Forsowanie Odry (1945)

Forsowanie Odry – walki stoczone przez 1 Armię Wojska Polskiego (1 AWP) w dniach 16–20 kwietnia 1945 roku, w czasie operacji berlińskiej 1 Frontu Białoruskiego, podczas II wojny światowej.

Forsowanie Odry

II wojna światowa, front wschodni, część operacji berlińskiej
Wbijanie słupów granicznych nad Odrą w 1945
Czas	16–20 kwietnia 1945
Miejsce	rz. Odra od Starej Rudnicy do Gozdowic
Terytorium	III Rzesza
Przyczyna	operacja berlińska
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
III Rzesza ZSRR Rzeczpospolita Polska
Dowódcy
Gotthard Heinrici Stanisław Popławski Gieorgij Żukow Iwan Koniew
Siły
3 APanc 9 Armia 1 AWP
brak współrzędnych

Działania wojenne

W lutym 1945 rzeka Odra stanowiła rubież końcową operacji wiślańsko-odrzańskiej, w kwietniu – podstawę wyjściową do operacji berlińskiej. Wzdłuż zachodniego brzegu rzeki przebiegała pierwsza pozycja obrony niemieckiej obsadzona przez 3 APanc i 9 Armię z Grupy Armii „Weichsel” – dowódca gen. G. Heinrici. 22 stycznia do Odry podeszły w rejon Chobieni 16 BPanc 6 KZmech, w rejon Oławy 14 Dywizja Strzelecka 5 Gwardyjskiej Armii, w rejon Opola 15 i 58 DP Gwardii. Od 23 stycznia do 7 lutego toczyła się bitwa o górną Odrę, od ujścia Baryczy do Koźla, w toku której uchwycono przyczółki na lewym brzegu rzeki pod Nową Solą, Ścinawą, Oławą i Brzegiem, na północy i południu od Wrocławia. Stanowiły one podstawę wyjściową dla głównego i pomocniczego zgrupowania uderzeniowego l Frontu Ukraińskiego, wykonującego w dniach 8–24 lutego operację dolnośląską. 1 Front Białoruski osiągnął Odrę na północy i południu od Kostrzyna siłami 2 APanc Gwardii, 5 Armii Uderzeniowej i 8 Armii Gwardii. 1 lutego na południe od Frankfurtu wyszły nad Odrę oddziały l APanc Gwardii, w nocy na 2 lutego sforsowała Odrę na północ od miasta 44 BPanc. W bitwie o Odrę w składzie 2 APanc Gwardii uczestniczył 6 samodzielny batalion pont-most., który jako pierwszy z oddziałów polskich osiągnął 27 lutego rzekę (jego żołnierze wbili pod Czelinem polski słup graniczny). Przyczółek kostrzyński stanowił podstawę wyjściową dla głównego zgrupowania uderzeniowego 1 Frontu Białoruskiego w operacji berlińskiej.

1 Armia Wojska Polskiego działając w składzie 1 Frontu Białoruskiego w dniach 8–13 kwietnia wyszła skrytym marszem (około 170–200 km) znad Bałtyku nad Odrę w rejon Siekierki – Gozdowice – Moryń. W nocy na 14 kwietnia 1945 1AWP zluzowała jednostki 47 Armii na 20-km odcinku frontu od Cedyni do Gozdowic. W nocy 14/15 kwietnia lewe skrzydło 1 AWP przeprawiło się na lewy brzeg Odry na przyczółek 47 Armii sowieckiej w rejonie Gozdowic. Zgodnie z planem operacji 1 AWP działała w ugrupowaniu osłonowym 1 FB, w zabezpieczeniu działań Frontu przy okrążaniu Berlina. Armia miała za zadanie sforsowanie Odry i przełamanie obrony niemieckiej na odcinku Gozdowice – Wał Carlbiese, osiągnąć Starą Odrę, a następnie kontynuowanie natarcia na kierunku Sachsenhausen – Friesak, Arneburg n/Łabą. Prawym sąsiadem 1 AWP była 61 Armia, a na lewo 47 Armia, która działała na głównym kierunku uderzenia Frontu. Uderzenie 1 AWP miała wykonywać we współdziałaniu z 47 Armią. W pierwszym rzucie 1 AWP znalazły się 1 DP i 6 pp 2 DP, a część 2 DP i 3 DP w drugim rzucie na wschodnim brzegu Odry. W drugim rzucie była także 4 i 6 DP, w odwodzie 1 BK z 1 DK, 4 BAPpanc i 4 pczc.

