Język afrikaans

Język afrikaans, język afrykanerski (afr. afrikaans, Afrikaanse taal) – indoeuropejski język należący do dolnosaksońskiej gałęzi języków zachodniogermańskich, będący językiem ojczystym południowoafrykańskich Koloredów oraz białych Afrykanerów. Powstał na styku kultur w Kolonii Przylądkowej z XVII-wiecznych dialektów niderlandzkich pod wpływem języka malajskiego i portugalskiego oraz miejscowych języków ludów hotentockich (Khoi, Khoikhoi). Niderlandzkim – językiem urzędowym holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej (VOC) – mówili funkcjonariusze, żołnierze Kompanii oraz europejscy osadnicy, przybywający na tereny dzisiejszej Republiki Południowej Afryki od połowy XVII wieku, a pochodzący głównie z Holandii i Niemiec oraz w mniejszym stopniu z Francji i Skandynawii. Koloniści ci dali początek Burom, czyli przodkom dzisiejszych Afrykanerów. Językiem malajskim i portugalskim posługiwała się na Przylądku większość sprowadzanych niewolników. W ten sposób afrikaans ukształtował się na styku języków, kultur, ras i religii jako język codziennej komunikacji i aż do końca XIX wieku traktowany był pogardliwie jako mowa Hotentotów, Koloredów oraz niewykształconych farmerów z prowincji. Podstawowy zasób słownictwa w afrikaans, ok. 90%, pochodzi z języka niderlandzkiego, lecz wykazuje on także wpływy leksykalne malajskiego, portugalskiego, a od XIX wieku także elementy przejęte z języka angielskiego oraz miejscowych języków bantu.

afrikaans

Obszar	Południowa Afryka, Namibia i inne
Liczba mówiących	7 milionów
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki germańskie Języki zachodniogermańskie Język afrikaans
Status oficjalny
język urzędowy	Południowa Afryka
Organ regulujący	Die Taalkommissie
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	af
ISO 639-2	afr
ISO 639-3	afr
IETF	af
Glottolog	afri1274
Ethnologue	afr
GOST 7.75–97	афр 070
Linguist List	afr
WALS	afr
SIL	AFK
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku afrykanerskim Słownik języka afrykanerskiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Zasięg afrikaans w Namibii

     0–10%

     10-35%

     35–60%

     60–80%

Zasięg afrikaans w Południowej Afryce

     0–20%

     20–40%

     40–60%

     60–80%

     80–100%

Tablica na pomniku języka afrikaans z napisami w języku afrikaans

W trakcie migracji ludności wykształciły się trzy podstawowe dialekty:

• przylądkowy afrikaans (Kaapse Afrikaans) – na terenie pomiędzy Kapsztadem, Stellenbosch a Graaff-Reinet
• afrikaans znad Rzeki Pomarańczowej (Oranjerivier-Afrikaans) – w płn. części Kraju Przylądkowego
• afrikaans znad wschodniej granicy (Oosgrens-Afrikaans) – w okolicach Graaff-Reinet i na wschód od tego miasta.

Dość specyficznym dialektem tego języka jest oorlans.

Do końca XIX wieku afrikaans funkcjonował na równi z językiem niderlandzkim i uzupełniał go w niższych rejestrach, ale w niepodległych państwach burskich (Transwal, Orania) urzędowym był nadal niderlandzki. Pozostał on też językiem kościoła reformowanego. Od lat 40. XIX wieku zafrykanizowane formy niderlandzkiego były coraz częściej używane w prasie, a od lat 70. datują się pierwsze próby kodyfikacji i emancypacji afrikaans, co miało bezpośredni związek z agresywną anglicyzacją oraz uzyskiwaniem świadomości narodowej przez Afrykanerów. Po podboju republik burskich przez Wielką Brytanię (tzw. wojny burskie) język afrikaans stał się podstawowym elementem afrykanerskiej tożsamości narodowej i nastąpiła jego szybka standaryzacja i rozwój: w 1925 r. stał się obok angielskiego, na równi z niderlandzkim, językiem urzędowym w Związku Południowej Afryki, a potem w Republice Południowej Afryki oraz w Namibii, w praktyce jednak szybko wyparł język niderlandzki. Obecnie jest jednym z 11 urzędowych języków RPA; używany jest też powszechnie w Namibii.

Afrikaans jako językiem ojczystym posługuje się ok. 6,2 mln mieszkańców RPA, z czego zdecydowaną większość stanowią Afrykanerzy i Koloredzi oraz dodatkowo 4 mln jako jednym z dwóch języków ojczystych (łącznie ok. 26% populacji RPA). Najwięcej użytkowników afrikaans skupia się w stolicy kraju – Pretorii oraz w Bloemfontein, a także na całym obszarze Kraju Przylądkowego, czyli w zachodniej części RPA. Ze współczesnych prowincji RPA największym udziałem mówiących językiem afrikaans cechują się:

• Północna Prowincja Przylądkowa (Noord-Kaap) – 70%
• Zachodnia Prowincja Przylądkowa (Wes-Kaap) – 54%
• Wschodnia Prowincja Przylądkowa (Oos-Kaap) – 30%
• Zachodni Transwal (Wes-Transvaal) – 22%
• Mpumalanga (region stołeczny) – 21%
• Oranje – 16%
• Wschodni Transwal (Oos-Transvaal) – 12%.

W pozostałych dwóch prowincjach (KwaZulu-Natal oraz Północny Transwal) udział mówiących językiem afrikaans jest bardzo mały. Afrikaans jest również językiem ojczystym ok. 130 tys. mieszkańców Namibii, w tym 25% ludności stolicy kraju – Windhuku, ok. 25 tys. mieszkańców Botswany oraz kilku tysięcy osób w Malawi. Afrikaans pełni, choć w ograniczonym przez znajomość jęz. angielskiego zakresie, funkcję lingua franca w regionie Afryki Południowej – jest ważnym narzędziem komunikacji na terenie RPA, Namibii, Botswany i Zambii.

Język afrikaans a język niderlandzki

Gramatyka

Przyimki

Język niderlandzki	Język afrikaans	Uwagi
van	van	„od” (odpowiednik angielskiego of)
voor	vir	„dla”

Zaimki nieokreślone

Język niderlandzki	Język afrikaans	Uwagi
ander	ander	„inny”

Zaimki osobowe

Język niderlandzki	Język afrikaans	Uwagi
ik	ek	„ja”

Odmiana czasownika „być” (niektóre formy)

Język niderlandzki	Język afrikaans	Uwagi
is	is	czas teraźniejszy, liczba pojedyncza, 3. osoba

Spójniki

Język niderlandzki	Język afrikaans	Uwagi
en	en	„i”
slechts	mar net 'n	„tylko”

Przyrostki

Język niderlandzki	Język afrikaans	Uwagi
-lijke	-like	Tworzenie przymiotnika lub przysłówka (odpowiednik niemieckiego -lich): hol. mogelijke – afrik. moontlike

Zobacz też

• południowoafrykańska odmiana języka angielskiego