Defenders (serial telewizyjny)

amerykański serial telewizyjny

Defenders (oryg. Marvel’s The Defenders) – amerykański dramatyczny serial superbohaterski(inne języki) z 2017 roku na podstawie komiksów o grupie superbohaterów o tej samej nazwie wydawnictwa Marvel Comics. Showrunnerem był Marco Ramirez(inne języki), który wspólnie z Douglasem Petriem(inne języki) był twórcą serialu. Defenders został wyprodukowany przez ABC Studios i Marvel Television. W głównych rolach wystąpili: Charlie Cox, Krysten Ritter, Mike Colter, Finn Jones, Eka Darville(inne języki), Elden Henson, Jessica Henwick, Simone Missick, Ramón Rodríguez(inne języki), Rachael Taylor, Deborah Ann Woll, Élodie Yung, Rosario Dawson, Scott Glenn i Sigourney Weaver.

Defenders
Marvel’s The Defenders
Gatunek

superbohaterski(inne języki)
dramat

Kraj produkcji

Stany Zjednoczone

Oryginalny język

angielski

Twórcy

Marco Ramirez(inne języki)
Douglas Petrie(inne języki)

Główne role

Charlie Cox
Krysten Ritter
Mike Colter
Finn Jones
Eka Darville(inne języki)
Elden Henson
Jessica Henwick
Simone Missick
Ramón Rodríguez(inne języki)
Rachael Taylor
Deborah Ann Woll
Élodie Yung
Rosario Dawson
Scott Glenn
Sigourney Weaver

Liczba odcinków

8

Liczba serii

1

Lista odcinków
Produkcja
Produkcja

Evan Perazzo

Produkcja wykonawcza

Allie Goss
Kris Henigman
Alison Engel
Cindy Holland(inne języki)
Alan Fine(inne języki)
Stan Lee
Joe Quesada(inne języki)
Karim Zreik
Jim Chory(inne języki)
Jeph Loeb(inne języki)
Drew Goddard(inne języki)
Marco Ramirez
Douglas Petrie

Reżyseria

S.J. Clarkson(inne języki)
Peter Hoar(inne języki)
Phil Abraham(inne języki)
Uta Briesewitz(inne języki)
Stephen Surjik(inne języki)
Félix Enríquez Alcalá(inne języki)
Farren Blackburn(inne języki)

Scenariusz

Marco Ramirez
Douglas Petrie
Lauren Schmidt Hissrich
Drew Goddard(inne języki)

Muzyka

John Paesano(inne języki)

Zdjęcia

Matthew J. Lloyd(inne języki)
James McMillan

Scenografia

Loren Weeks

Wytwórnia

ABC Studios
Marvel Television

Czas trwania odcinka

44–55 minut

Pierwsza emisja
Kraj oryginalnej emisji

Stany Zjednoczone

Data premiery

18 sierpnia 2017

Stacja telewizyjna

Netflix

Lata emisji

2017

Format obrazu

4K (Ultra HD)

Strona internetowa
Chronologia
Produkcja
Spider-Man: Homecoming
(2017)
Defenders
sezon 1

(2017)
Inhumans
sezon 1

(2017)
Wydarzenia
Iron Fist
sezon 1[1]

(2017)
Defenders
sezon 1

(2017)
Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów[1]
(2016)

W serialu Daredevil, Jessica Jones, Luke Cage i Iron Fist łączą siły w Nowym Jorku, by pokonać wspólnego wroga: organizację o nazwie Ręka.

Miniseria Defenders jest częścią franczyzy Filmowego Uniwersum Marvela i jest szóstym rozdziałem Sagi Defenders. Całość serialu, składającego się z 8 odcinków, została udostępniona równocześnie 18 sierpnia 2017 roku w serwisie Netflix. Serial ten został zamówiony w listopadzie 2013 roku i powstał w wyniku umowy zawiązanej pomiędzy Marvel Television i Netfliksem wspólnie z serialami: Daredevil, Jessica Jones, Luke Cage i Iron Fist, które fabularnie doprowadziły do tej miniserii. Defenders został oceniony przeważnie pozytywnie przez krytyków i otrzymał nominację do Nagród Emmy.

Obsada

edytuj

Główna

edytuj
  • Charlie Cox jako Matt Murdock / Daredevil, niewidomy prawnik prowadzący podwójne życie i dzięki wzmocnionym pozostałym zmysłom i przeszkoleniu w sztukach walki samodzielnie wymierzający sprawiedliwość jako Daredevil[2][3].
  • Krysten Ritter jako Jessica Jones, prywatna detektyw z nadludzką siłą i wytrzymałością, która cierpi na zespół stresu pourazowego; prowadzi własną agencję detektywistyczną, Alias Investigations[2][4].
  • Mike Colter jako Luke Cage, były skazaniec o nadludzkiej sile i niezniszczalnej skórze, który walczy z przestępczością[2][5].
  • Finn Jones jako Daniel Rand / Iron Fist, buddyjski mnich i miliarder, współwłaściciel Rand Enterprises i ekspert sztuk walki potrafiący przywołać mistyczną moc Żelaznej Pięści[2][6].
  • Eka Darville(inne języki) jako Malcolm Ducasse, sąsiad i asystent Jones w Alias Investigations[7].
  • Elden Henson jako Foggy Nelson, najlepszy przyjaciel i były wspólnik Murdocka, który pracuje w kancelarii Hogarth, Chao & Benowitz[8].
  • Jessica Henwick jako Colleen Wing, dziewczyna Randa, która należała wcześniej do Ręki[8].
  • Simone Missick jako Misty Knight, detektyw policji w Harlemie, która współpracuje z Cage’em[9].
  • Ramón Rodríguez(inne języki) jako Bakuto, były sensei Wing, który jest jednym z pięciu „palców” Ręki[10].
  • Rachael Taylor jako Trish „Patsy” Walker, przyszywana siostra i najlepsza przyjaciółka Jones; prowadzi swój własny program radiowy[8].
  • Deborah Ann Woll jako Karen Page, przyjaciółka Murdocka i była sekretarka w jego kancelarii; pracuje jako dziennikarz śledczy w „New York Bulletin”[11].
  • Élodie Yung jako Elektra Natchios / Czarne Niebo, tajemnicza i niebezpieczna kobieta z przeszłości Murdocka, która stała się bronią Ręki, „Czarnym Niebem”[12].
  • Rosario Dawson jako Claire Temple, była pielęgniarka i dziewczyna Cage’a[8].
  • Scott Glenn jako Stick, mentor Murdocka i przywódca Czystych; prowadzi wojnę z Ręką[13][8].
  • Sigourney Weaver jako Alexandra Reid, przywódczyni i jeden z pięciu „palców” Ręki[14][15].
Charlie Cox
(Matt Murdock / Daredevil)
Krysten Ritter
(Jessica Jones)
Mike Colter
(Luke Cage)
Finn Jones
(Daniel Rand / Iron Fist)
Eka Darville
(Malcolm Ducasse)
Elden Henson
(Foggy Nelson)
Jessica Henwick
(Colleen Wing)
Simone Missick
(Misty Knight)
Ramón Rodríguez
(Bakuto)
Rachael Taylor
(Trish „Patsy” Walker)
Deborah Ann Woll
Élodie Yung
(Elektra Natchios / Czarne Niebo)
Rosario Dawson
(Claire Temple)
Scott Glenn
(Stick)
Sigourney Weaver
(Alexandra Reid)

Drugoplanowa

edytuj

Gościnna

edytuj

Twórca wielu postaci Marvel Comics, Stan Lee, pojawia się na zdjęciu jako kapitan nowojorskiej policji, Irving Forbush[27]. Prezenter telewizyjny, Pat Kiernan(inne języki), oraz członkowie Aeolus Quartet zagrali samych siebie[28][29].

Emisja

edytuj

Serial Defenders, składający się z 8 odcinków, zadebiutował w całości 18 sierpnia 2017 roku w serwisie Netflix[30], w tym również w Polsce[31].

1 marca 2022 roku drugi sezon Daredevila, wraz z pozostałymi sezonami i serialami Marvel Television, został usunięty z Neflixa na wszystkich rynkach[32]. 16 marca został udostępniony na Disney+ w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Australii i Nowej Zelandii[33] jako Saga Defenders[34], natomiast w Polsce pojawił się tam 29 czerwca 2022 roku[35].

