Aleksander Newski

Święty
Aleksander Newski
	książę Nowogrodu Wielkiego
	; Ikona św. Aleksandra Newskiego
Data urodzenia	ok. 1220
Data i miejsce śmierci	14 listopada 1263 ; Gorodiec
Czczony przez	Cerkiew prawosławną
Kanonizacja	1547; przez Rosyjską Cerkiew Prawosławną
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aleksander I Newski
	ksiażę nowogrodzki
Okres	od 1228; do 1229
Poprzednik	Jarosław II
Następca	Michał I
	książę nowogrodzki
Okres	od 1236; do 1240
Poprzednik	Jarosław II
Następca	Andrzej II
	książę nowogrodzki
Okres	od 1241; do 1252
Poprzednik	Andrzej II
Następca	Wasyl I
	książę nowogrodzki
Okres	od 1257; do 1259
Poprzednik	Wasyl I
Następca	Dymitr I
	książę peresławski
Okres	od 1246; do 1263
Poprzednik	Jarosław II
Następca	Dymitr I
	Wielki książę kijowski
Okres	od 1249; do 1263
Poprzednik	Jarosław II
Następca	Jarosław III
	Wielki książę włodzimierski
Okres	od 1252; do 1263
Poprzednik	Andrzej II
Następca	Jarosław III
	Dane biograficzne
Dynastia	Rurykowicze
Data urodzenia	ok. 1220
Data i miejsce śmierci	14 listopada 1263 ; Gorodiec
Miejsce spoczynku	Sobór Zaśnięcia Matki Bożej we Włodzimierzu
Ojciec	Jarosław II
Matka	Rościsława
Rodzeństwo	Andrzej II; Wasyl; Michał I; Jarosław III; Konstantyn; Fiodor; Daniel; Maria; Atanazy; Eudoksja
Małżeństwo	Aleksandra Połocka
Dzieci	Wasyl I; Dymitr I; Andrzej III; Daniel I

Aleksander I Newski, ros. Александр Невский (ur. ok. 1220^[a], zm. 14 listopada 1263 w Gorodcu koło Niżnego Nowogrodu)^[2]^[3]^[4] – książę Nowogrodu Wielkiego (1228—1229, 1236—1240, 1241—1252 i 1257—1259), wielki książę kijowski (1249—1263), wielki książę włodzimierski (1252—1263) z dynastii Rurykowiczów, uznawany za świętego przez Rosyjski Kościół Prawosławny.

Życiorys

Syn księcia Jarosława II, wnuk Wsiewołoda III Wielkie Gniazdo. W 1236 został wybrany księciem Nowogrodu. W tym czasie ze wschodu nadciągały ordy tatarskie, na zachodzie coraz większe zagrożenie stwarzali niemieccy kawalerowie mieczowi, a z północy zaczęli zagrażać Szwedzi. Tych ostatnich pokonał w 1240 nad Newą, stąd wziął się jego przydomek. W 1242 zwyciężył Niemców i wyzwolił miasto Psków oraz odniósł słynne zwycięstwo nad wojskami inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego na zamarzniętym jeziorze Pejpus (Czudzkim; tzw. bitwa na lodzie), co zapobiegło ich ekspansji na ziemie ruskie. Następnie pokonał najeżdżające Ruś wojska litewskie.

Będąc doskonałym dyplomatą i jednocześnie typowym feudałem, dobrze rozumiał, że jest w swych działaniach całkowicie zależny od tatarskiej Złotej Ordy. Dlatego też prowadził bezwzględną i powolną jej politykę^[5]. W 1249 przyjął tytuł księcia kijowskiego, a w 1252 – wielkiego księcia włodzimierskiego (jarłyk Batu-chana). W 1257 odbył wraz z Tatarami ekspedycję karną do Nowogrodu, powstrzymującego się z wypłatą danin.

W 1263 złożył śluby zakonne i przyjął imię Aleksy. 14 listopada tego samego roku zmarł, a jego ciało spoczęło we Włodzimierzu nad Klaźmą, w soborze Narodzenia Matki Bożej na terenie monasteru pod tym samym wezwaniem^[6].

W 1547 został kanonizowany przez Rosyjską Cerkiew Prawosławną. Relikwie Aleksandra Newskiego w 1724 przewieziono do Ławry Aleksandra Newskiego w Petersburgu, gdzie były wystawione dla kultu początkowo w cerkwi Zwiastowania, następnie w latach 1790–1922 w soborze Trójcy Świętej. W czasie akcji otwarcia relikwiarzy przeprowadzonej przez rząd bolszewicki szczątki Aleksandra Newskiego zostały odebrane wiernym i przeniesione do Muzeum Historii Religii i Ateizmu w Piotrogrodzie, gdzie pozostawały do 1989. Wówczas ponownie trafiły do soboru Trójcy Świętej, jednak bez oryginalnego srebrnego sarkofagu, który pozostaje częścią ekspozycji Ermitażu^[7].

Był ojcem Dymitra, Andrzeja i Daniela.

Aleksander Newski w kulturze

Aleksandrowi Newskiemu poświęcił kantatę Siergiej Prokofjew^[8]. Książę jest również bohaterem nakręconego w 1938 filmu Aleksander Newski Siergieja Eisensteina z wykorzystaniem muzyki Prokofjewa, a także filmu z 2008 r. Aleksander: Bitwa newska w reż. Igora Kalenowa.

