Jakub Gawath
Jakub Gawath[1], także Jakub Gawatowicz, orm. Հակոբ Գավաթովիչ, Գավաթ, Hakop Gawatowicz, Gawat (ur. 17 marca 1598 we Lwowie, zm. 17 czerwca 1679 tamże) – polski pisarz ormiańskiego pochodzenia, a także tłumacz, dramatopisarz, nauczyciel, polemista oraz ksiądz katolicki.
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
Życiorys
edytujBył synem ubogich mieszczan lwowskich. Dzięki swojej protektorce, Katarzynie z Kostków Sieniawskiej, właścicielce Brzeżan, studiował w Akademii Krakowskiej, gdzie w 1615 uzyskał tytuł bakałarza wydziału sztuk wyzwolonych. Dzięki protektorowi hetmanowi Stanisławowi Żółkiewskiemu został nauczycielem w Kamionce Strumiłowej.
Po śmierci hetmana Żółkiewskiego w 1620 w bitwie pod Cecorą został księdzem i poświęcił się pisarstwu religijnemu. W poł. XVII wieku jako kanonik lwowski zyskał wysoki autorytet w Rzeczypospolitej. W 1655 w czasie obrony Lwowa był posłem do Bohdana Chmielnickiego. Podobną misję pełnił w czasie oblężenia miasta w 1672 przez Turków.
Twórczość
edytujW Kamionce Strumiłowej w 1619 napisał swoje najbardziej znane dzieło – sztukę dramatyczną Tragaedię, albo Wizerunk śmierci przeświątego Jana Chrzciciela, przesłańca Bożego, którą wystawił z udziałem swoich uczniów tego samego roku w czasie jarmarku świętojańskiego we Lwowie. Tragedia, składająca się z 5 aktów, intermediów, chórów, prologu i epilogu, zachowana w unikacie, jest uznawana za wybitne świadectwo barokowego teatru jarmarcznego. Dramat został zagrany dla uczestników odpustu lwowskiego odbywającego się w 1619. Nawiązując do sytuacji odpustowej autor wprowadził do sztuki jarmarcznych chłopów, a sam utwór przystosował do ich wyobrażeń oraz języka. W utworze zamieścił dwa wstępy w języku polskim oraz ruskim. Umieścił w nim także wątek martyrologiczny. Biblijna historia o św. Janie i Herodzie Antypasie, który po niezwykłym tańcu córki Herodiady obiecał jej dar, którym stała się głowa św. Jana, została ujęta w naiwnym ludowym stylu.
Gawath zajmował się również tłumaczeniami. M.in. przetłumaczył Liber specialis gratiae Mechtyldy z Hackeborn[2].
Dzieła
edytuj- Carmen in gratiam illustrium fratrum Nicolai et Procopii Sieniaviorum, dum ab extera gente reduces venirent 1619[3],
- Kazanie, które na pogrzebie szlachetney Paniey J. MP. Elżbiety Ważyńskiey Dnia 4 Stycznia zmarłey, a 18 tegoż mies: w Kościele Wiżniańskim r. p. 1629 pochowaney miał X. Jakób Gawath Leopolita pleban Wizniański. Za dozwoleniem Urzędu duchownego. Lwów 1629[4],
- Postylle Katholiczney o Swiętych Część Wtora Letnia, W kthorey się zawieraią Kazania na Swiętha Panny Maryey, Apostołow, Męczennikow y innych Swiętych, ktorych święta Kościoł zwykł obchodzić począwszy od ś. Jana Krzciciela aż do Adwentu. – War. B.,
- Tragaedię, albo Wizerunk śmierci przeświątego Jana Chrzciciela, przesłańca Bożego 1619,
- Usługa codzienna Naświętszej Bogarodzice Pannie Maryjej dla Bractwa Nasłodszego Imienia onej..., Lwów 1647[5],
- Szkoła cierpliwości[6],
- Rosocoronetvm Marianvm varia pro varietate temporum Rosaria & Coronas, Deiparae Virginis ergò adornandae, nec non adorandae complectens. Kraków 1642[7],
- Poseł Boskiey Łaskawości, Albo Wielkich Łask Duchownych, [...] Gertrvdzie S. Bogomyślnością wielce sławney Obwieszczenia: Wszelkiego stanu ludziom, do gorętszey sie, w miłości Bożey zaprawy, barzo pożyteczne: Piącią Części tey Xiąszki opisane, Gertruda Wielka; Dorota Daniłowiczówna; Jakub Gawath; Sebastian Nowogórski; Drukarnia Jezuitów Lwów W Drukarni Colleg. Societ. Iesv, y Sebastyana Nowogorskiego, 1648.
