwszej połowie XIII w. W 1289 biskup warmiński Henryk Fleming nadał swemu bratu Albertowi wieś Bażyny[3] i od tej pory potomkowie Alberta zwali się "von Baysen" (inaczej "de Bajsen" lub, jak się podpisywał sam Bażeński, "von Baysin"). Był synem Piotra, sędziego ziemskiego w Dąbrównie, właściciela m.in. Elgnowa, brat Aleksandra, Gabriela i Ścibora. Do ich dóbr należały w ok. roku 1450 m.in.: Bażyny, Osiekowo, Kadyny, Gąsiorowo, Lubajny, Iłowo, Perklice, Pagórki, Ostrogóra czy Leszcz.

W służbie zakonu krzyżackiego

edytuj

Z ramienia wielkiego mistrza krzyżackiego Michała Küchmeistera odbywał podróże dyplomatyczne do Anglii, Danii i Portugalii (1419–1422). Według legendy pasowany na rycerza przez króla portugalskiego za odwagę w walce z Maurami. W Portugalii dwa lata walczył z Maurami i po powrocie wielki mistrz poparł rozszerzenie herbu z wiewiórką (Achinger) o murzyna. Po rezygnacji w roku 1422 Küchmeistera z funkcji wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego wycofał się z pracy na rzecz zakonu, jako dyplomata i najemnik.

 
Wizerunek pieczęci Jana Bażyńskiego
 
Dąb Bażyńskiego w Kadynach

Bażyński uczestniczył w zjazdach stanów pruskich, a od 1432 wchodził w skład Tajnej Rady, którą utworzył wielki mistrz Paul Bellitzer von Russdorff. Jako spłatę długów finansowych zakonu wobec Bażyńskiego w roku 1432 wielki mistrz formalnie już przekazał Bażyńskiemu dobra ziemskie w Kadynach koło Elbląga, które pozostały do 1503 roku w rodzinnym posiadaniu. W Kadynach znajduje się nazwany jego imieniem dąb Bażyńskiego.

Przywódca opozycji antykrzyżackiej

edytuj

Jan Bażyński był przywódcą opozycji antykrzyżackiej, uczestnikiem wojny trzynastoletniej, pierwszym gubernatorem Prus. W latach 1431–1432 pośredniczył w sporze szlachty pomezańskiej z biskupem pomezańskim Janem III Winklerem. Na zjeździe szlachty w 1435 w Mikołajkach Pomorskich przewodniczył szlachcie pruskiej niezadowolonej z krzyżackich rządów. Należał do Związku Jaszczurczego. Jako chorąży ostródzki brał udział w założeniu Związku Pruskiego, podpisał dokument erekcyjny Związku 14 marca 1440 r. w Kwidzynie. Przewodniczył Tajnej Radzie Związku, występował przeciw atakom legata papieskiego i wielkiego mistrza krzyżackiego w obronie Związku.

Stał na czele delegacji stanów pruskich przybyłych z Torunia do Krakowa w lutym 1454 roku, aby prosić króla Kazimierza Jagiellończyka o inkorporację ziem państwa krzyżackiego. W mowie z 21 lutego 1454 prosił monarchę, aby wcielił [ziemie władane przez Krzyżaków] do królestwa Polskiego od którego jesteśmy oderwani.

W służbie królewskiej

edytuj

Król Kazimierz Jagiellończyk 6 marca 1454 podpisał akt inkorporacji, jednocześnie wypowiadając Zakonowi wojnę, znaną jako wojna trzynastoletnia. Od 9 marca 1454 Jan Bażeński został pierwszym gubernatorem Prus. Jako gubernator przebywał w Elblągu, a od 1457 w Malborku. W latach 1457 i 1459 dowodził obroną Malborka przed atakami wojsk krzyżackich. Krzyżacy zorganizowali nieudany zamach na Bażeńskiego. Jan Bażeński był też starostą sztumskim (1454) i tolkmickim (1456–1459). Jako kasztelan elbląski otrzymywał dochody z Elbląga oraz z rybołówstwa w Zatoce Ryskiej. Jan Bażeński zmarł 9 listopada 1459 w Malborku, a pochowany został w Elblągu. Następnym gubernatorem Prus został jego brat Ścibor Bażyński.

Upamiętnienie

edytuj

Jan Bażyński jest patronem kilku ulic w kraju (Gdańsk, Elbląg, Malbork, Olsztyn). Jego postać znalazła się w herbie powiatu ostródzkiego.

Dla jego upamiętnienia powiat ostródzki i gmina Ostróda postanowiły w 1966 nazwać imieniem Jana Bażyńskiego Liceum Ogólnokształcące nr 1 w Ostródzie.

W Kadynach na cześć Jana Bażyńskiego nazwano Dąb Bażyńskiego, jedno z najstarszych drzew w Polsce[4].

Przypisy

edytuj
  1. Rudolf Grieser, Baysen, Hans von [online], Deutsche Biographie [dostęp 2023-05-01] (niem.).
  2. Tadeusz Oracki, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku. A-K. Olsztyn 1984, s.14.
  3. Nr 81. W: Codex diplomaticus Warmiensis oder Regesten und Urkunden zur Geschichte Ermlands. T. I: Urkunden der Jahre 1231-1340. Mainz ; Leipzig ; Braunsberg: 1860-1935, s. 140 (skan 350). [dostęp 2014-08-16]. (łac. • niem.).
  4. Oto najpiękniejsze, polskie drzewa. I ich niezwykłe historie [online], bydgoszcz.wyborcza.pl, 2016 [dostęp 2024-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-12].

Bibliografia

edytuj

Zobacz też

edytuj