Wikipedia

Hejtus

wieś w województwie pomorskim

Hejtus (dodatkowa nazwa w j. kaszub. Hejtuz) – część wsi kaszubskiej Pomieczyno w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie kartuskim, w gminie Przodkowo[3][4]. Wchodzi w skład sołectwa Pomieczyno.

Hejtus
część wsi
ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Powiat

kartuski

Gmina

Przodkowo

Część miejscowości

Pomieczyno

Liczba ludności (2006)

75

Strefa numeracyjna

58

Kod pocztowy

83-305[2]

Tablice rejestracyjne

GKA

SIMC

0169667

Położenie na mapie gminy Przodkowo
Mapa konturowa gminy Przodkowo, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Hejtus”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Hejtus”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Hejtus”
Położenie na mapie powiatu kartuskiego
Mapa konturowa powiatu kartuskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Hejtus”
Ziemia54°24′38″N 18°10′24″E/54,410556 18,173333[1]

W latach 1975–1998 Hejtus administracyjnie należał do województwa gdańskiego.

1 km na zachód od Pomieczyna Królewskiego znajduje się osada Hejtus. Nazwa osady w 1773 roku została zapisana jako Heytuss, w 1789 r. Heitus, w 1865 r. Heytus. Od 1921 r. nazywa się Hejtus. Podobnych osad powstawało wiele w XVII i XVIII w. W 1773 r. pustkowie opuścił zarządca Deynert i otrzymał je Andrzej Cirocki. W 1820 r. stały tutaj 2 królewskie gburstwa, mieszkało tu 12 osób. Jeszcze w 1885 r. osada należała do Sianowskiej Huty. Wówczas w 8 domach mieszkało 75 osób[5]. Ze spisu ludności z 1.12.1890 r. dowiadujemy się, że mieszkało tu 63 Kaszubów katolików[6].

Według lustracji królewszczyzn z 1664 r. osada Hejtus należała do starostwa mirachowskiego i była królewszczyzną, stanowiła własność króla. W 1701 r. żyło tu 8 luteran i odnotowano dolnoniemiecką nazwę Hejtus, tzn. dom na siano. W 1701 r. w osadzie-pustkowiu Heytus (Hytus) odnotowano hutę szkła. Najpierw została tu wybudowana buda na siano, a następnie gospodarstwo i huta szkła. Do 1775 r. miejscowość należała do parafii Strzepcz, natomiast od 1775 r. Sianowo prowadziło księgi parafialne i do tej parafii należał Heytus[7]. W 1765 r. mieszkał tu Mikołaj Paszeta, który płacił z tego pustkowia 50 złotych pruskich. Jego budynki były w dobrym stanie. Jeśli chodzi o tacę, to ze wsi Pomieczyna i pustkowia Hejtuza każdy powinien dać do Strzepcza księdzu po wiertlu żyta, tyleż owsa[8]. W 1765 r. miejscowość należała do powiatu mirachowskiego, natomiast w 1773 r. Heytuss należał do powiatu kartuskiego[9].

W 1848 r. Heytusem zarządzał Urząd Domen w Kartuzach, stały tu 3 budynki, mieszkało 31 katolików. Obszar wsi zajmował 1 włókę (1 włóka "nowopolska" (od 1819 r.) = 30 morg = 16,79616 ha). W 1852 r. Joseph Miotk posiadał grunty na Heytusie i w Pomieczynie Królewskim. Do 1882 r. jego areał ziemi ornej na Heytusie wynosił 1,69ha, natomiast w Pomieczynie Królewskim 6,83ha. Ziemie te, wraz z budynkiem mieszkalnym na Heytusie, małym podwórkiem z ogrodem o powierzchni 3/4 morga (ok.0,42ha)oraz stodołą, na mocy umowy sądowej z 24.03.1882 r. weszły w skład wspólności ustawowej małżeńskiej Albrechta i Marianny Wilczewskich. Umowa opiewała na rentę dożywotnią na kwotę 1200 marek dla Josepha Miotk i Magdalene z d. Meise. Wspomniane gospodarstwo rolne Wilczewscy sprzedali jakiś czas później Johannowi Schulz. Środki ze sprzedaży pozwoliły im nabyć majątek o powierzchni 82 mórg za zgodą pruskich władz od niemieckiego osadnika Brücknera. Część tego majątku pochodziła od rodziny Hoenego z Pępowa (Pempau). Wskutek pruskich prześladowań Wilczewscy zdecydowali się opuścić Heytus w 1904 r.[10] Po 1904 r. część gospodarstwa po Wilczewskich na Heytusie nabyło małżeństwo Joseph Schroeder i Rosalia z d. Hoeft.