16 kwietnia 1945 wojska dwóch frontów sowieckich (1 FB i 1 FU) rozpoczęły Operację Berlińską z linii Odry i Nysy Łużyckiej. 20 kwietnia ofensywę w ramach operacji rozpoczęły wojska 2 Frontu Białoruskiego. W operacji brały udział 1 AWP i 2 AWP. 16 kwietnia o godz. 5.45 po 30 minutowym przygotowaniu artyleryjskim 1 AWP przeszła do natarcia. Na prawym skrzydle 1 DP i 6 pp 2 DP sforsowały Odrę (w pasie działań 1 AWP głębokość rzeki w wielu miejscach przekraczała 4 m, szer. 250–300 m, dolina pomiędzy Odrą a Starą Odrą zatopiona była na szer. 1–2,5 km; liczne wysepki i mielizny utrudniały forsowanie rzeki; wały przeciwpowodziowe, kanały melioracyjne itp. tworzyły naturalne przeszkody dla nacierających wojsk), a po nich siły 3 DP i pozostałość 2 DP przełamały pierwszą pozycję. W wyniku walk 16 kwietnia 1 DP sforsowała Odrę na odcinku 2 km, i opanowała przyczółek na głębokość 1,5 km. 6 pp 2 DP przeprawił wszystkie pododdziały. Na lewym skrzydle, z przyczółka, 47 A przełamała pierwszą i drugą pozycję niemiecką. Po pierwszym dniu walk 1 AWP zdobyła przyczółek szerokości 9 km. i głębokości 0,5 km., co pozwoliło przeprawić wszystkie siły łącznie z artylerią i wojskami pancernymi i kontynuowanie natarcia. Nocą 16/17 kwietnia dowódca armii wprowadził do walki 6 DP.

18 kwietnia 1 AWP przełamała główny pas obrony i opanowała wschodni brzeg Starej Odry. 4 DP wzmocniona czołgami i działami wspólnie z 3 DP 19 kwietnia wykonała manewr oskrzydlający, uderzając z rejonu Wriezen w skrzydło obrony niemieckiej. 2 DP w tym czasie forsowała Starą Odrę opanowując Neugaul i zmuszając Niemców do odwrotu. Po walkach oddziałów pierwszorzutowych natarcie prowadziło główne zgrupowanie uderzeniowe (3 i 2 DP). 2 DP wdarła się w obronę niemiecką na głębokość 3–4 km., a 3 DP na 5–6 km. 1 AWP przeszła do działań pościgowych w kierunku Oranienburga. 21 kwietnia prawe skrzydło 1 AWP przełamało kolejną rubież obrony. 4 DP wysunęła się daleko na zachód opanowując rejon Bernau. Między 4 DP, a pozostałymi dywizjami powstała luka w którą wprowadzono 1 BK, następnie 6 DP. W nocy 22/23 kwietnia 3, 6 i 4 DP sforsowały Kanał Hohenzollernów.

Walki o Odrę zostały upamiętnione po 1990 r. na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic – „ODRA 16–20 IV 1945” oraz napisem „ODRA” na zniczu Grobu Nieznanego Żołnierza w Krakowie.

Bibliografia

• Józef Urbanowicz (red.): Mała encyklopedia wojskowa. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970, s. 135–138.
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975, s. 65–68, 392–393.