Akyn
Akyn – w tradycjach narodów Azji Środkowej ludowy poeta improwizator, pieśniarz wykonujący przy akompaniamencie tradycyjnego instrumentu muzycznego utwory swoje lub tradycyjne, najczęściej o charakterze lirycznym lub epickim. Tradycyjnym instrumentem wykorzystywanym przez akynów była dombra, aczkolwiek wielu twórców, zwłaszcza w nowszych czasach, korzystało także np. z kobyzu.
Akyni
edytujAkyni – improwizujący poeci i pieśniarze – znani są od czasów średniowiecza, a okres największego rozkwitu sztuki akynów przypada na XV–XVI wiek[1]. Akyni dzielili się na wykonujących utwory epickie (żyrszy) i pieśniarzy (ölengszy)[1]. Utwory wykonywano przy akompaniamencie kazachskiej dombry lub kirgiskiego kobyzu[2]. Wielu akynów utrzymywało się wyłącznie z honorariów otrzymywanych za występy[1]. Wielu władców zatrudniało akynów, którzy towarzyszyli im także podczas podróży czy wypraw wojennych[1].
Twórczość akynów była rozwinięta głównie wśród Kazachów i Kirgizów, ale także innych narodów regionu[1]. Do najsławniejszych akynów kazachskich należeli m.in. Machambet Utemisow (1804–1846), Żajau Musa Bajżanuły (1835–1929), Szernijaz Żaryłgasuły (1817–1881), Süjynbaj Aronuły (1815–1898), Żambył Żabajew (1846–1945) oraz Kenen Äzyrbajew (1884–1974)[1], zaś wśród Kirgizów Toktoguł Satyłganow (1864–1933).
Współcześnie mianem akyna określa się w tych kulturach także poetę-literata.
Ajtys
edytujAkyni brali udział w tradycyjnej uroczystości zwanej ajtys, będącej rodzajem zawodów poezji improwizowanej, w których twórcy prezentowali swoje zdolności poetyckie i muzyczne[2]. Podczas zawodów oponenci siedzieli naprzeciwko siebie i prowadzili improwizowany dialog poetycki na temat wybrany przez publiczność[2]. Zwycięzcą był artysta, który według publiczności zaprezentował najlepsze zdolności muzyczne, był najbardziej oryginalny i dowcipny[2]. Ajtys odbywa się z okazji ważniejszych wydarzeń w tradycyjnym kalendarzu ludowym, ale też np. na jarmarkach.
W 2015 roku sztuka improwizacji ajtys została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Aqyn. W: Didar Kassymova, Zhanat Kundakbayeva, Ustina Markus: Historical Dictionary of Kazakhstan. Scarecrow Press, 2012, s. 30–31. ISBN 978-0-8108-7983-6. [dostęp 2016-12-30].
- ↑ a b c d e UNESCO: Aitysh/Aitys, art of improvisation. [dostęp 2016-12-30]. (ang.).