Lista odcinków

edytuj
Nr Tytuł Tytuł polski

Reżyseria Scenariusz

Premiera
(Netflix[30])
Premiera w Polsce
(Netflix[31])
1 The H Word[36]
Słowo na B
S.J. Clarkson(inne języki) Douglas Petrie(inne języki)
Marco Ramirez(inne języki)
18 sierpnia 2017 18 sierpnia 2017
Danny Rand i Colleen Wing podczas pościgu w Kambodży za członkami Ręki odkrywają, że prowadzona przez nich wojna rozgorzała także w Nowym Jorku. Tam Matt Murdock postanowił porzucić życie jako Daredevil i pracuje jako prawnik pro publico bono. Zmaga się ze swoimi uczuciami do Elektry Natchios, która zginęła w walce z Ręką. Luke Cage, którego imię zostało oczyszczone przez byłego partnera Murdocka, Foggy’ego Nelsona, wraca z więzienia do Harlemu, gdzie detektyw policyjna Misty Knight informuje go o miejscowych dzieciakach, które wplątały się w tajemniczy biznes, co zakończyło się ich śmiercią. Tajemnicza kobieta, dowiedziawszy się, że wszystkie jej główne narządy przestają pracować i pozostało jej niewiele czasu, informuje swoich współpracowników, by przyspieszyli swoje plany, a następnie wraz ze wskrzeszoną Natchios obserwuje, jak wielkie trzęsienie ziemi niszczy Nowy Jork. Randa i Wing odczuwają wstrząsy podczas powrotu, a prywatna detektyw Jessica Jones podczas poszukiwań zaginionego męża klientki odkrywa materiały wybuchowe[36].
2 Mean Right Hook[37]
Wstrząsy
S.J. Clarkson Lauren Schmidt Hissrich
Marco Ramirez
18 sierpnia 2017 18 sierpnia 2017
Jones wzywa policję. Opuszczając miejsce zdarzenia zabiera ze sobą dowody, co zostaje zauważone przez Knight. Cage podąża śladem miejscowych dzieciaków i odkrywa, że zostały wysłane do sprzątania warsztatu, w którym zamordowano kilkoro wrogów Ręki. Rand i Wing również badają warsztat, co prowadzi do bójki między Randem i Cage'em, która kończy się dopiero po przybyciu policji. Tajemnicza kobieta, Aleksandra, zostaje poinformowana, że plany jej grupy pokrzyżowała tajemnicza ściana. Alexandra wierzy, że są to drzwi. W tym celu przesłuchuje starego wroga, Sticka, by uzyskać odpowiedzi na ten temat. Prawniczka Jeri Hogarth ostrzega Jones przed dochodzeniem, które prowadzi. Prosi również Nelsona, by wszelkie skutki działań Jones trzymał z daleka od ich firmy. Jones wraca do swojego mieszkania, gdzie odnajduje zaginionego mężczyznę, Johna Raymonda. Zostają zaatakowani przez Natchios, ale Raymond popełnia samobójstwo. Jones wyrusza w pościg za Natchios, ale zostaje aresztowana przez Knight. W komisariacie pojawia się Murdock jako adwokat Jones[37].
3 Worst Behavior[38]
Fatalne zachowanie
Peter Hoar(inne języki) Lauren Schmidt Hissrich
Douglas Petrie
18 sierpnia 2017 18 sierpnia 2017
Kilka miesięcy wcześniej Ręka zdobyła starożytną broń, „Czarne Niebo” – ciało Natchios – i wykorzystała ostatnie swoje zasoby, by ją wskrzesić. Czarne Niebo było przygotowane do walki pod okiem Aleksandry jako broń przeciwko wrogom Ręki. Obecnie Jones odrzuca pomoc prawną Murdocka, który zaczyna interesować się jej sprawą i sam zaczyna ją badać. Cage opowiada swojej dziewczynie Claire Temple o swojej walce z Randem, którego okazuje się, że Temple zna. Temple organizuje spotkanie między nimi, mając nadzieję, że będą współpracować w walce z Ręką, ale ścierają się ze względu na swoje pochodzenie. Rand, zainspirowany przez Cage’a, postanawia przyjąć inne podejście i wykorzystać swoje wpływy korporacyjne. Dzięki temu trafia na Midland Circle, które należy do Ręki. Cage odwiedza matkę jednego z miejscowych dzieciaków zatrudnionych przez Rekę, a Jones stara się dowiedzieć, czym zajmował się Raymond. Obydwoje odkrywają powiązania z Midland Circle. Cage przybywa tam, by pomóc Randowi w walce z Ręką, wkrótce potem pojawiają się Jones i Murdock. Cała czwórka zostaje zaatakowana przez Czarne Niebo, ale Rand ją powstrzymuje[38].
4 Royal Dragon[21]
Royal Dragon
Phil Abraham(inne języki) Douglas Petrie
Marco Ramirez
18 sierpnia 2017 18 sierpnia 2017
Rand, Cage, Jones i Murdock uciekają i ukrywają się w pobliskiej restauracji. Po przedstawieniu wszystkich Rand proponuje, by pracowali jako zespół w celu pokonania Ręki. Jednak Murdock nie chce się angażować, a Jones rezygnuje. W tym czasie Stick ucieka od członków Ręki i odnajduje grupę. Wyjaśnia wszystkim, że dawno temu starsi K’un-Lun zebrali się, by studiować uzdrawiającą moc qi, ale pięciu spośród nich chciało użyć tej mocy, by żyć wiecznie, za co zostali wyrzuceni. Stali się oni pięcioma palcami Ręki. Wśród nich znalazła się Alexandra (która na przestrzeni wieków nosiła wiele imion), Gao, Sowande (który rekrutował dzieci z Harlemu), Murakami i niedawno zmarły Bakuto. Ręce udało się pokonać prawie wszystkich, którzy się im sprzeciwiali, z wyjątkiem Sticka i Iron Fista. Alexandra pojawia się na miejscu i oferuje oszczędzenie Nowego Jorku, jeśli Rand z nią pójdzie. Jednak Rand odrzuca jej ofertę. Jones zdaje sobie sprawę, że rodzina Raymondów jest nadal w niebezpieczeństwie i wraca, by im pomóc w momencie, kiedy zostają zaatakowani przez Czarne Niebo w restauracji[21].
5 Take Shelter[39]
Bezpieczne schronienie
Uta Briesewitz(inne języki) Lauren Schmidt Hissrich
Douglas Petrie
Marco Ramirez
18 sierpnia 2017 18 sierpnia 2017
Ręka gromadzi się w restauracji, a Murdock odciąga Czarne Niebo od walki. Kiedy zwraca się do niej imieniem Elektra, ona ucieka, jednak wcześniej uniemożliwia Murakamiemu zabicie Murdocka. Cage zostaje zabrany przez Sowande’a, a pozostałym udaje się uciec razem ze Stickiem. Po tym, jak Sowande ostrzega, że ich bliscy będą następnym celem, przekonują przyjaciół, by pozostali z Knight na komisariacie dopóki nie będą bezpieczni. Wing konfrontuje się ze wskrzeszonym Bakuto, który bezskutecznie próbuje zwerbować ją do swojej sprawy. Murdock postanawia ponownie przyjąć tożsamość Daredevila, co niepokoi przywódców Ręki ze względu na jego związek z Natchios. Murakami kwestionuje zależność Alexandry od Czarnego Nieba przy realizacji celów i zwraca uwagę na fakt, że po tym jak wykorzystali swoje zasoby na wskrzeszenie Natchios, wszyscy mogą zostać zabici. Sugeruje, by obmyślić nowy plan bez Aleksandry. Stick odcina głowę Sowande’a, gdy ten próbuje uciec[39].
6 Ashes, Ashes[19]
Wieczność?
Stephen Surjik(inne języki) Drew Goddard(inne języki)
Marco Ramirez
18 sierpnia 2017 18 sierpnia 2017
Wiedząc, że Ręka potrzebuje Iron Fista jako klucza do odblokowania czegoś, grupa decyduje się ukryć go na czas kontynuowania walki. Jednak Rand nie zgadza się z decyzją i atakuje pozostałych. Powstrzymują go i związują, a Cage i Stick czuwają nad nim, podczas gdy Jones i Murdock kontynuują śledztwo w sprawie Raymonda. Natchios zaczyna odzyskiwać wspomnienia ze swojego poprzedniego życia, ale Alexandra upiera się, że nie jest już tamtą osobą. W międzyczasie pozostali przywódcy Ręki dowiadują się o śmierci Sowande’a i nadal wątpią w dalsze przywództwo Aleksandry. Murdock i Jones odkrywają, że pod Midland Circle jest dziura, na którą Murdock natknął się wcześniej, próbując rozpracować Rękę. Wracają do grupy z planami ataku na budynek i odkrywają, że Stick próbuje zamordować Randa, by Ręka nie mogła go wykorzystać. Przerywa im Natchios, która zabija Sticka i porywa Randa. Alexandra napawa się tym zwycięstwem, ale zostaje zamordowana przez Natchios, która rości sobie przywództwo nad Ręką[19].
7 Fish in the Jailhouse[40]
Konfrontacja
Félix Enríquez Alcalá(inne języki) Lauren Schmidt Hissrich
Marco Ramirez
18 sierpnia 2017 18 sierpnia 2017
Jones, Murdock i Cage budzą się na komisariacie jako podejrzani o morderstwo Sowande’a i Sticka. Opowiadają Knight o Ręce, ale starają się nie wdawać w szczegóły, by sama się w to nie zaangażowała. Pozostali przy życiu przywódcy Ręki zgadzają się pozwolić Natchios realizować swoje cele, mając nadzieję, że zapewni im dostęp do zasobów potrzebnych do uniknięcia śmierci. Natchios zabiera Randa pod budynek do mistycznych drzwi, które ma otworzyć. Jones, Murdock i Cage uciekają z komisariatu i udają się do Midland Circle, gdzie muszą zmierzyć się z Gao, Bakuto i Murakami. Na miejscu pojawia się również Wing z materiałami wybuchowymi, które zgromadził Raymond. Grupa wypiera Rękę. Knight i Temple przybywają wkrótce potem, a Knight zgadza się zatrzymać policję, podczas gdy inni docierają do Randa. Natchios namawia Randa do otworzenia drzwi, co powoduje wybuch, który pozbawia prądu całe miasto. Rand odzyskuje przytomność pod szkieletem smoka[40].
8 The Defenders[41]
The Defenders
Farren Blackburn(inne języki) Lauren Schmidt Hissrich
Marco Ramirez
18 sierpnia 2017 18 sierpnia 2017
Gao wyjaśnia Randowi, że substancja, której Ręka używa do wskrzeszenia, pochodzi z kości smoków, podobnie jak jego moc Iron Fista. Ręka zaczyna zbierać szkielet, co osłabia fundamenty miasta i wywołuje ogromne zniszczenia. Wing i Temple umieszczają materiały wybuchowe, by zniszczyć budynek. Konfrontują się z Bakuto, który odcina ramię Knight, gdy ta przybywa z pomocą. Wing odcina głowę Bakuto, ale jego ciało uruchamia licznik czasu dla materiałów wybuchowych. Jones, Murdock i Cage przybywają do jaskini, by pomóc Randowi i wspólnie walczą z członkami Ręki. Kiedy Murdock zdaje sobie sprawę, że do eksplozji ładunków wybuchowych zostało niewiele czasu, każe pozostałym natychmiast opuścić budynek. Pozostaje z Natchios, gdy budynek wokół nich eksploduje. Wszystkie te wydarzenia są ukrywane przez władze. Rand, Jones i Cage postanawiają ruszyć dalej, aby chronić miasto. Poobijany Murdock budzi się później w pokoju, w którym znajduje się zakonnica[41].

