Alfa Ursae Minoris

Alfa Ursae Minoris B
	α UMi B
	<img alt="Ilustracja" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Polaris_alpha_ursae_minoris.jpg/240px-Polaris_alpha_ursae_minoris.jpg" decoding="async" width="240" height="162" class="mw-file-element" data-file-width="2897" data-file-height="1956"> ; Składniki systemu rozdzielone przez teleskop
	Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Mała Niedźwiedzica
Rektascensja	02h 30m 33,534s
Deklinacja	+89° 15′ 38,90″
Wielkość obserwowana	8,65 ± 0,02m
	Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy	żółto-biały karzeł
Typ widmowy	F3 V
Masa	1,35 M☉
Alternatywne oznaczenia
	Bonner Durchmusterung: BD +88 7
	Boss General Catalogue: GC 2226
	SAO Star Catalog: SAO 305

Polaris
	α Ursae Minoris A
	Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Mała Niedźwiedzica
Rektascensja	02h 31m 49,095s
Deklinacja	+89° 15′ 50,79″
Paralaksa (π)	0,00754 ± 0,00011″
Odległość	432,6 ± 6,4 ly; 132,6 ± 2,0 pc
Wielkość obserwowana ; (pasmo V)	2,02m
Ruch własny (RA)	44,48 ± 0,11 mas/rok
Ruch własny (DEC)	−11,85 ± 0,13 mas/rok
Prędkość radialna	−16,42 ± 0,03 km/s
	Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy	nadolbrzym
Typ widmowy	F8 Ib
Masa	Aa: 4,5 +2,2−1,4 M☉; Ab: 1,26 +0,14−0,07 M☉
Promień	45 R☉
Metaliczność [Fe/H]	0,13
Wielkość absolutna	−3,64m
Jasność	2500 L☉
Temperatura	~6000 K
	Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół	Centrum Galaktyki
Półoś wielka	6600 pc
Mimośród	0,1322
Alternatywne oznaczenia
	Oznaczenie Flamsteeda: 1 UMi
	2MASS: 2MASS J02314822+8915503
	Bonner Durchmusterung: BD +88 8
	Fundamentalny katalog gwiazd: FK5 907
	Boss General Catalogue: GC 2243
	Katalog Henry’ego Drapera: HD 8890
	Katalog Hipparcosa: HIP 11767
	Katalog jasnych gwiazd: HR 424
	SAO Star Catalog: SAO 308
	Polaris, Cynosura, Alrucaba, Tramontana, Navigatoria
	Multimedia w Wikimedia Commons

Alfa Ursae Minoris (α UMi, Polaris) – najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy, północna Gwiazda Polarna Ziemi. Ma obserwowaną wielkość gwiazdową 2,02^m, znajduje się około 430 lat świetlnych od Słońca.

Nazwa

Położenie w gwiazdozbiorze

Nazwa własna tej gwiazdy, Polaris, jest skróconą formą nazwy łac. Stella Polaris, „Gwiazda Polarna”. Ze względu na wyjątkową pozycję na sferze niebieskiej nazywano ją także wieloma innymi nazwami. Nazwa Cynozura wywodzi się od stgr. Κυνόσουρα Kynosoura, „Psi ogon”; jej etymologia jest niepewna; w XVII i XVIII wieku była określeniem gwiazdy często stosowanym w pracach naukowych. Johann Bayer używał dla określenia Alfa Ursae Minoris włoskiej nazwy Tramontana, które może wiązać się z widocznością gwiazdy z Półwyspu Apenińskiego ponad Alpami, bądź starożytnym wyobrażeniem „góry niebieskiej” na dalekiej północy. Do znaczenia gwiazdy w astronawigacji nawiązuje m.in. łacińska nazwa Navigatoria. Hieronim ze Strydonu w dziele Onomasticon użył w odniesieniu do Maryi określenia Stella Maris, co wiązało się z interpretacją oryginalnego brzmienia jej imienia, Miriam, lecz zostało skojarzone z morzem i najjaśniejszą gwiazdą konstelacji ważnej dla nawigatorów. Nazwę Stella Maris stosowano później w odniesieniu do tej gwiazdy, a matka Jezusa zyskała tytuł „Najświętsza Maria Panna Gwiazda Morza”^[5]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Polaris dla określenia Alfa Ursae Minoris Aa^[6].

