Derywacja (językoznawstwo)

Derywacja (łac. derivatio) – proces słowotwórczy polegający na utworzeniu nowego wyrazu (wyraz pochodny^[1], derywat, formacja lub konstrukcja słowotwórcza) na podstawie innego (podstawy lub bazy słowotwórczej) poprzez zmianę jego budowy morfologicznej^[2].

Rodzaje derywacji

Wyróżnia się następujące typy derywacji:

afiksalna (dodatnia): sufiksalna (pis-arz), prefiksalna (do-jechać, przy-krótki), prefiksalno-sufiksalna (u-dostępn-ić), z elementem międzytematycznym – interfiksem (gaz-o-mierz)^[2];
paradygmatyczna (derywacja zerowa): funkcję formantu pełnią końcówki fleksyjne (dźwig, obstawa)^[2];
syntaktyczna (konwersja): derywat jest przekształconą w leksem formą fleksyjną podstawy (uczony)^[2];
wsteczna (ujemna): derywacja wsteczna (uszczuplenie bazy o morfem słowotwórczy: potańcówka – potańc), mutylacja (ucięcie nierespektujące granic morfologicznych: gramatyka – grama)^[3];
alternacyjna: funkcję wykładnika derywacji mogą pełnić oboczności fonetyczne (córka – córcia)^[2];
prozodyczna: funkcję formantu pełni zmiana akcentu (wiarygodny)^[2].

↑ Słownik terminologiczny informacji naukowej, MariaM. Dembowska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1979, s. 37 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f RenataR. Grzegorczykowa RenataR., Zarys słowotwórstwa polskiego: słowotwórstwo opisowe, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 21, ISBN 83-01-00119-4, OCLC 613251850 .
↑ StanisławS. Grabias StanisławS., Typy derywacji i składnikowa analiza funkcji formantów, [w:] JerzyJ. Bartmiński (red.), Pojęcie derywacji w lingwistyce, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1981, s. 129–131 .

Stanisław Grabias, Typy derywacji i składnikowa analiza formantów, [w:] Jerzy Bartmiński (red.), Pojęcie derywacji w lingwistyce, Lublin 1981.
Renata Grzegorczykowa, Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, wyd. 3 poprawione, Warszawa 1979.