Produkcja

edytuj

Rozwój projektu

edytuj
 
Marco Ramirez, showrunner serialu

W październiku 2013 roku podano do informacji, że w przygotowaniu są seriale na podstawie publikacji wydawnictwa Marvel Comics, które łącznie mają mieć 60 odcinków[42]. Miesiąc później poinformowano, że będą to Daredevil, Jessica Jones, Luke Cage i Iron Fist, które doprowadzą do miniserii Defenders; ich dystrybutorem został Netflix, a za ich produkcję odpowiadać miały ABC Studios i Marvel Television[43]. W styczniu 2015 roku Ted Sarandos(inne języki), prezes Netfliksa, zapewnił, że wszystkie seriale tworzone przy współpracy z Marvelem mają szansę na kolejne sezony[44]. W listopadzie redaktor naczelny Marvel Comics Joe Quesada(inne języki) przyznał, że nie ma powodu do obaw o zmianę klasycznego składu składu Defenders ze względu na małą rozpoznawalność tej komiksowej drużyny na świecie oraz, ponieważ wykorzystanie tej koncepcji i nazwy (a następnie zastosowanie w Filmowym Uniwersum Marvela) „wydaje się być całkowicie naturalne”[45][46].

W kwietniu 2016 roku poinformowano, że twórcami, showrunnerami i producentami wykonawczymi serialu będą Marco Ramirez(inne języki) i Douglas Petrie(inne języki), którzy byli showrunnerami drugiego sezonu Daredevila[2]. Drew Goddard(inne języki), który był twórcą serialu Daredevil, również został producentem wykonawczym[2] razem z Quesadą, Karimem Zreikiem, Allie Goss, Krisem Henigmanem, Cindy Holland(inne języki), Alanem Fine’em(inne języki), Stanem Lee, Jimem Chorym(inne języki) i Jephem Loebem(inne języki)[47]. W lipcu Loeb ujawnił, że miniserial będzie liczył osiem odcinków oraz, że Petrie i Ramirez będą konsultować się z Melissą Rosenberg(inne języki), Cheo Hodarim Cokerem(inne języki) i Scottem Buckiem(inne języki), którzy byli showrunnerami Jessiki Jones, Luke’a Cage’a i Iron Fista[48]. Konsultacje te dotyczyły między innymi tego, w jaki sposób powinny zachowywać się dane postaci oraz to jakie rozwiązania fabularne zostały wykorzystane w scenariuszach do poszczególnych odcinków[48][49]. Rosenberg przyznała, że ona i inni showrunnerzy „naprawdę czuli się włączeni w ten proces”[50]. Leob określił Defenders jako „jednorazowe wydarzenie”, a nie serial z kilkoma sezonami[48]. W październiku, zaraz przed rozpoczęciem zdjęć, Petrie zrezygnował z dalszej pracy nad serialem[49]. W tym samym miesiącu poinformowano, że S.J. Clarkson(inne języki) wyreżyseruje dwa pierwsze odcinki i będzie pełniła rolę producenta wykonawczego pierwszego odcinka[51]. W 2018 roku Loeb i Holland przyznali, że nie ma planów kolejne sezony[52][53].

Scenariusz

edytuj

Nad scenariuszem do poszczególnych odcinków pracowali: Marco Ramirez(inne języki), Douglas Petrie(inne języki), Drew Goddard(inne języki) i Lauren Schmidt Hissrich[54].

Pod koniec maja 2016 roku Petrie i Ramirez ukończyli pisanie historii miniserialu[55], która została oparta na „bardzo prostej strukturze” autorstwa Jepha Loeba(inne języki)[49]. Musieli oni stworzyć historię w taki sposób, by była zrozumiała dla widzów, którzy nie widzieli poprzednich seriali, a jednocześnie, by pozbawić ją zbędnych momentów dla tych, którzy je widzieli[56]. Petrie określił Defenders jako „odskocznię” dla bohaterów, która pozwoli im na koniec powrócić do światów ich własnego serialu[50]. Loeb porównał miniserial do igrzysk olimpijskich, podczas których „można poznać wszystkich sportowców uprawiających różne dyscypliny sportowe (...), którzy raz na cztery lata spotykają się i rywalizują ze sobą”[48], podczas gdy Cheo Hodarim Cokerem(inne języki) porównał Defenders do powstania grupy Wu-Tang Clan czy franczyzy Voltron(inne języki)[57].

Ramirez i Petrie chcieli, aby projekt wydawał się zasłużony, przyziemny i urguntowany, podobnie jak wcześniejsze serie[49]. Goddard zauważył, że każda z poszczególnych serii ma inny ton, a połączenie ich w miniserialu stworzyło jeszcze inny[58]. Znalezienie nowego tonu było dla Ramireza najtrudniejszym aspektem projektu[59]. Sceny z wczesnych odcinków zostały stworzone tak, by sprawiały wrażenie „najbardziej optymalnych wersji” poszczególnych seriali, wykorzystując elementy wizualne i dźwiękowe każdego z nich, które zostały powoli połączone w miarę trwania miniserialu[56]. Loeb przestrzegł przed porównaniem do Avengersów (2012)[60] i zwrócił uwagę na różnice, na przykład to, że Defenders nie zebrali się od razu, nie mają wspólnego miejsca dowodzenia, ani pasujących kostiumów[61]. Inspiracją były między innymi Parszywa dwunastka (1967) i Siedmiu samurajów (1954), filmy, „w których zebrały się postacie, które nie chciały się spotkać”. Przyznał, że miały one większy wpływ na serial niż Avengers[56].

