Wikipedia

Gółka

Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: miejscowość Gółka w woj. wielkopolskim.

Gółka (Gymnadenia R.Br.) – rodzaj roślin z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Obejmuje 28 gatunków (tworzących liczne mieszańce)[4]. Zasięg rodzaju obejmuje Europę, rejon Kaukazu i Azji Mniejszej po Iran, północną Azję (Syberię, Mongolię po Sachalin i Japonię) oraz obszar Chin po Himalaje na południu (sięgając po Pakistan, Nepal i Mjanmę)[4]. W Europie rosną trzy gatunki[6] (poza tym włączanych jest tu ok. 12 gatunków z rodzaju Nigritella występujących w europejskich górach[7][4]) i oba obecne są w Polsce: gółka długoostrogowa G. conopsea i gółka wonna G. odoratissima[8]. Są to storczyki naziemne[9] zapylane przez zawisakowate i motyle dzienne[10].

Gółka
Ilustracja
Gółka długoostrogowa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

storczykowate

Podrodzina

storczykowe

Rodzaj

gółka

Nazwa systematyczna
Gymnadenia R. Br.
Hortus Kew. ed. 2. 5: 191. Nov 1813[3]
Typ nomenklatoryczny

Gymnadenia conopsea L.[3]

Synonimy

× Gymnigritella E.G.Camus ,br/> Nigritella Rich.[4][5]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Do rodzaju włączane są gatunki z rodzaju Nigritella[4] noszące polską nazwę zwyczajową „ciemnogłów”[11].

Morfologia

edytuj
Pokrój
Rośliny zielne średnich rozmiarów, smukłe lub tęgie[9] z podziemnymi, mięsistymi bulwami dłoniasto podzielonymi[9][6] i kilkoma cieńszymi, też nieco mięsistymi korzeniami wyrastającymi między łodygą i bulwami[9]. Łodyga prosto wzniesiona, naga, mięsista, okrągła na przekroju[9].
Liście
Skrętoległe, równowąskie do eliptycznych, nasadami obejmujące łodygę[9], zwykle skupione w dolnej części pędu[6].
Kwiaty
Zebrane w wydłużony lub główkowaty kwiatostan, z reguły składający się z licznych, małych i średnich kwiatów[6][9]. Przysadki różnej długości – krótsze lub dłuższe od zwykle skręconej zalążni. Listki zewnętrznego okółka okwiatu wolne i rozpostarte lub odgięte. Listki okółka wewnętrznego nieco krótsze, kapturkowato stulone (też z jednym z listków zewnętrznego okółka). Warżka z nitkowatą ostrogą u nasady, całobrzega lub trójłatkowa. Prętosłup krótki, pręcik prosty, jajowaty lub podługowaty, dwukomorowy z dwoma maczugowatymi pyłkowinami. Z boków pręcika znajdują się dwa kulistawe prątniczki. Łącznik jest wąski. Rostellum drobne lub okazałe, niewyraźnie trójłatkowe. Znamię wyraźnie dwułatkowe, w kształcie litery V, okazałe[9][6].
Owoce
Prosto wzniesione torebki[9].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna

Jeden z rodzajów podplemienia Orchidinae w plemieniu Orchideae w obrębie podrodziny storczykowych (Orchideae) z rodziny storczykowatych (Orchidaceae)[2][12][13].

Wykaz gatunków[4][5]
Wykaz hybryd[4][5]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-04].
  4. ↑ a b c d e f g Gymnadenia R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-08-20].
  5. ↑ a b c Gymnadenia. [w:] The World Checklist of Vascular Plants [on-line]. Catalogue of Life Checklist. [dostęp 2023-05-01].
  6. ↑ a b c d e Dariusz L. Szlachetko, Michał Skakuj, Storczyki polski, Poznań: Sorus, 1996, s. 157–158, ISBN 83-85599-97-5, OCLC 41266828.
  7. ↑ Llorenç Sáez. The genus Nigritella (Orchidaceae) in the Iberian Peninsula. „nales del Jardín Botánico de Madrid”. 61, 1, s. 81–90, 2004. 
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 90, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b c d e f g h i Xinqi Chen, Stephan W. Gale, Phillip J. Cribb: Gymnadenia R. Brown. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-08-20].
  10. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 412, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  11. ↑ Ciemnogłów wąskolistny. [w:] atlas-roslin.pl [on-line]. Marek Snowarski. [dostęp 2022-08-20].
  12. ↑ Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-03]. (ang.).
  13. ↑ Gymnadenia. National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2023-05-01].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gółka&oldid=73909333”