Dereniowate (Cornaceae) – rodzina roślin z rzędu dereniowców. Obejmuje dwa rodzaje – alangium Alangium i dereń Cornus – z ponad 100 gatunkami[3]. Rośliny te występują głównie na półkuli północnej, poza tym w różnych obszarach wszystkich kontynentów – w Ameryce Południowej w Andach, w Afryce środkowej i w północnym Madagaskarze, we wschodniej Australii i na wyspach Oceanii[2]. Owoce derenia jadalnego spożywane są w formie soków i lemoniad. Liczne gatunki dereni sadzone są jako ozdobne. Z rodzaju alangium Alangium gatunek Alangium salviifolium wykorzystywany w Indiach do celów leczniczych[4]. Niektóre inne gatunki bywają uprawiane jako ozdobne[5].

Dereniowate
Ilustracja
Dereń biały
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

dereniowce

Rodzina

dereniowate

Nazwa systematyczna
Cornaceae (Dumort.) Dumort.
Anal. Fam. Pl.: 33, 34. 1829, nom. cons.
Alangium salvifolium

Morfologia

edytuj
Pokrój
Drzewa i krzewy, rzadko rośliny zielne[4] (opisywane też jako kłączowe półkrzewy[2]). Rośliny z włoskami jednokomórkowymi w kształcie litery T[2].
Liście
Naprzeciwległe (Cornus) lub skrętoległe (Alangium)[4], zwykle całobrzegie[2], bez przylistków[4].
Kwiaty
Zwykle 4-krotne (rzadko 10-krotne)[2], obupłciowe. Zebrane są w wierzchotki i główkowate baldachy (Cornus) lub rozgałęzione wiechy (Alangium). U dereni wsparte są one 4 do 6 liśćmi przykwiatowymi[4]. Kielich jest drobny, zresztą płatki korony też niezbyt okazałe. Liczba pręcików równa liczbie płatków, nadlegle których wyrastają. U Alangium liczba pręcików bywa zwielokrotniona, a wówczas też nitki pręcików są długie. Zalążnia jednokomorowa, powstaje z 1 do 4 owocolistków. Szyjka słupka zwykle krótka, rzadko długa. Znamię ucięte lub główkowate, suche[2].
Owoce
Pestkowce różnej barwy (białe, czerwone, niebieskie do czarnych), zwykle z jednym lub dwoma nasionami[2].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna

Jeszcze w systemie APG III z 2009 ujęcie rodziny było szerokie i obejmowała ona też podrodzinę Nyssoideae Arnott[6], która w systemie APG IV (2016) została wyodrębniona w randze rodziny błotniowatych Nyssaceae w tym samym rzędzie dereniowców Cornales[7]. W systemie Takhtajana z 2009 rodzina obejmowała tylko rodzaj Cornus, ale podzielony na cztery rodzaje (poza Cornus, także Swida, Afrocrania i Cynoxylon)[8]. W systemie Reveala (1994–1999) poza rodzajem Cornus i wyodrębnionym z niego Afrocrania, zaliczone tu były Camptotheca i Diplopanax (współcześnie w błotniowatych Nyssaceae)[9].

Relacja filogenetyczne przedstawione według APweb:

dereniowce

Hydrostachyaceae





Grubbiaceae



Curtisiaceae




Nyssaceaebłotniowate



Cornaceaedereniowate




Loasaceaeożwiowate



Hydrangeaceaehortensjowate





Podział rodziny na rodzaje

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b c d e f g h Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-12-16] (ang.).
  3. Cornaceae Bercht. & J.Presl. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-24].
  4. a b c d e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 251, 254. ISBN 83-7079-778-4.
  5. Włodzimierz Seneta, Drzewa i krzewy liściaste. T. 1, Abelia-Buxus, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 187, ISBN 83-01-10135-0.
  6. Angiosperm Phylogeny Group (2009). An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III. Botanical Journal of the Linnean Society 161: 105-121.
  7. The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385. 
  8. Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 453. ISBN 978-1-4020-9609-9.
  9. Crescent Bloom: Cornaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-02-28]. (ang.).