Ramirez przyznał, że wybór antagonisty miniserialu był kolejnym wyzwaniem[59]. Loeb nie chciał złoczyńcy takiego jak kosmici, ponieważ są to „bohaterowie z poziomu ulicy, którzy pochodzą z bardzo realnego miejsca”[57], ale każdy z Defenders okazał się być „naprawdę potężny” pod względem indywidualnym, więc główny przeciwnik musiał stanowić wyzwanie dla całej czwórki[59]. Ramirez uważał również, że antagonista powinien być wspólnym mianownikiem, a nie pojedynczymi złoczyńcami z każdej wcześniejszej serii[62]. W związku z tym zdecydowali się na Rękę[62], organizację, która doprowadziła ich do znalezienia się w tym samym miejscu[61]. Dla Ramireza ważne było, by Ręka została zniszczona pod koniec miniserialu, co pozwoliłoby poszczególnym postaciom, zwłaszcza Iron Fistowi, pójść dalej. Jednak, by dać widzom coś nieoczekiwanego, ostatecznie okazuje się, że głównym tematem historii jest Elektra Natchios i jej podróż polegająca na odrzucaniu ludzi, którzy mówią jej, co ma robić: jej mentora Sticka i pozorną główną antagonistkę miniserialu, Alexandrę oraz Daredevila. Ramirez powiedział, że motyw „konieczności przyjęcia tożsamości, której się pragnie” odnosi się również do czterech głównych bohaterów, a zabicie Aleksandry przez Elektrę miało większy sens niż zrobienie tego przez któregokolwiek z Defenders, ponieważ scenarzyści uważali, że żaden z nich nie jest mordercą i trzeba by było ich do tego zmusić[63].

Poruszając kwestię zakończenia mininserialu, Ramirez porównał związek postaci do „ludzi, którzy jechali tym samym autobusem, gdy ten miał wypadek... to coś w rodzaju: To była wspaniała przygoda, którą mogłem z tobą przeżyć, byłem zachwycony. W porządku, gdybym cię znowu zobaczył, nie miałbym też nic przeciwko, gdyby to było nasze ostatnie spotkanie”[63]. Ostatnia scena, w której Matt Murdock budzi się z zakonnicą u boku, jest hołdem złożonym komiksowi „Born Again” (1986). Zakonnica o imieniu „Maggie” jest odniesieniem do matki Murdocka, czego Ramirez nie potwierdził w momencie premiery Defenders[64][65][63]. Ramirez dodał, że scena została uwzględniona w serialu, ponieważ zamówiony został już trzeci sezon Daredevila i nie chciał, by widzowie pomyśleli, że „próbują ich oszukać lub przekonać do czegoś, co się nie dzieje”[62]. W styczniu 2024 roku Brad Winderbaum(inne języki), który odpowiada w Marvel Studios za streaming, telewizję i animację, potwierdził, że Defenders wraz z pozostałymi serialami produkowanymi dla Netfliksa należą do „Świętej Chronologii”, poświadczając tym samym ich kanoniczność w Filmowym Uniwersum Marvela[66].

Casting

edytuj

W maju 2014 roku poinformowano, że Charlie Cox został obsadzony w roli Matta Murdocka / Daredevila[3]. W grudniu ujawniono, że rolę Jessiki Jones i Luke’a Cage’a otrzymali Krysten Ritter i Mike Colter[4][5]. Natomiast w lutym 2016 roku wyjawiono, że rolę Daniela Randa / Iron Fista otrzymał Finn Jones[6]. W kwietniu potwierdzono, że Cox, Ritter, Colter i Jones, którzy obsadzeni zostali wcześniej w swoich serialach, gdzie zagrali tytułowe role, powrócą w Defenders[2].

Również w kwietniu 2016 roku Eka Darville(inne języki) poinformował, że powtórzy rolę Malcolma Ducasse’a z serialu Jessica Jones[7]. W lipcu ujawniono, że Scott Glenn powróci jako Stick z serialu Daredevil[13]. We wrześniu poinformowano, że Simone Missick powtórzy rolę z serialu Luke Cage jako Misty Knight[9]. W październiku ujawniono, że główną przeciwniczkę, Alexandrę Reid, zagra Sigourney Weaver[14][15] oraz, że Deborah Ann Woll powróci jako Karen Page z Daredevila[11]. Na początku listopada poinformowano, że do obsady dołączyli: Elden Henson jako Foggy Nelson, Rosario Dawson jako Claire Temple, Rachael Taylor jako Trish Walker, Jessica Henwick jako Colleen Wing[8] i Élodie Yung jako Elektra[12]. Dawson zagrała wcześniej we wszystkich wcześniejszych serialach wyprodukowanych we współpracy Netfliksa i Marvela; Henson i Yung pojawili się wcześniej w Daredevilu; Taylor w Jessice Jones; a Henwick w serialu Iron Fist. W lipcu 2017 roku ujawniono, że swoje role z Iron Fista powtórzą Ramón Rodríguez(inne języki) jako Bakuto i Wai Ching Ho(inne języki) jako Gao, która pojawiła się również w Daredevilu[10].

Gościnnie z innych seriali powrócili: Peter McRobbie(inne języki) jako Paul Lantom, Amy Rutberg(inne języki) jako Marci Stahl i Susan Varon jako Jossie z Daredevila[16]; Carrie-Anne Moss jako Jeri Hogarth z Jessiki Jones, Daredevila i Iron Fista[8]; Rob Morgan(inne języki) jako Turk Berrett z Daredevila i Luke’a Cage’a[17] oraz Nichole Yannetty jako Nicole z Jessiki Jones[23]. W rolach drugoplanowych, poza Ho, wystąpili również: Babs Olusanmokun(inne języki) jako Sowande i Yutaka Takeuchi(inne języki) jako Murakami, którzy obok Weaver, Rodrígueza i Ho zagrali przywódców Ręki oraz J. Mallory McCree(inne języki) jako Cole Miller, Michelle Federer(inne języki) jako Michelle Raymond[17], Chloë Levine(inne języki) jako Lexi Raymond[18] i Ron Simmons jako Streiber[20].

Scenografia i kostiumy

edytuj

Za scenografię do miniserialu odpowiadał Loren Weeks[67], a kostiumy zaprojektowała Stephanie Maslansky(inne języki)[68]. Współpracowali z reżyser dwóch pierwszych odcinków S.J. Clarkson(inne języki) i z operatorem zdjęć Matthew J. Lloydem(inne języki), by stworzyć odrębną paletę kolorów dla każdej z postaci zachowując wygląd z wcześniejszych poszczególnych seriali, zamiast próbować połączyć ich wyglądy dla miniserialu[68]. Maslansky wyjaśnił, że palety wykorzystano do oświetlenia, scenografii i lokalizacji oraz kostiumów dla głównych bohaterów[69]. Jednak, kiedy postacie zaczynają się spotykać, zmieniają się również kolory. Wiązało się to z decyzją, które kolory mają wyjść na pierwszy plan w poszczególnych scenach, a które nie[68].

Maslansky, która podobnie jak Weeks pracowała przy wszystkich pierwszych sezonach wcześniejszych seriali o indywidualnych losach bohaterów, otrzymała wybór, czy chce pracować przy Defenders czy nad pierwszym sezonem Punishera[68][70]. Wybrała Defenders jako kulminację jej pracy przy poprzednich produkcjach[70]. Opisała proces podkreślania palet kolorów poszczególnych postaci jako celebrację, wybierając czerwień dla kostiumu Daredevila, granat i lawendę dla Jessiki Jones, oliwkową zieleń dla Iron Fista i złoto dla Luke’a Cage’a[71]. Kostiumy bohaterów pozostały spójne z ich indywidualnymi serialami[69]. Wyjątek stanowił kostium Daredevila, który jest został stworzony przez Hargate Costumes w Los Angeles. Postanowiono zmienić jego nakrycie głowy na bardziej matowe niż w było to w drugim sezonie Daredevila[72]. Pod koniec sezonu Iron Fist otrzymał nowy kostium, który jest hołdem dla komisowego pierwowzoru. Maslansky chciała, aby nawiązywał on do lat latach 70. XX wieku. Zaprojektowała kurtkę dresową, która wykorzystywała klasyczny krój i kolory zieleni ze złotymi paskami i połączyła ją ze spodniami cargo[73].

W przypadku Alexandry producenci wykonawczy zasugerowali kolor biały. W jej kostiumie pojawiły się również elementy z metalu, które mają sugerować, że w poprzednim życiu była bardziej wojowniczką i ma w sobie „zaciekłość lub moc”[73]. Jej kostiumy są inspirowane Europą i „starszym światem”, by stworzyć „globalny charakter jej garderoby, bardzo obszernej... jej garderoba odzwierciedla tego rodzaju starożytność”[68]. Elektra otrzymała nowy kostium inspirowany jej wyglądem z komiksu, a ponieważ wyglądałoby to nie na miejscu na ulicach Nowego Jorku, Maslansky zaprojektowała dla niej również płaszcz, który go zakrywa. Inspirowany był on Kochanicą Francuza (1981) i Matrixem (1999) i nawiązywał on do stylu ubioru Aleksandry[70].

