J-1 Prząśniczka
J-1 Prząśniczka – jednomiejscowy samolot amatorski, zastrzałowy górnopłat o prostej i lekkiej, drewnianej konstrukcji ze stałym podwoziem, silnikiem pchającym umieszczonym za kabiną pilota. Samolot zaprojektował konstruktor amator Jarosław Janowski z Łodzi.
 J-1 Prząśniczka w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Konstruktor |
Jarosław Janowski |
| Typ |
samolot amatorski |
| Konstrukcja |
drewniana |
| Załoga |
1 |
| Historia | |
| Data oblotu |
1970 |
| Liczba wypadków |
2 |
| Dane techniczne | |
| Napęd |
1 × Saturn 500 |
| Moc |
25 KM |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
7,6 m |
| Długość |
4,88 m |
| Wysokość |
1,75 m |
| Profil skrzydła |
Clark-Y |
| Masa | |
| Własna |
130 kg |
| Startowa |
270 kg |
| Zapas paliwa |
20 l |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. |
150 km/h |
| Prędkość przelotowa |
110 km/h |
| Prędkość minimalna |
66 km/h |
| Prędkość wznoszenia |
120 m/min |
| Pułap |
2500 m |
| Zasięg |
250 km |
| Rozbieg |
100 m |
| Dobieg |
50 m |
Historia
edytuj
Zamysłem Jarosława Janowskiego było skonstruowanie samolotu o uproszczonej konstrukcji, zbudowanego z łatwo dostępnych materiałów, taniego w budowie i eksploatacji.
Samolot zaprojektował sam w lipcu 1967 roku, a zbudował wraz ze Stefanem Polawskim i Witoldem Kalitą[1], kolegami z Aeroklubu Łódzkiego. Samolot zbudowano w Łodzi w pokoju o powierzchni 18 m², w mieszkaniu w bloku na drugim piętrze. Na początku 1969 roku zakończono budowę kadłuba i skrzydeł. 15 kwietnia 1969 roku uruchomiono silnik do samolotu Saturn-500.
Janowski zaprojektował według własnego pomysłu silnik, który zbudował Stefan Polawski. Był to dwusuwowy bokser, gaźnikowy silnik o pojemności 500 cm³, zbudowany z części wyprodukowanych w Niemieckiej Republice Demokratycznej pochodzących z silnika motocykla MZ 250.
Konstruktor starał się o zezwolenie na oblot samolotu dostarczając dokumentację i opis techniczny maszyny do Inspektoratu Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych, a decyzji urząd nie podejmował. 30 lipca 1970 roku pilot Jerzy Orłowski wykonał pierwszy lot samolotem bez oficjalnego zezwolenia[2]. Po próbnym locie pilot potwierdził dobre właściwości lotne samolotu. Testowy lot wykonano w tajemnicy, ponieważ biurokratyczna niechęć i restrykcyjne przepisy w PRL nie pozwalały na zarejestrowanie samolotu amatorskiej budowy, a wymagania wykonania obliczeń wytrzymałościowych i szczegółowej dokumentacji technicznej były niemożliwe do zrealizowania przez amatora konstruktora.
Sprawę konstruktora „Prząśniczki” nagłośniono w czasopismach „Razem” i „Kulisy” oraz w „Dzienniku Łódzkim”, a w programie telewizyjnym Progi i bariery Janowski przedstawił problemy zarejestrowania samolotu w Polsce[1]. Instytut Lotnictwa w 1972 roku przyjął samolot do badań, jednak badań i testów nie rozpoczęto. W 1973 roku profesor Politechniki Warszawskiej Zbigniew Brzoska wykonał ekspertyzę konstrukcji samolotu i przeprowadził pobieżne obliczenia konstrukcyjne. Pozytywna opinia profesora Brzoski spowodowała, że samolot i silnik przeszedł testy, badania, próby w locie, po czym uzyskał certyfikat Instytutu Lotnictwa po 4 latach pod wpływem mediów oraz opinii publicznej.
8 czerwca 1976 roku samolot J-1 został zarejestrowany jako motoszybowiec i został wpisany do Rejestru Cywilnych Statków Powietrznych ze znakiem rejestracyjnym SP-002[3]. „Prząśniczka” należąca do konstruktora wylatała około 400 godzin, 11 lipca 1981 roku uległa zniszczeniu na skutek wypadku[1], do którego doszło na lotnisku Lublinek koło Łodzi. Uniemożliwiło to prezentację konstrukcji na I Ogólnopolskim Zlocie Konstruktorów Amatorów Lotniczych w Łodzi. Konstruktor, pilotujący samolot, wyszedł z katastrofy bez szwanku.