W III tomie Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, wydanego w 1882 r., czytamy: Hejtus, inaczej Haytus, wybudowanie do Sianowskiej Huty, powiat kartuski, w okolicy lesistej i piaszczystej, niedaleko traktu bitego lezeńsko-pomieczyńskiego (wejherowskiego), przedtem posiadłość starostwa mirachowskiego, na własność wydana w 1820 r. Parafia Sianowo, szkoła Pomieczyno, poczta Kartuzy[11]. Słowa " na własność wydana w 1820 r." oznaczają, że tutejsi chłopi z woli króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III zostali uwłaszczeni i otrzymali wolność osobistą.

W latach 1867–1905 dzieci z Hejtusa pobierały naukę (początkowo w języku polskim, a od 1873 r. usuwano polski ze szkolnictwa) w elementarnej szkole katolickiej w Pomieczynie Szlacheckim (budynek Jakuba Konkola naprzeciwko obecnego kościoła). Od 1905 r. dzieci z Hejtusa uczyły się w nowej ceglanej szkole elementarnej w Pomieczynie (obecnie ul.Kartuska 16)[12]. W 1905 r. mieszkało tu 75 osób[13]. Dnia 13.03.1919 r. w walkach na zachodzie poległ Leo Miotk. Urodził się 12.06.1897 r. na Heytusie. Spoczywa w Żaganiu w kwaterze poległych w I wojnie światowej na cmentarzu komunalnym przy ulicy Kożuchowskiej[14].

Już po odzyskaniu niepodległości w 1921 r. na Hejtusie w 10 domach zamieszkiwało 36 mężczyzn i 33 kobiety. Podczas spisu każdy i każda z nich podali wyznanie rzymskokatolickie i narodowość polską. 15 listopada 1927 r. osada przeszła z sianowskiej parafii do pomieczyńskiej pw. św. Józefa. Żyło tu wówczas 60 osób. W 2014 r. liczba mieszkańców wyniosła 43[15].

Corocznie w lipcu przez wieś przechodzą pielgrzymi z Chwaszczyna (ósma pielgrzymka w 2013 r.)[16] oraz z Banina (jedenasta pielgrzymka w 2013 r.) do Sianowa na odpust Matki Boskiej Szkaplerznej, Królowej Kaszub. Towarzyszy im w drodze orkiestra dęta[17]. Niedaleko wsi są dwa przysiółki o nazwach: Brazylia i Syberia. Wieś Hejtus graniczy z otuliną Kaszubskiego Parku Krajobrazowego, natomiast do granic parku są 4 km[18].

Miejscowość graniczy z gminą Kartuzy. Kilkaset metrów stąd w kierunku północnym przebiega granica powiatu kartuskiego i wejherowskiego (granica gminy Przodkowo z gminą Szemud). Ok.200 m na południe od wspomnianej granicy powiatów znajduje się wzniesienie o wysokości 242,6 m n.p.m. Odległości drogowe Gdańsk Port Lotniczy (29 km), Gdańsk Wrzeszcz (33 km), Gdynia Główna (39 km), Wejherowo (30 km), Kartuzy (16 km), Szymbark (35 km), Sianowska Huta (3 km), Sanktuarium Matki Boskiej Królowej Kaszub w Sianowie (7 km), Pomieczyno (1,9 km).

Odległości do najbliższych jezior: 4,5 km Otalżyno (powierzchnia 79,6ha), 3,5 km Białe (54,6ha) i Czarne, 2,5 km Dębice. Z Pomieczyna na Hejtus prowadzi ulica Słupia[19]. W 1951 r. państwo Dampc zbudowali ceglaną kapliczkę, która znajduje się przed lasem przy drodze prowadzącej w kierunku Sianowskiej Huty. Widnieje na niej napis "Królowo Korony Polski Módl się za nami L.T.D.1951 r." Przed 1951 r. w tym miejscu stał krzyż[20]. W 1962 r. na Hejtusie zabłysła pierwsza żarówka, pojawiła się elektryczność.

W okolicznych mokradłach znajdują się siedliska żurawia.

Działa tu Pomorski Ośrodek Rehabilitacji Dzikich Ptaków i Drobnych Ssaków "Ostoja". Ośrodek w Hejtusie prowadzony jest przez Stowarzyszenie Pomocy Zwierzętom Ostoja, którego siedzibą jest klinika weterynaryjna w Gdyni. Przyjmowane są tu ptaki od wróbla po orła oraz ssaki: jeżowate, wiewiórki, gryzonie z rodziny pilchowatych i zające[21].