Zdjęcia i postprodukcja

edytuj

W lutym 2014 roku poinformowano, że serial będzie kręcony w Nowym Jorku[74]. W kwietniu tego samego roku Joe Quesada(inne języki) uściślił, że będą to przede wszystkim okolice Brooklynu i Long Island City(inne języki), które nadal przypominają stare Hell’s Kitchen[75]. Prace na planie Defenders rozpoczęły się 31 października 2016 roku[76] pod tytułem roboczym Group Therapy[77]. Prace na planie zakończyły się 19 marca 2017 roku[78]. Za zdjęcia odpowiadali Matthew J. Lloyd(inne języki) i James McMillan[79]. Lokacje w Nowym Jorku obejmowały: Stapleton na Staten Island[80], Upper West Side, Hell’s Kitchen, Williamsburg, St. Nicholas Park, wieżowiec Atelier, Central Park Mall, Rockefeller Center, lądowisko helikopterów na Dolnym Manhattanie, 240 Centre Street, Time Warner Center, oraz budynek archiwum miejskiego Nowego Jorku[81].

Lloyd, który wcześniej pracował przy pierwszym sezonie Daredevila i przy pierwszym odcinku pierwszego sezonu Jessiki Jones poprosił o pomoc McMillana, by pomógł zrównoważyć pracę podczas jednoczesnego kręcenia odcinków. Lloyd przyznał, że praca nad Defenders bardziej przypominała pracę nad filmem a niżeli pracę nad wcześniejszymi serialami. Wskazał między innymi harmonogram związany z większą obsadą oraz fakt, że odcinki nie były kręcone w kolejności. Ujawnił, że pomimo mniejszej ilości odcinków niż w przypadku Daredevila, prace na planie zajęły porównywalną ilość czasu[79][82].

S.J. Clarkson(inne języki) starała się przedstawić w serialu głównych bohaterów tak, by pomóc zrozumieć tym widzom, którzy nie widzieli poprzednich seriali, kim był każdy z nich[83]. Jednym z istotnych elementów były kolory, które reprezentował każdy z bohaterów. Równocześnie reżyser próbowała zrobić przejścia w scenach, które ich połączą, przykładowo Luke Cage opuszcza apartament i podnosi głowę, a w kolejnym ujęciu Jessica Jones wchodzi do mieszkania i spuszcza głowę. Clarkson chciała zrealizować sceny akcji inaczej niż w poprzednich serialach. Dla Daredevila wybrała choreografię walki przypominającą „balet”, przy Jessice Jones styl walki „tandetny, bałaganiarski”, przy Luku Cage’u zdecydowano się na ujęcia stateczne, aby podkreślić jego kuloodporność i niezniszczalność, natomiast sceny walki Iron Fista kręcono kamerą z ręki[84]. Ze względu na napięty harmonogram wyzwaniem były sceny walki, w której uczestniczyła cała czwórka. Charlie Cox zwrócił uwagę, że podczas pracy nad Daredevilem walczył sam z kaskaderami, natomiast w przypadku Defenders musiał nauczyć się w krótkim czasie choreografii danej walki i współpracy z pozostałymi aktorami grającymi główne postaci[85]. Przy pracy nad serialem Clarkson inspirowała się filmami Francuski łącznik (1971), Shaft (1971) i Serpico (1973)[84], natomiast Lloyd – filmami Wielki mistrz(inne języki) (2013) i Amerykański gangster (2007)[82].

Po pracach nad Jessiką Jones Clarkson czuła się najlepiej w bardziej ugruntowanym świecie i instynktownie wiedziała, jakiego oświetlenia i kąta kamery użyć. Mniej komfortowo czuła się w świecie Iron Fista i przedstawianiu mitologicznych elementów tej serii. Podczas przedprodukcji Defenders trwały zdjęcia do Iron Fist. Clarkson poproszono o wyreżyserowanie nowego ujęcia podczas pracy przy tym serialu. Przyznała, że to doświadczenie było „niezwykle cenne” i umożliwiło jej współpracę z Finnem Jonesem i poznanie tonu jego serialu przed rozpoczęciem zdjęć do Defenders[86].

Nad efektami specjalnymi przy serialu pracowały studia Zoic Studios i Shade VFX[87].

Sekwencja tytułowa została stworzona przez Elastic, które zainspirowało się sekwencją serialu Detektyw (2014-2019), nad którą wcześniej pracowała ta firma[88]. Kreśli ona głównych bohaterów serialu z kolorowych map topograficznych Nowego Jorku, pokazując różne obszary miasta, z których każdy z nich pochodzi[88][89].

Muzyka

edytuj

W lutym 2017 roku poinformowano, że muzykę do serialu skomponuje John Paesano(inne języki), który wcześniej pracował przy Daredevilu[90]. Paesano przyznał, że miał „więcej swobody, by przesunąć granice i nieco bardziej oprzeć się na orkiestrowych barwach” każdej postaci, ponieważ „miał do czynienia z zwykłymi superbohaterami, których publiczność zna”. Jego kompozycje, będące połączeniem brzmienia syntezatorów i 30-osobowej orkiestry, zapożyczyły motywy każdego z bohaterów ich seriali, „by przypominać widzom ich indywidualną osobowość”[91]. Album Marvel’s The Defenders Original Soundtrack został wydany cyfrowo 17 sierpnia 2017 roku przez Hollywood Records[92].

W miniserii wykorzystano również muzykę Johannesa Brahmsa. W drugim odcinku Alexandra słucha jego pierwszego kwartetu smyczkowego w wykonaniu Aeolus Quartet. Scena ta miała potwierdzić, że jest ona „miłośniczką Brahmsa”. W piątym odcinku, gdy przywódcy Ręki przygotowują się do ataku, pojawia się także fragment I Symfonii tego kompozytora. Ponadto Aleksandra słucha wadliwego nagrania Uwertury Tragicznej[29].

Marvel’s The Defenders Original Soundtrack[92]2017
NrTytuł utworuAutorDługość
1.„The Defenders Main Title”J. Paesano(inne języki)1:18
2.„Allies Aren’t Alone”J. Paesano3:42
3.„Terminal”J. Paesano2:39
4.„Tailing Jones”J. Paesano2:44
5.„Board Room”J. Paesano5:36
6.„Our Weapon”J. Paesano3:27
7.„Aliasing”J. Paesano1:54
8.„Chinese Drive Through”J. Paesano1:35
9.„Restaurant Fight”J. Paesano2:35
10.„Alexandra”J. Paesano3:59
11.„Old Friends”J. Paesano2:49
12.„A Bone to Pick”J. Paesano2:32
13.„Kung Fu Party”J. Paesano3:45
14.„Protect My City”J. Paesano5:36
15.„The Defenders”J. Paesano5:04
49:15

Promocja

edytuj
 
Obsada serialu podczas San Diego Comic Conu 2017

W lipcu 2016 roku na San Diego Comic-Conie zaprezentowano teaser miniserialu, w którym loga poprzednich seriali utworzyły słowo Defend na tle ręki[93]. W październiku tego samego roku Charlie Cox, Krysten Ritter, Mike Colter, Finn Jones i Sigourney Weaver promowali Defenders na New York Comic Conie(inne języki)[94].

3 maja 2017 roku pokazano zwiastun serialu[95]. W lipcu Cox, Ritter, Colter, Jones, Weaver, Jessica Henwick, Élodie Yung, Deborah Ann Woll i Marco Ramirez(inne języki) pojawili się na San Diego Comic Conie, gdzie publiczności konwentu pokazany został pierwszy odcinek miniserii[96]. 31 lipca miała miejsce uroczysta premiera pierwszych dwóch odcinków w Nowym Jorku w Tribeca Performing Arts Center. Podczas obu wydarzeń uczestniczyła obsada i ekipa produkcyjna serialu oraz zaproszeni goście. Premierom tym towarzyszył czerwony dywan oraz szereg konferencji prasowych[97].

Odbiór

edytuj

Oglądalność

edytuj

Netflix nie publikuje zestawień oglądalności swoich produkcji, jednak firma zajmująca się analizami marketingowymi, Jumpshot, ustaliła, że serial Defenders zgromadził 17% oglądalności, jaką miał drugi sezon Daredevila w ciągu pierwszych 30 dni. Miniserial był porównywalnie najrzadziej oglądanym serialem Marvela dla Netfliksa i odnotował największy spadek oglądalności z tygodnia na tydzień. Spadki te wyniosły odpowiednio 67%, 48% i 41% w ciągu 30 dni. W badaniu Jumpshot, które „analizuje anonimowe dane dotyczące strumienia kliknięć z panelu obejmującego ponad 100 milionów konsumentów Internetu”, przyjrzano się zachowaniu i aktywności użytkowników serwisu w Stanach Zjednoczonych w zakresie oglądalności, biorąc pod uwagę względną liczbę widzów serwisu Netflix w Stanach Zjednoczonych, którzy obejrzeli co najmniej jeden odcinek. Dane te nie objęły oglądalności na telewizorach Smart TV lub w aplikacjach mobilnych serwisu Netflix[98].

