Królewskie wrota
Królewskie wrota (cs. carskije wrata)[1][2][3][4], drzwi królewskie[4][5], święte drzwi[5], carskie wrota[4], rajskie wrota[6], Brama Królewska, Święta Brama, Święte Wrota – w cerkwiach główne, dwuskrzydłowe drzwi ikonostasu w jego środkowej części.
Przejście otwierane tylko podczas nabożeństwa (wyjątkiem jest tydzień paschalny, kiedy na znak otwartego grobu Jezusa Chrystusa zarówno carskie, jak i diakońskie wrota są otwarte dzień i noc). Przechodzić przez nie może jedynie kapłan pełniący posługę i głowa państwa w dzień koronacji[7], w niektórych momentach nabożeństw też diakon.
Symbolika
edytujDrzwi królewskie symbolizują dobrą nowinę[8]. Pierwotnie były tylko malowane, a od XVII w. ażurowo rzeźbione. Na ich skrzydłach występują postacie czterech Ewangelistów lub rzeźbione jest drzewo Jessego, a Ewangeliści umieszczeni są na jego tle w okrągłych medalionach. Często wyobrażeni są oni symbolicznie: św. Mateusz jako człowiek, św. Marek jako lew, Łukasz jako byk i św. Jan jako orzeł. W górnej części wrót umieszczana jest scena Zwiastowania z Archaniołem Gabrielem na lewym skrzydle i Marią na prawym[8].
Opis
edytuj
Za drzwiami jest zawieszona zasłona (zawiesa), która jest odsuwana i zaciągana w pewnych momentach nabożeństwa[8]. Na odrzwiach znajdują się ikony twórców liturgii Kościoła obrządku wschodniego – święty Bazyli Wielki i Jan Chryzostom[9]. Nad wrotami znajduje się ikona Komunii Apostołów lub Ostatniej Wieczerzy[9].
Z lewej strony carskich wrót znajdują się wrota północne, a z prawej wrota południowe (nazywane diakońskimi). Mogą przechodzić przez nie osoby duchowne oraz mężczyźni świeccy pomagający w sprawowaniu nabożeństwa. Wrota diakońskie ozdobione są wizerunkami archaniołów Gabriela i Michała lub pierwszych męczenników – diakonów: św. Szczepana i św. Wawrzyńca[8].
Po prawej stronie carskich wrót umieszczany jest zawsze wizerunek Chrystusa Nauczającego, który prawą ręką błogosławi, a w lewej trzyma otwartą księgę lub zwój. Pomiędzy carskimi wrotami a wrotami północnymi umieszczana jest zaś ikona Matki Boskiej z Dzieciątkiem typu Hodegetria lub Eleusa. Hodegetria (gr. wskazująca drogę, przewodniczka) to Bogurodzica siedząca lub stojąca, która trzyma Chrystusa na lewym ramieniu, a prawą ręką wskazuje na jego postać; Chrystus siedzi wyprostowany, błogosławiąc prawą ręką, a w lewej trzyma zwój lub księgę. Eleusa (cs. Umilenije) to Matka pochylająca głowę, aby przytulić swój policzek do policzka Syna, który obejmuje ją ręką za szyję[8].
Przypisy
edytuj- ↑ Elżbieta Smykowska: Liturgia prawosławna: mały słownik. Warszawa: Verbinum, 2004, s. 31-33. ISBN 83-7192-234-5.
- ↑ Pawieł Fłorienski: Ikonostas i inne szkice. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1981, s. 70-72. ISBN 83-211-0465-7.
- ↑ o. Konstanty Bondaruk: O nabożeństwie prawosławnym. Warszawa: Warszawska Metropolia Prawosławna, 2020, s. 114–116. ISBN 978-83-65136-48-0.
- ↑ a b c carskie wrota, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-08-11].
- ↑ a b Barbara Dab-Kalinowska: Ikonostas. W: Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. red. Krystyna Kubalska-Sulkiewicz (koordynator). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 157-158. ISBN 83-01-12365-6.
- ↑ Krystyna Stawecka. Ikonostas w tradycji ruskiej. „Ikonosfera – Zeszyty Muzealne”. 6, s. 27–33, 2017. Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Muzeum Ikon w Supraślu. ISSN 2300-0406. (pol.).
- ↑ Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.
- ↑ a b c d e Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
- ↑ a b Sztuka świata. T. 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4.