- Kalendarz stary omylny y nie pewny. 1664[8],
- Supplement dwom traktacikom o kalendarzu starym omylnym y niepewnym, Lwów 1665[9],
- Terror Cleri totis[10]
Tłumaczenia
edytuj- Liber specialis gratiae Mechtyldy z Hackeborn przetłumaczone na język polski i wydane w 1645 we Lwowie pt. Zwierciadło Dvchowney Łaski, To iest: Dziwne Cudowney Pannie; Zakonnicy, y Xieniey Reguły Benedykta S. Zakonnic w Oetilstetynie, w Saskiey Ziemi Mechtildzie S. w vstawiczney Bogomyslnosci trwaiącey niebieskie objawienia...[11][12]
Przypisy
edytuj- ↑ Karol Estreicher, Bibliografia polska Estreichera II ed./8 s. 108.
- ↑ „Cztery mistyczki, dwa imiona i jeden klasztor”.
- ↑ Carmen in gratiam illustrium fratrum Nicolai et Procopii Sieniaviorum, dum ab extera gente reduces venirent.Impressum in suburb. Javoroviensi apud S. Nicolaum A 1619.
- ↑ „Kazanie, które na pogrzebie szlachetney Paniey J. MP. Elżbiety Ważyńskiey Dnia 4 Stycznia zmarłey” We Lwowie w drukarni Jana Szeligi J. M. X. Arcybiskup. Druk. 1629.
- ↑ „Usługa codźienna Náswiętszey Bogárodźice Pánnie Maryey” na stronach biblioteki narodowej Litwy.
- ↑ „Szkoła cierpliwości”, Lwów 1640.
- ↑ „Rosocoronetvm Marianvm varia pro varietate temporum Rosaria & Coronas, Deiparae Virginis ergò adornandae, nec non adorandae complectens. Cum septendiali penso, atq; paruis pronominibus Jesus et Maria, et de Conceptione Virginis immaculata officiolis. Authore et collectore R. Jacobo Gawath artiū ac philos: bac: in archidioec: Leopolien. Parocho Wiznianen. Cracoviae, Typis Stanislai Bertvtowic, 1642.
- ↑ „Kalendarz stary omylny y nie pewny. Iz Obserwantów swoich barzo często omylnie Wielkanoc święcić sprawuje, y w co inszego dla tych omyłek wprawuje, co było y przeszłego roku 1663 y teraźniejszego 1664 będzie, krotka demonstracya. Z pozwoleniem Urzędu Duchownego.”, Drukowano we Lwowie, 1664.
- ↑ „Supplement dwom traktacikom o kalendarzu starym omylnym y niepewnym, którym iaśnie się dowodzi, że starego kalendarza obserwantowie, powinniby w każdym miesiącu całego roku Wielkanoc swoię, czasów y lat pewnych odprawować, ieśliby do poprawy pewney y nieomylney, nowego kalendarza nie przystąpili. Wydany przez W. X. Jakuba Gawatha kanonika lwowskiego. Z pozwoleniem urzędu duchownego we Lwowie.” Lwów, Roku pańskiego 1665.
- ↑ 'Terror Cleri totis, illi, cordium medullis apprehendendus nec non iugiter ruminandus. Ex libris Reuelationum S. Birgittae (sic) Viduae, regni Sueciae & Poloniae patronae per Jacobum Gawath Canon. Leop. excerptus et Superiorum permissu editus.”.
- ↑ Zwierciadło Dvchowney Łaski, To iest: Dziwne Cudowney Pannie; Zakonnicy, y Xieniey Reguły Benedykta S. Zakonnic w Oetilstetynie, w Saskiey Ziemi Mechtildzie S. w vstawiczney Bogomyslnosci trwaiącey niebieskie objawienia [...]: Na pięć Części rozdzielone: Z przydatkiem O Zywocie y Smierci Giertrudy S. rodzoney teyże Mechtildy S. Siostry, y z Zywotem samey Mechtildy S. nowo wynalezionym, Gertruda Wielka; Dorota Daniłowiczówna; Jakub Gawath; Sebastian Nowogórski; Drukarnia Jezuitów Lwów W Drukarni Colleg. Societ. Iesv, y Sebastyana Nowogorskiego, 1645.
- ↑ „Zwierciadło Duchowney Łaski To iest Dziwne Cudowney Pannie” w wersji cyfrowej na stronach Dolnośląskiej Biblioteki Cyfrowej.
Bibliografia
edytuj- Sadok Barącz, Gawath Jakób. Szkic bibliograficzny, Poznań 1890.
- Tragaedia, albo Wizerunk śmierci przeświątego Jana Chrzciciela, przesłańca Bożego wyd. J. Lewański, w: Dramaty staropolskie, t. 2, W. 1959.