W październiku 2017 roku Netflix ujawnił, że Defenders był trzecim pod względem popularności serialem oryginalnym platformy, który był „oglądany ciurkiem” na świecie i pierwszy w Korei Południowej. Netflix zdefiniował oglądających w ten sposób widzów, jako tych, którzy obejrzeli cały serial w ciągu 24 godzin od jego premiery, a dane te uwzględniają „strefy czasowe i odzwierciedlają rozpoczęcie programu w ciągu 24 godzin od premiery w danym kraju”. Firma zwrócono również uwagę, że taki ranking „nie ma żadnego związku z ogólną oglądalnością”[99].

Krytyka w mediach

edytuj

Miniserial spotkał się z przeważnie pozytywną reakcją krytyków. W serwisie Rotten Tomatoes 78% ze 100 recenzji uznano za pozytywne, a średnia ocen wystawionych na ich podstawie wyniosła 6,6/10[100]. Na portalu Metacritic średnia ważona ocen z 30 recenzji wyniosła 63 punkty na 100[101].

Jeff Jensen z „Entertainment Weekly” ocenił, że „Defenders to tętniąca życiem rozrywka gatunkowa, która na nowo zainteresuje Cię popem Marvela. Prezentuje się jako duże wydarzenie, a jednocześnie ceni konsolidację. Marvel powinien przyjąć to podejście w przyszłości”[102]. Tim Goodman z The Hollywood Reporter stwierdził, że „pomimo rażących wad nowy serial Marvela w serwisie Netflix staje się przyjemnym połączeniem różnych bohaterów próbujących ocalić Nowy Jork”[103]. John Anderson z „The Wall Street Journal” przyznał, że „chociaż Defenders są i nadal będą tajemniczy, są również niezwykle wciągający, prawie wyłącznie dzięki obsadzie”[104]. Dan Jolin z „Empire Magazine” napisał, że „to długo oczekiwana seria crossoverów, która dostarcza kilku wciągających starć postaci, ale która – przynajmniej w pierwszej połowie – nie podnosi stawki pod względem fabularnym”[105]. Maureen Ryan z „Variety” stwierdził, że „Defenders jest czasami nieco bardziej mdłe, niż powinno być przedsięwzięcie z udziałem śmiercionośnych ninja i wyszukanych kostiumów, jednak ośmioczęściowy dramat ma znaczące zalety, a wśród nich występ Sigourney Weaver[47]. Matt Zoller Seitz z Vulture ocenił, że „Defenders przypominają, czym kiedyś chciały być seriale Netfliksa i czym mogą pewnego dnia się stać”[106]. Alex McLevy z The A.V. Club przyznał, że „częścią problemu telewizji stworzonej z myślą o oglądaniu bez przerwy jest fakt, że poświęca ona dynamikę narracji wiedząc, że zawsze może odłożyć dramaturgię na następny odcinek. Ale ogólnie rzecz biorąc, szkodzi to serii”[107].

Konrad Chwast ze Spider’s Web ocenił, że „najlepsze w tym serialu jest to, że mimo widocznych wad, ogląda się go naprawdę rewelacyjnie. To prawdopodobnie nowy rozdział w świecie superbohaterów od tandemu Netflix/Marvel. Konkurencja – Arrow i Flash – nie ma z nim żadnych szans”[108]. Michał Kujawiński z NaEkranie.pl stwierdził, że „Defenders z pewnością wielu rozczaruje i pozostawi lekki niedosyt. Jednak długo oczekiwane połączenie czwórki bohaterów wypada bardzo dobrze i oglądanie ich w akcji daje bardzo dużo satysfakcji. Nie brakuje też świetnie zrealizowanych scen akcji i humoru, a co za tym idzie - warto sięgnąć po ten serial i obejrzeć tych osiem odcinków, nie martwiąc się o to, że ktoś straci na tym czas”[109]. Mateusz Piesowicz z serwisu Serialowa napisałem, że „twórcy nie bardzo mieli pomysł, jak połączyć fragmenty w jedną całość, co pozwala zwątpić, czy na pewno stał za tym crossoverem jakiś precyzyjny plan”[110].

Nagrody i nominacje

edytuj
Rok Ceremonia Kategoria Nominowani Rezultat Przypis
2017 TVLine’s Performer of the Week Występ w odcinku The Defeneders Charlie Cox i Élodie Yung Wygrana [111]
2018 NAACP Image Awards Najlepszy aktor w serialu dramatycznym Mike Colter Nominacja [112]
Online Film & Television Association Awards(inne języki) Najlepszy muzyczny motyw przewodni w serialu telewizyjnym Defenders Nominacja [113]
Saturn Awards Najlepszy serial w nowych mediach Defenders Nominacja [114]
Najlepsza aktorka drugoplanowa w serialu telewizyjnym Krysten Ritter Nominacja
Black Reel Awards for Television Najlepszy film telewizyjny lub serial limitowany Defenders Nominacja [115]
Najlepszy aktor w filmie telewizyjnym lub serialu limitowanym Mike Colter Nominacja
Najlepsza aktorka drugoplanowa w filmie telewizyjnym lub serialu limitowanym Rosario Dawson Nominacja
Simone Missick Nominacja
Primetime Creative Arts Emmy Awards Najlepszy muzyczny motyw przewodni John Paesano(inne języki) Nominacja [116]