Charakterystyka obserwacyjna

Ślady gwiazd na zdjęciu wykonanym z długim czasem naświetlania otaczają prawie nieruchomą Gwiazdę Polarną

Polaris jest położona najbliżej bieguna niebieskiego spośród widocznych gołym okiem gwiazd. Jest to jasna, lecz wcale nie najjaśniejsza gwiazda nieba; pod względem jasności wizualnej jest dopiero na 48. miejscu^[1]^[3]. Jej położenie na sferze niebieskiej sprawia, że ma ona niemal stałe położenie, podczas gdy inne gwiazdy widoczne w ciągu nocy wschodzą i zachodzą, lub krążą wokół bieguna (gwiazdy okołobiegunowe). Dzięki temu od wieków była wykorzystywana do znajdowania kierunków świata (jest widoczna zawsze na północy), w astronawigacji, oraz do wyznaczania szerokości geograficznej^[7]. Ściśle rzecz biorąc, nie leży ona dokładnie na biegunie i zakreśla wokół niego okręgi o średnicy około 1,5 stopnia^[3]. Do końca XXI wieku będzie zbliżała się do bieguna, 24 marca 2100 r. osiągając odległość kątową 27′9″, zanim zacznie się od niego oddalać^[8]. Zmiany jej położenia wynikają z precesji osi ziemskiej^[7].

Polaris to gwiazda potrójna. W 1780 roku William Herschel zaobserwował, że Gwiazdę Polarną tworzą dwa składniki^[5]. Trzecią gwiazdę wchodzącą w skład tego systemu odkryto w XX wieku na podstawie wpływu grawitacyjnego, jaki wywiera na główną gwiazdę układu, jednak ze względu na bliskość udało się ją dostrzec dopiero w 2005 roku, za pomocą teleskopu Hubble’a (zdjęcie opublikowano w styczniu 2006)^[9].

Charakterystyka fizyczna

Wyobrażenie artystyczne składników układu potrójnego Alfa Ursae Minoris

Alfa Ursae Minoris Aa (Polaris)

Główny składnik układu, widoczny gołym okiem, to biało-żółty nadolbrzym należący do typu widmowego F. Gwiazda ta ma jasność 2500 razy większą niż jasność Słońca i temperaturę około 6000 kelwinów. Jej promień jest 45 razy większy niż promień Słońca; na podstawie jej jasności i temperatury można obliczyć, że jej masa jest około 6 razy większa od masy Słońca. W jej jądrze ustały reakcje syntezy wodoru w hel i jest ona obecnie gwiazdą zmienną z typu cefeid o amplitudzie zmian jasności 0,03^m i okresie 3,97 dnia. Zmiany są wywołane pulsacjami gwiazdy; za obserwowane zmiany odpowiada nie składowa podstawowa, ale pierwszy owerton^[3]. Jest to najbliższa i najjaśniejsza z cefeid^[2].

Alfa Ursae Minoris Ab

Bliski towarzysz nadolbrzyma również jest gwiazdą typu widmowego F (F6), jednak wciąż znajduje się na ciągu głównym (jest to żółto-biały karzeł). Ma obserwowaną wielkość gwiazdową około 9,2^m, wielkość absolutną 3,6^m i masę około 1,26 M_☉^[2]. Gwiazdy okrążają wspólny środek masy po ekscentrycznych orbitach, w przestrzeni dzieli je odległość zmieniająca się od 6,7 do 27 au (średnio 17 au). Pełny obieg zajmuje im 29,6 roku^[3].

Na podstawie ruchu orbitalnego składników Aa i Ab wyznaczono ich masy na około 4,5 M_☉ (z dużą niepewnością) i 1,26 M_☉^[3]^[2].

Alfa Ursae Minoris B

Alfa Ursae Minoris B to gwiazda ciągu głównego o typie widmowym F3 V, jasności 8,65^m, której ruch własny jest zgodny z ruchem nadolbrzyma, co ukazuje że są związane grawitacyjnie^[2]. Na niebie jest oddalona o 18,1 sekundy kątowej od Polaris (pomiar z 2013 r.)^[11]. Obiega ona składniki Aa i Ab w odległości co najmniej 2400 au^[9], jedno okrążenie wspólnego środka masy zajmuje jej co najmniej 42 tysiące lat^[3].