W grudniu 2008 postać średniowiecznego księcia zajęła pierwsze miejsce w trwającym ponad pół roku konkursie Imię Rosji na największe postacie w rosyjskiej historii, w którym przez Internet i telefon oddano w sumie 5 mln głosów^[9]. Na Aleksandra Newskiego oddano 524 575 głosów^[10].

Zobacz też

Uwagi

↑ Podawana jest też data urodzenia 13 maja 1221^[1].

Przypisy

↑ В.А. Кучкин (W.A.В.А.К.(W.A. Kuczkin), О дате рождения Александра Невского (O datie rożdienija Aleksandra Niewskogo), „Вопросы истории (Woprosy istorii)”, 2, 1986, s. 174–176 [zarchiwizowane z adresu 2015-02-22] (ros.).
↑ Aleksander Newski, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-10-13] .
↑ Saint Alexander Nevsky, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-13] (ang.).
↑ Aleksandras Neviškis, [w:] Visuotinė lietuvių enciklopedija [online] [dostęp 2022-10-13] (lit.).
↑ Ludwik Bazylow, Historia Rosji, PWN 1983.
↑ Владимирский в честь рождества Пресвятой Богородицы Мужской монастырь (Władimirskij w czest´ rożdiestwa Prieswiatoj Bogorodicy Mużskoj monastyr´) [online], www.pravenc.ru [dostęp 2022-10-13] .
↑ Собор Пресвятой Троицы в Александро-Невской Свято-Троицкой лавре (Sobor Prieswiatoj Troicy w Aleksandro-Niewskoj Swiato-Troickoj ławrie) [online], Энциклопедия Санкт-Петербурга (Encykłopiedija Sankt-Pietierburga) [dostęp 2022-10-13] (ros.).
↑ Prokofjew Siergiej S., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-10-27] .
↑ Имя Россия [online], www.nameofrussia.ru [dostęp 2020-12-23] [zarchiwizowane z adresu 2021-06-30] .
↑ www.nameofrussia.ru/. nameofrussia.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-30)]..

Linki zewnętrzne

[2] Podawana jest też data urodzenia 13 maja 1221^[1].

[Kuczkin-1] В.А. Кучкин (W.A.В.А.К.(W.A. Kuczkin), О дате рождения Александра Невского (O datie rożdienija Aleksandra Niewskogo), „Вопросы истории (Woprosy istorii)”, 2, 1986, s. 174–176 [zarchiwizowane z adresu 2015-02-22] (ros.).

[EPWN-3] Aleksander Newski, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-10-13] .

[EBrit-4] Saint Alexander Nevsky, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-13] (ang.).

[VLE-5] Aleksandras Neviškis, [w:] Visuotinė lietuvių enciklopedija [online] [dostęp 2022-10-13] (lit.).

[6] Ludwik Bazylow, Historia Rosji, PWN 1983.

[7] Владимирский в честь рождества Пресвятой Богородицы Мужской монастырь (Władimirskij w czest´ rożdiestwa Prieswiatoj Bogorodicy Mużskoj monastyr´) [online], www.pravenc.ru [dostęp 2022-10-13] .

[8] Собор Пресвятой Троицы в Александро-Невской Свято-Троицкой лавре (Sobor Prieswiatoj Troicy w Aleksandro-Niewskoj Swiato-Troickoj ławrie) [online], Энциклопедия Санкт-Петербурга (Encykłopiedija Sankt-Pietierburga) [dostęp 2022-10-13] (ros.).

[9] Prokofjew Siergiej S., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-10-27] .

[10] Имя Россия [online], www.nameofrussia.ru [dostęp 2020-12-23] [zarchiwizowane z adresu 2021-06-30] .

[11] www.nameofrussia.ru/. nameofrussia.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-30)]..

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[1]



ksiażę nowogrodzki
Okres	od 1228 do 1229
Poprzednik	Jarosław II
Następca	Michał I
książę nowogrodzki
Okres	od 1236 do 1240
Poprzednik	Jarosław II
Następca	Andrzej II
książę nowogrodzki
Okres	od 1241 do 1252
Poprzednik	Andrzej II
Następca	Wasyl I
książę nowogrodzki
Okres	od 1257 do 1259
Poprzednik	Wasyl I
Następca	Dymitr I
książę peresławski
Okres	od 1246 do 1263
Poprzednik	Jarosław II
Następca	Dymitr I
Wielki książę kijowski
Okres	od 1249 do 1263
Poprzednik	Jarosław II
Następca	Jarosław III
Wielki książę włodzimierski
Okres	od 1252 do 1263
Poprzednik	Andrzej II
Następca	Jarosław III
Dane biograficzne
Dynastia	Rurykowicze
Data urodzenia	ok. 1220
Data i miejsce śmierci	14 listopada 1263 Gorodiec
Miejsce spoczynku	Sobór Zaśnięcia Matki Bożej we Włodzimierzu

Ojciec	Jarosław II
Matka	Rościsława
Rodzeństwo	Andrzej II Wasyl Michał I Jarosław III Konstantyn Fiodor Daniel Maria Atanazy Eudoksja

Małżeństwo	Aleksandra Połocka
Dzieci	Wasyl I Dymitr I Andrzej III Daniel I