Przez Hejtus przebiega całoroczny szlak do turystyki pieszej, rowerowej i narciarstwa biegowego na odcinku Chwaszczyno – Sianowo[22] Tu bierze początek żółty (3,7 km), czerwony (15 km) i zielony (14,6 km) szlak Nordic Walking[23] Przez Hejtus prowadzi Błękitny Szlak Rowerowy, łączący stację kolejową w Gdańsku-Osowej z Sianowem (34 km)[24]. Hejtus znajduje się również na zielonej trasie rowerowej, tzw. Kartuska Przyrodnicza Trasa Rowerowa Kartuzy – Łapalice – Jez. Białe – Pomieczyńska Huta – Sianowo o długości 26,5 km. W odległości ponad 1 km znajduje się droga wojewódzka nr 224. Część tej drogi (Leźno-Pomieczyno) wybudowano w l. 1866-1869[25]. natomiast 5,5 km stąd znajduje się nieczynna dziś linia kolejowa Kartuzy-Lębork (powstała w październiku 1905 r.)[26]

Hejtus jest położony w obrębie obwodu łowieckiego nr 47 "Smolne Błoto" w sektorze VI[27]

16.11.2014 r. w wyborach samorządowych radnym Gminy Przodkowo został wybrany mieszkaniec Hejtusa, 42-letni Franciszek Walkusz[28]. Wybrany ponownie w wyborach samorządowych w 2018 r.[29]

Z Hejtusa pochodził Ignacy Wilczewski – polski działacz społeczny w Wolnym Mieście Gdańsku, kolejarz i muzyk, który w 1941 roku poniósł bohaterską śmierć w obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen wskutek stanięcia w obronie maltretowanego współwięźnia. Obecnie jego imię nosi skwer w Gdańsku-Siedlcach, położony u zbiegu ulic Kartuskiej, Bema i Zakopiańskiej[30].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 40909
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 952 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  4. ↑ GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ J.Belgrau,fragment książki „Wśród dolin i wzgórz”, belgrau.republika.pl
  6. ↑ Stefan Ramułt, Statystyka ludności kaszubskiej, 1899 r.
  7. ↑ Jerzy Schroeder, Pomieczyno. Z dziejów wsi i parafii, Pomieczyno 2006, s.14
  8. ↑ belgrau.republika.pl
  9. ↑ W.Heidn, "Die Ortschaften des Kreises Karthaus Westpreussen in der Vergangenheit, Marburg-Lahn 1965
  10. ↑ Linie Mahlkau | Familienchronik [online], wolffamilie.wordpress.com [dostęp 2017-11-23] (niem.).
  11. ↑ Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, tom III, Warszawa, 1882 r., s.50
  12. ↑ Jerzy Schroeder, Pomieczyno...,s.22 i następne
  13. ↑ http://www.westpreussen.de
  14. ↑ Spis poległych w pierwszej wojnie światowej [online], www.polegli.forgen.pl [dostęp 2017-11-23].
  15. ↑ hoga.pl. [dostęp 2014-11-18].
  16. ↑ portal kartuzy.info ; expresskaszubski.pl
  17. ↑ http://www.szwajcaria-kaszubska.pl ; naszekaszuby.pl
  18. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2014-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-28)].
  19. ↑ mapy.geoportal.gov.pl
  20. ↑ nn: mapa kapliczek. mapakapliczek.pl. [dostęp 2014-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-13)]. (ang.).
  21. ↑ http://www.dziennikbaltycki.pl/artykul/957700,powiat-kartuski-jak-dziala-osrodek-rehabilitacji-dzikich-ptakow-i-malych-ssakow,id,t.html#sondaPodglad http://www.porp-ostoja.pl
  22. ↑ Gmina Przodkowo - Oficjalny serwis Urzędu Gminy Przodkowo [online], www.przodkowo.pl [dostęp 2020-07-03] (ang.).
  23. ↑ Zwiedzajkaszuby.pl - atrakcje i miejsca, które warto zobaczyć [online], zwiedzajkaszuby.pl [dostęp 2021-07-23] (pol.).
  24. ↑ Gmina Żukowo [online], www.zukowo.pl [dostęp 2017-11-23] (pol.).
  25. ↑ Dawny Gdańsk :: Strona Główna [online], www.forum.dawnygdansk.pl [dostęp 2017-11-23].
  26. ↑ Kurier Kartuski, wydanie z 17.06.2008r., strona 16
  27. ↑ WordPress › Tworzenie pliku konfiguracyjnego [online], www.gluszeckartuzy.pl [dostęp 2019-07-17].
  28. ↑ MSz: Przodkowo. Znamy nowy skład Rady Gminy.. [dostęp 2014-11-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-01)].
  29. ↑ Skład Rady Gminy Przodkowo [WYNIKI WYBORÓW 2018] [online], zKaszub.info, 22 października 2018 [dostęp 2019-06-14] (pol.).
  30. ↑ Uchwała Nr X/128/11 Rady Miasta Gdańska z dnia 28 kwietnia 2011 roku w sprawie nadania nazwy skwerowi (Ignacego Wilczewskiego)

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hejtus&oldid=74381465”