Przypisy

edytuj
  1. a b New MCU Timelines Arrive on Disney+. marvel.com, 2024-02-08. [dostęp 2024-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-02-11)]. (ang.).
  2. a b c d e f g Marc Storm: Netflix Original Series ‘Marvel’s The Defenders’ Finds Its Showrunners. marvel.com, 2016-04-15. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-10)]. (ang.).
  3. a b Charlie Cox is the Man Without Fear in Marvel’s Daredevil. marvel.com, 2014-05-27. [dostęp 2023-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-06)]. (ang.).
  4. a b Nellie Andreeva: Krysten Ritter Nabs Lead In Marvel’s ‘Jessica Jones’. Deadline Hollywood, 2014-12-04. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-09-03)]. (ang.).
  5. a b Marc Storm: Mike Colter to Star as Luke Cage in Marvel’s Jessica Jones. marvel.com, 2014-12-22. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-27)]. (ang.).
  6. a b James Hibberd: Game of Thrones actor Finn Jones to play Iron Fist. Entertainment Weekly, 2016-02-25. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-30)]. (ang.).
  7. a b Carina Nilma: Interview: Eka Darville chats about the convention experience, Marvel’s Jessica Jones, and what he learned from cast mates David Tennant and Krysten Ritter. The Iris, 2016-04-15. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-05)]. (ang.).
  8. a b c d e f g h Spencer Perry: Scott Glenn, Rachael Taylor, and Rosario Dawson Confirmed for The Defenders. Coming Soon, 2016-11-02. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-05)]. (ang.).
  9. a b Linda Ge: ‘Luke Cage’ Star Reveals Misty Knight Will Appear in ‘The Defenders’ (Exclusive). The Wrap, 2016-09-28. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-05-29)]. (ang.).
  10. a b c Gerard Harris: Marvel’s The Defenders trailer 2 is just in. Tuppence Magazine, 2017-07-24. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-03)]. (ang.).
  11. a b Spencer Perry: Deborah Ann Woll Confirmed to Appear in Marvel’s The Defenders. Coming Soon, 2016-10-31. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-05)]. (ang.).
  12. a b Shirley Li: The Defenders: Elodie Yung to return as Elektra – exclusive. Entertainment Weekly, 2016-11-07. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-01)]. (ang.).
  13. a b Eric Eisenberg: The Defenders Will Feature Daredevil’s Scott Glenn, But What Will His Role Be?. Cinema Blend, 2016-07-22. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-05-18)]. (ang.).
  14. a b Kwame Opam: Sigourney Weaver is Netflix’s biggest villain. The Verge, 2016-10-08. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-01)]. (ang.).
  15. a b Shirley Li: The Defenders first look: Meet Sigourney Weaver’s villain – and learn her name. Entertainment Weekly, 2017-01-12. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-05-07)]. (ang.).
  16. a b c d e f g Brett White: ‘The Defenders’ Organization Chart: Your Visual Guide To Netflix’s Marvel Team-Up Series. Decider, 2017-08-17. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-06-07)]. (ang.).
  17. a b c d e f g Meghan Demaria: R29 Binge Club: The Defenders Episode 1 Recap. Refinery29, 2017-08-17. [dostęp 2023-09-17]. (ang.).
  18. a b c Ariana Rmoero: Why Was Jessica Jones Sidelined For So Much Of The Defenders?. Refinery29, 2017-08-18. [dostęp 2023-09-17]. (ang.).
  19. a b c Christian Siegel: The Defenders - 1x06: Der Schlüssel. FictionBox, 2017-09-22. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-15)]. (niem.).
  20. a b Melody McCune: The Defenders Season Finale Recap: (S01E08) The Defenders. Geek Girl Authority, 2017-08-25. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-06)]. (ang.).
  21. a b c d Christian Siegel: The Defenders - 1x04: Royal Dragon. FictionBox, 2017-09-08. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-15)]. (niem.).
  22. Chris Arrant: And Now A Scene From Marvel’s The Defenders. Newsarama, 2017-07-23. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-28)]. (ang.).
  23. a b The MCU Ranked: ‘The Defenders’. House of Geekery, 2018-06-28. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-06-30)]. (ang.).
  24. Brad Curran: Interview with Marko Zaror. Kung–fu Kingdom, 2017-08-04. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-01-29)]. (ang.).
  25. Jenna Anderson: Will The Defenders Heal Daredevil & Foggy’s Fractured Friendship?. Comic Book, 2017-07-26. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-09-17)]. (ang.).
  26. Melody McCune: The Defenders Recap: (S01E04) Royal Dragon. Geek Girl Authority, 2017-08-20. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-09-17)]. (ang.).
  27. Megan Peters: Stan Lee Cameo In Marvel's The Defenders Spotted. Comic Book, 2017-01-30. [dostęp 2023-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-30)]. (ang.).
  28. Craig Elvy: The One Person Who Connects The MCU & Marvel Netflix Together. Screen Rant, 2019-08-30. [dostęp 2023-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-05)]. (ang.).
  29. a b Which Composer’s Ominous Music Is Used in ‘The Defenders’?. WQXR-FM, 2017-09-15. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-02)]. (ang.).
  30. a b Nick Romano: Marvel’s The Defenders gets premiere date in new teaser. Entertainment Weekly, 2017-04-04. [dostęp 2023-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-04)]. (ang.).
  31. a b Michał Kurdupski: „The Defenders” od 18 sierpnia w Netflixie. Wirtualnemedia.pl, 2017-07-24. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-02)]. (pol.).
  32. Nellie Andreeva: Disney Preps Plans For Netflix’s ‘Daredevil’, ‘Jessica Jones’, ‘Luke Cage’ & Co. As It Is Set To Regain Control Of Marvel Series. Deadline Hollywood, 2022-02-11. [dostęp 2023-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-04)]. (ang.).
  33. Marvel Live-Action Series And Updated Parental Controls In The U.S. Coming To Disney+ On March 16. Disney Media and Entertainment Distribution, 2022-03-01. [dostęp 2023-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-10-05)]. (ang.).
  34. Jack Shepherd: How to watch The Defenders Saga in order on Disney Plus. GamesRadar+, 2022-10-07. [dostęp 2023-08-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-08-01)]. (ang.).
  35. Mateusz Zaczyk: „Daredevil” i inne seriale Marvela od Netfliksa trafią w Polsce na Disney+. Lista premier tygodnia. Filmożercy, 2022-06-24. [dostęp 2023-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-08-19)]. (pol.).
  36. a b Christian Siegel: The Defenders - 1x01: Das H-Wort. FictionBox, 2017-08-18. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-15)]. (niem.).
  37. a b Christian Siegel: The Defenders - 1x02: Fieser rechter Haken. FictionBox, 2017-08-25. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-15)]. (niem.).
  38. a b Christian Siegel: The Defenders - 1x03: Schlechtestes Benehmen. FictionBox, 2017-09-01. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-15)]. (niem.).
  39. a b Christian Siegel: The Defenders - 1x05: Schutzsuche. FictionBox, 2017-09-15. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-15)]. (niem.).
  40. a b Christian Siegel: The Defenders - 1x07: Fish in the Jailhouse. FictionBox, 2017-11-04. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-15)]. (niem.).
  41. a b Christian Siegel: The Defenders - 1x08: The Defenders. FictionBox, 2017-11-11. [dostęp 2023-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-15)]. (niem.).
  42. Nellie Andreeva: Marvel Preps 60-Episode Package Of Four Series & A Mini For VOD & Cable Networks. Deadline Hollywood, 2013-10-15. [dostęp 2023-08-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-04)]. (ang.).
  43. David Lieberman, Nellie Andreeva: Netflix Picks Up Four Marvel Live-Action Series & A Mini Featuring Daredevil, Jessica Jones, Iron Fist, Luke Cage For 2015 Launch. Deadline Hollywood, 2013-11-07. [dostęp 2023-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-24)]. (ang.).
  44. Terri Shwartz: Netflix announces 'Daredevil,' 'Bloodline,' ‘Kimmy Schmidt’ premiere dates. Zap2It, 2015-01-07. [dostęp 2023-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-06)]. (ang.).
  45. Adam Holmes: Why Netflix's Version Of The Defenders Makes Sense. Cinema Blend, 2015-11-19. [dostęp 2023-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-10-14)]. (ang.).
  46. Marvel's Quesada Dismisses Iron Fist TV Movie Rumors. IGN, 2015-11-19. [dostęp 2023-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  47. a b Maureen Ryan: TV Review: ‘Marvel’s The Defenders’ on Netflix. Variety, 2017-08-15. [dostęp 2023-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-05)]. (ang.).
  48. a b c d John Boone: Exclusive: Marvel's Head of TV Reveals How 'The Defenders' Will Be Different From 'The Avengers'. Entertainment Tonight, 2016-07-25. [dostęp 2023-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-09)]. (ang.).
  49. a b c d Shirley Li: The Defenders EP talks juggling four heroes – and the ‘crisis’ that unites them. Entertainment Weekly, 2017-01-13. [dostęp 2023-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-03)]. (ang.).
  50. a b Terri Schwartz: Jessica Jones Showrunner Melissa Rosenberg Previews The Defenders Aftermath and Season 2 Plans. IGN, 2016-08-08. [dostęp 2023-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  51. Acclaimed Director SJ Clarkson Set for the Netflix Original Series Marvel's The Defenders. marvel.com, 2016-10-27. [dostęp 2023-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-24)]. (ang.).
  52. Nellie Andreeva: Netflix Chief On More Marvel Series, ‘Daredevil’s “Return To Form,” ‘Luke Cage’ Season 3 & ‘Defenders’ 2 – TCA. Deadline Hollywood, 2018-07-29. [dostęp 2023-05-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-09)]. (ang.).
  53. Matt Webb Mitovich: Marvel TV Boss on Defenders‘ Future, Thanos’ Snap and (Spoiler) Suiting Up. TV Line, 2018-06-07. [dostęp 2023-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-09-18)]. (ang.).
  54. Marvel's The Defenders. Writers Guild of America West. [dostęp 2023-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-09-18)]. (ang.).
  55. Meredith B.Kile: Exclusive: Krysten Ritter and 'Jessica Jones' Co-Stars Reveal Their Hopes for Season 2. Entertainment Tonight, 2016-05-19. [dostęp 2023-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-19)]. (ang.).
  56. a b c Josh Wigler: ‘The Defenders’ Showrunner Talks ‘Avengers’ Comparisons, Tonal Challenges. The Hollywood Reporter, 2017-08-17. [dostęp 2023-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-05)]. (ang.).