Towarzysze optyczni

Polaris towarzyszą na niebie jeszcze dwie gwiazdy. Składnik C jest odległy o 38,7 sekundy kątowej od nadolbrzyma, ma obserwowaną wielkość gwiazdową 13,8^m; składnik D jest oddalony o 82,1″ i ma wielkość 14,3^m(pomiary z 2009)^[11]. Gwiazdy te mają jednak inny ruch własny, a także są starsze niż układ Polaris, na co wskazuje niezarejestrowanie emisji promieniowania rentgenowskiego przez teleskop kosmiczny Chandra. Nie są z nim fizycznie związane^[12].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Alfa Ursae Minoris w bazie SIMBAD (ang.)
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Nancy Remage Evans et al. Direct Detection of the Close Companion of Polaris with the Hubble Space Telescope. „The Astronomical Journal”. 136 (3), s. 1137, wrzesień 2008. DOI: 10.1088/0004-6256/136/3/1137. arXiv:0806.4904. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Jim Kaler: POLARIS (Alpha Ursae Minoris). [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2017-07-10]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Anderson E., Francis C.: HIP 11767. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-10]. (ang.).
↑ ^a ^b Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 447–459. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-07-10].
↑ ^a ^b Carolyn Collins Petersen: The Ever-changing North Pole Star. ThoughtCo., 2017-03-02. [dostęp 2017-07-10]. (ang.).
↑ JeanJ. Meeus JeanJ., Polaris and the North Pole, „Journal of the British Astronomical Society”, 100 (5), 1990, s. 212, Bibcode: 1990JBAA..100..212M [dostęp 2021-01-20] (ang.).
↑ ^a ^b There’s More to the North Star Than Meets the Eye. HubbleSite, 2006-01-09. [dostęp 2014-03-09]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Alfa Ursae Minoris B w bazie SIMBAD (ang.)
↑ ^a ^b Mason et al.: WDS J02318+8916Aa,Ab. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
↑ Nancy Remage Evans, Edward Guinan i inni. Chandra Observation of Polaris: Census of Low-mass Companions. „The Astronomical Journal”. 139 (5), s. 1968, 2010. DOI: 10.1088/0004-6256/139/5/1968. Bibcode: 2010AJ....139.1968E.

[simbad-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Alfa Ursae Minoris w bazie SIMBAD (ang.)

[evans-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Nancy Remage Evans et al. Direct Detection of the Close Companion of Polaris with the Hubble Space Telescope. „The Astronomical Journal”. 136 (3), s. 1137, wrzesień 2008. DOI: 10.1088/0004-6256/136/3/1137. arXiv:0806.4904. (ang.).

[kaler-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Jim Kaler: POLARIS (Alpha Ursae Minoris). [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2017-07-10]. (ang.).

[xhip-4] Anderson E., Francis C.: HIP 11767. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-10]. (ang.).

[allen-5] Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 447–459. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).

[iau-6] Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-07-10].

[NPS-7] Carolyn Collins Petersen: The Ever-changing North Pole Star. ThoughtCo., 2017-03-02. [dostęp 2017-07-10]. (ang.).

[Meeus1990-8] JeanJ. Meeus JeanJ., Polaris and the North Pole, „Journal of the British Astronomical Society”, 100 (5), 1990, s. 212, Bibcode: 1990JBAA..100..212M [dostęp 2021-01-20] (ang.).

[hubble-9] There’s More to the North Star Than Meets the Eye. HubbleSite, 2006-01-09. [dostęp 2014-03-09]. (ang.).

[simbadB-10] Alfa Ursae Minoris B w bazie SIMBAD (ang.)

[WDS-11] Mason et al.: WDS J02318+8916Aa,Ab. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.

[chandra-12] Nancy Remage Evans, Edward Guinan i inni. Chandra Observation of Polaris: Census of Low-mass Companions. „The Astronomical Journal”. 139 (5), s. 1968, 2010. DOI: 10.1088/0004-6256/139/5/1968. Bibcode: 2010AJ....139.1968E.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]