Dżalajirydzi

Dżalajirydzi – dynastia pochodzenia mongolskiego, rządząca w latach 1335-1432 na terytorium dzisiejszego Iraku oraz północno-zachodniego Iranu.

Sułtanat Dżalajirydów

جلائريون

1335–1432
Flaga
Ustrój polityczny	monarchia
Stolica	Bagdad (1335-1411) Basra (1411-1432)
Data powstania	1335
Data likwidacji	1432
Język urzędowy	arabski perski mongolski
Religia dominująca	Islam
Rozpad państwa Ilchanidów. Na zielono zasięg państwa Dżalajirydów
brak współrzędnych

Dżalajirydzi wywodzili się z mongolskiego plemienia Dżałair, od którego wzięli swoją nazwę. Ich przodek, Ilka Nojon, miał przybyć na teren Bliskiego Wschodu wraz z armią Hulagu. Jego prawnuk, Hasan-e Bozorg (1335–1356), był jednym z najbardziej wpływowych możnych w końcowym okresie panowania Ilchanidów. Wraz z końcem tej dynastii udało mu się opanować teren dzisiejszego Iraku ze stolicą w Bagdadzie. Jego synem i następcą był Szejch Owajs (1356–1374), który jako pierwszy przybrał tytuł sułtana. Udało mu się opanować Azerbejdżan oraz szereg miast północno-zachodniego Iranu i za jego panowania dynastia osiągnęła apogeum swojej świetności. Po śmierci Szejcha Owajsa ród pogrążył się w walkach wewnętrznych pomiędzy jego synami. Ostatecznie zwyciężył w nich Soltan Ahmad (1382–1394, 1401–1410), jednak jego pozycja była zagrożona przez najazdy Kara Kojunlu, Tochtamysza (1380–1395) i Timura (1370–1405). Timur podbił Azerbejdżan, a w roku 1394 i 1401 (ponownie) zdobył także Bagdad. Soltan Ahmad uciekł do Osmanów, a następnie do Mameluków, by wrócić po śmierci Timura i odbić Bagdad. Wkrótce udało mu się zdobyć także Tebriz, jednak ostatecznie zginął w walce z Kara Kojunlu w roku 1410. Ci ostatni w roku 1412 zajęli także Bagdad i od tej pory Dżalajirydzi panowali tylko w dolnym Iraku, dopóki ich państwo nie zostało ostatecznie podbite przez Kara Kojunlu w roku 1432.

Dżalajirydzi starali się kontynuować tradycje Ilchanidów, a ich dynastia miała charakter perski. Objawiło się to szczególnie w patronacie jaki roztoczyli oni nad perskim malarstwem miniaturowym, co zaowocowało powstaniem pod ich panowaniem tzw. Szkoły Bagdadzkiej malarstwa.

Władcy dżalajirydzcy

• Hasan-e Bozorg (1335–1356)
• Szejch Owajs (1356–1374)
• Hasan-e Szejch Owajs (1374)
• Hosejn-e Szejch Owajs (1374–1382)
• Soltan Bajazid (1382–1384)
• Soltan Ahmad (1382–1394 i 1401–1410)
• Szah Walad (1410–1411)
• Soltan Mahmud (1411 i 1421–1425)
• Soltan Owajs (1411–1421)
• Soltan Mohammad (1421)
• Hosejn-e Azod-ad-Doule (1425–1432)

Galeria

• 
  Esfandijar walczy z wilkami. Miniatura z Szahname sporządzonej dla Szejcha Owajsa (1356–1374). Biblioteka Pałacu Topkapı
• 
  Homaj dzień po swoim ślubie, opuszczający komnatę Homajun i obsypywany złotymi monetami. Ilustracja do dywanu Chodżu Kermaniego. Bagdad, rok 1396. Nad głową księżniczki w zarysie okratowanego okna widoczny jest podpis „sułtańskiego malarza” Dżonajda - „pierwsza bezsprzecznie autentyczna sygnatura na perskiej miniaturze książkowej”. British Library
• 
  Podwójna stronica z dywanu Soltana Ahmada (1382–1394 i 1401–1410), prawdopodobnie przepisanego przez Mir Alego Tebriziego. Rysunki na marginesie prawdopodobnie wykonane przez Abd al-Hajja. Bagdad, 1403. Freer Gallery of Art
• 
  Pierwsza strona rękopisu Chosrou wa Szirin Nezamiego przepisanego przez Mir Alego Tebriziego. Tebriz, ok. 1410. Freer Gallery of Art
• 
  Chosrow przy zamku Szirin. Miniatura z rękopisu Chosrou wa Szirin Nezamiego. Tebriz, ok. 1410. Freer Gallery of Art

Bibliografia

• Sheila S. Blair, Jonathan M. Bloom: Sztuka i Architektura Islamu 1250 – 1800. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2012. ISBN 978-83-63778-13-2.
• Jerzy Hauziński: Od podboju arabskiego do końca XV w.. W: Anna Krasnowolska (red.): Historia Iranu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, 2010. ISBN 978-83-04-05047-1. Brak numerów stron w książce
• Peter Jackson: JALAYERIDS. Encyclopædia Iranica. [dostęp 2015-02-01]. (ang.).
• J.M. Smith, Jr.: Djalāyir, Djalāyirid. W: B. Lewis, Ch. Pellat, J. Shacht: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume II. Leiden: E.J. Brill, 1991. ISBN 90-04-07026-5. Brak numerów stron w książce