W 1973 roku Janowski dostosował plany konstrukcyjne samolotu do przepisów amerykańskich, co umożliwiło produkcję za granicą. Egzemplarze zmodyfikowanej wersji J-1B Don Quixote zbudowano na świecie. W Polsce według planów Janowskiego zbudowano kilka egzemplarzy różniących nieznacznie się wymiarami i silnikiem. W 1983 roku w dwumiesięczniku Plany Modelarskie opublikowano plany modelu samolotu J-1 Prząśniczka (w skali 1:3), który jest budowany na świecie[4]. Następnym samolotem zaprojektowanym przez Janowskiego był samolot J-2 Polonez, który był rozwinięciem samolotu J-1 Prząśniczka.
Jeden z egzemplarzy J-1 Prząśniczka znajduje się w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, gdzie został przekazany w 2008 roku[5].
21 lipca 2024 roku doszło do drugiego w historii wypadku z udziałem samolotu J-1. W miejscowości Lipowa (woj. śląskie) maszyna runęła na ziemię krótko po starcie, a następnie stanęła w płomieniach[6].
Konstrukcja
edytuj
J-1 Prząśniczka to grzbietopłat o lekkiej konstrukcji ze stałym podwoziem, silnikiem pchającym umieszczonym za kabiną pilota i drewnianym śmigłem.
Kadłub samolotu o konstrukcji drewnianej, posiadający ramę nośną spawaną z rurek stalowych, do których mocowane są skrzydła, podwozie, zbiornik paliwa i silnik oraz boki kadłuba. Tył kadłuba wykonany w formie kratownicy drewnianej. Całość kryta sklejką. Tablica przyrządów wyposażona w prędkościomierz, wariometr, busolę, chyłomierz poprzeczny. Fotel pilota dostosowany do spadochronu plecowego. Osłona kabiny pilota wykonana z szkła akrylowego[7].
Statecznik pionowy wykonany jako integralna część kadłuba. Usterzenie poziome o profilu NACA 0012, konstrukcji drewnianej, kryte sklejką. Napęd steru kierunku linkowy, steru wysokości popychaczowo-linkowy[8].
Płat o profilu Clark-Y, konstrukcji dwudźwigarowej z dźwigarem głównym skrzynkowym oklejonym sklejką. Do pierwszego dźwigara kryty sklejką, dalej płótnem. Skrzydła podparte pojedynczymi zastrzałami wykonanymi z rury stalowej. Wyposażone w lotki o napędzie popychaczowo-linkowym[9].
Podwozie główne stałe z amortyzowanym, sterowanym kółkiem ogonowym.
Napęd – dwusuwowy silnik amatorski Saturn-500 o mocy 25 KM napędzający stałe, drewniane śmigo pchające.
Malowanie
edytujGórna część kadłuba i płat malowany na biało, dolna część kadłuba i drobne akcenty na stateczniku pionowym czerwone. Malowanie wykonane z użyciem farb nitro[8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c FATALNY KONIEC „PRZĄŚNICZKI”. „Dziennik Łódzki”. 136/1981, s. 2, 13 lipca 1981. Łódź: RSW „Prasa-Książka-Ruch” Kombinat Wydawniczo-Kolportażowy. ISSN 0208-7707.
- ↑ Taylor 1976 ↓, s. 170.
- ↑ Samolot zarejestrowano jako motoszybowiec z powodu braku przepisów dla samolotów amatorskich i ultralekkich, była to druga w PRL zarejestrowana, amatorska konstrukcja, pierwszą konstrukcją był samolot Kukułka Eugeniusza Pieniążka
- ↑ „Plany Modelarskie” nr 2, 1983, autor: opracowanie graficzne Lech Podgórski.
- ↑ Janowski J-1 Prząśniczka. muzeumlotnictwa.pl, 21 czerwca 2011.
- ↑ Samolot w ogniu, pilot nie żyje [online], TVN24, 21 lipca 2024 [dostęp 2024-07-21] (pol.).
- ↑ Skrzydlata Polska i 23'1970 ↓, s. 8-9.
- ↑ a b Skrzydlata Polska i 23'1970 ↓, s. 9.
- ↑ Skrzydlata Polska i 23'1970 ↓, s. 8.
Bibliografia
edytuj- John W. R. Taylor (red.), Jane's all the world aircraft, London: Jane's Yearbooks, 1976, ISBN 0-354-00521-9, OCLC 14232555.
- Expres Reporterów, Henryk Jabłonowski “Człowiek z latającą maszyną” (1985) ISBN 83-03-01069-7.
- J-1 Prząśniczka, Plany Modelarskie, 2/1983 ISSN 0137-852X.
- Jarosław Janowski. „Prząśniczka”. „Skrzydlata Polska”. 23/1970, 7 czerwca 1970. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.