  57. a b Brett White: SDCC: "Luke Cage's" Coker Compares "Defenders" To X-Men, Wu-Tang & Voltron. CBR.com, 2016-07-25. [dostęp 2023-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  58. Eric Goldman: The Defenders Executive Producer: Teaming Up Different Marvel Heroes Creates its Own Genre. IGN, 2017-05-02. [dostęp 2023-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  59. a b c Terri Shwartz: Marvel's The Defenders: The Many Challenges Facing the Showrunners. IGN, 2016-08-09. [dostęp 2023-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  60. Meredith B.Kile: Exclusive: Mike Colter Talks 'Luke Cage' Standalone Series and 'Defenders' Team Up: 'Luke Has a Lot of Skeleto. Entertainment Tonight, 2016-05-20. [dostęp 2023-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-03)]. (ang.).
  61. a b Shirley Li: This Week's Cover: Meet The Defenders in EW's exclusive first look. Entertainment Weekly, 2017-04-14. [dostęp 2023-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-03-19)]. (ang.).
  62. a b c Josh Wigler: ‘The Defenders’ Showrunner Breaks Down That Shocking Death and Finale Twist. The Hollywood Reporter, 2017-08-22. [dostęp 2023-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  63. a b c Shirley Li: Marvel's The Defenders postmortem: Showrunner answers burning questions. Entertainment Weekly, 2017-08-18. [dostęp 2023-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-02)]. (ang.).
  64. Kevin Fitzpatrick: Did The Defenders Finale Hint at Kingly Return For 'Daredevil' Season 3?. Screen Crush, 2017-08-19. [dostęp 2023-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-29)]. (ang.).
  65. Shirley Li: Marvel's The Defenders: What the ending could mean for Daredevil season 3. Entertainment Weekly, 2017-08-21. [dostęp 2023-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  66. Lisa Laman: Well, Is Netflix’s ‘Daredevil’ Part of the Sacred MCU Timeline or Not?. Collider, 2024-01-07. [dostęp 2024-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-01-07)]. (ang.).
  67. The Defenders. LorenWeeks.com. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-02-27)]. (ang.).
  68. a b c d e Nicole Massabrook: ‘The Defenders’ Costume Designer Teases Sigourney Weaver’s Look. International Business Times, 2017-05-04. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-12-05)]. (ang.).
  69. a b Jessica Toomer: The Costume Designer Of ‘The Defenders’ On Street Styling Superheroes. Uproxx, 2017-08-17. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  70. a b c Ani Bundel: ‘The Defenders’ Costume Designer Reveals Insane Details You Probably Missed – Exclusive. Elite Daily, 2017-08-31. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  71. Vinnie Mancuso: ‘The Defenders’ Costume Designer on Creating the Look of Netflix’s Marvel Universe. Observer, 2017-04-28. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-05-29)]. (ang.).
  72. Tom Bacon: Designing 'The Defenders:' Costume Designer Stephanie Maslansky on How Classic Comics are Adapted. Geeks, 2018-07-06. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  73. a b Sara Boboltz: ‘Defenders’ Costume Designer Explains Eerie Inspiration For The Hand. HuffPost, 2017-09-01. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-15)]. (ang.).
  74. Marvel’s Netflix Series to Film in New York City. marvel.com, 2014-02-26. [dostęp 2023-08-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-04)]. (ang.).
  75. Joe Blackmon: Marvel Netflix Series Part Of Marvel Cinematic Universe, Available For Binge Watching According To Joe Quesada. Comic Book, 2014-04-27. [dostęp 2023-08-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-28)]. (ang.).
  76. Cooper Hood: Marvel’s The Defenders: Krysten Ritter Spotted On Set. Screen Rant, 2016-10-31. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  77. Megan Peters: Marvel’s The Defenders Working Title Revealed. Comic Book, 2016-10-18. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  78. Kevin Melrose: Marvel’s Defenders Wraps Filming. CBR.com, 2017-03-19. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-01-21)]. (ang.).
  79. a b Iain Marcks: The Defenders / Matthew J. Lloyd, CSC. American Society of Cinematographers, 2017-08-25. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  80. Victoria Priola: Netflix on Staten Island: Marvel’s ‘The Defenders’ films in Stapleton. Staten Island Advance, 2017-02-06. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  81. Michelle Young: NYC Film Locations for Marvel’s The Defenders on Netflix. Untapped New York, 2017-08-18. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-30)]. (ang.).
  82. a b Debra Kaufman: Managing Visual Styles, Storylines and Superpowers on the Netflix Series ‘Marvel’s The Defenders’. Creative Planet Network, 2017-09-25. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-18)]. (ang.).
  83. Jenna Marotta: ‘Defenders’ Team on Challenges of Multi-Superhero Show. The Hollywood Reporter, 2017-08-01. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  84. a b Scott Huver: Defenders’ EP on Colorfully Converging The Worlds of Marvel’s Heroes. CBR.com, 2017-08-21. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  85. Meagan Damore: Defenders Stars Tease Challenging, Character-Based Fight Choreography. CBR.com, 2017-07-31. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  86. Liz Shannon Miller: ‘Marvel’s The Defenders’: How One Director Overcame the Challenge of Uniting Four Very Different Series. Indie Wire, 2017-08-17. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-15)]. (ang.).
  87. Vincent Frei: Marvel’s The Defenders. The Art of VFX, 2017-08-15. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-25)]. (ang.).
  88. a b Nick Romano: The One Thing Game of Thrones, Westworld, and The Crown Have in Common. Vanity Fair, 2017-08-24. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-01)]. (ang.).
  89. Peter Sciretta: ‘The Defenders’ First Episode Makes A Surprise Premiere; Watch The New Trailer (Comic-Con 2017). /Film, 2017-07-22. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  90. John Paesano to Score Marvel’s Netflix Series ‘The Defenders’. Film Music Reporter, 2017-02-06. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-05)]. (ang.).
  91. Jon Burlingame: Composers for Marvel’s TV Universe Strike a Different Chord. Variety, 2017-08-23. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-02)]. (ang.).
  92. a b Cameron Bonomolo: Marvel’s The Defenders Original Soundtrack Released. Comic Book, 2017-08-17. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  93. William Hughes: Update: Marvel announces Daredevil season 3, teases The Defenders and Iron Fist. The A.V. Club, 2016-07-22. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-07)]. (ang.).
  94. Meagan Damore: NYCC LIVE: Iron Fist Cast Makes First-Ever Live Appearance. CBR.com, 2016-10-08. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-30)]. (ang.).
  95. Joe Otterson: Marvel’s ‘Defenders’ First Trailer Brings Team Together to Save New York (Watch). Variety, 2017-05-03. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  96. Meagan Damore: SDCC: Marvel’s Defenders Unite to Preview Series. CBR.com, 2017-07-22. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-30)]. (ang.).
  97. Jenna Marotta: ‘Defenders’ Team on Challenges of Multi-Superhero Show. The Hollywood Reporter, 2017-08-01. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  98. Todd Spangler: Netflix ‘Marvel’s The Defenders’ Is Least-Viewed Among Marvel Series in Debut Month in U.S., Study Finds. Variety, 2017-09-20. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-06-01)]. (ang.).
  99. Ready, Set, Binge: More Than 8 Million Viewers ‘Binge Race’ Their Favorite Series. Netflix Media Center, 2017-10-17. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-05)]. (ang.).
  100. Marvel’s The Defenders. Rotten Tomatoes. [dostęp 2023-10-15]. (ang.).
  101. Marvel’s The Defenders. Metacritic. [dostęp 2023-10-15]. (ang.).
  102. Jeff Jensen: Netflix’s ‘The Defenders’ Is a Team-Up Worth Binging: EW review. Entertainment Weekly, 2017-08-10. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-05)]. (ang.).
  103. Tim Goodman: ‘The Defenders’: TV Review. The Hollywood Reporter, 2017-08-17. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  104. John Anderson: ‘Marvel’s The Defenders’ Review: Arcane and Engaging Heroes. The Wall Street Journal, 2017-08-16. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-02)]. (ang.).
  105. Dan Jolin: The Defenders – Season 1. Empire Magazine, 2017-08-18. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-30)]. (ang.).
  106. Matt Zoller Seitz: Marvel’s The Defenders Is a Pretty Grim Slog. Vulture, 2017-08-17. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-14)]. (ang.).
  107. Alex McLevy: The Defenders kicks off with four conversations about one thing. The A.V. Club, 2017-08-18. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-07)]. (ang.).
  108. Konrad Chwast: Serial, który budził nadzieje. The Defenders – recenzja Spider’s Web. Spider’s Web, 2017-08-18. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-06-06)]. (pol.).
  109. Michał Kujawiński: The Defenders: sezon 1 – recenzja spoilerowa. NaEkranie.pl, 2017-08-22. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-10-15)]. (pol.).
  110. Mateusz Piesowicz: Niemal fantastyczna czwórka. „The Defenders” – recenzja nowego serialu Netfliksa o superbohaterach. Serialowa, 2017-08-17. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-16)]. (pol.).
  111. Performers of the Week: Defenders’ Charlie Cox and Elodie Yung. TV Line, 2017-08-26. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-06)]. (ang.).
  112. NAACP Image Awards: 'Marshall,' 'Get Out,' ‘Girls Trip’ Dominate Film Nominations. The Hollywood Reporter, 2017-11-20. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-06)]. (ang.).
  113. 22nd Annual TV Awards (2017-18). Online Film & Television Association. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-06-21)]. (ang.).
  114. Dave McNary: ‘Black Panther,’ ‘Walking Dead’ Rule Saturn Awards Nominations. Variety, 2018-03-15. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-07-04)]. (ang.).
  115. Voter Are „Sweet” on Queen Sugar. Black Reel Awards, 2018-06-15. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-24)]. (ang.).
  116. Emmy Nominations: The Complete List. Variety, 2018-07-12. [dostęp 2023-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-08-08)]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj