Adam Chmielowski

polski malarz, święty kościoła katolickiego
To jest najnowsza wersja przejrzana, która została oznaczona 6 wrz 2024. Od tego czasu wykonano 1 zmianę, która oczekuje na przejrzenie.

Adam Hilary Bernard Chmielowski (znany również jako święty Albert Chmielowski lub święty Brat Albert; herbu Jastrzębiec; ur. 20 sierpnia 1845 w Igołomi, zm. 25 grudnia 1916 w Krakowie) – polski zakonnik franciszkański[1], założyciel zgromadzenia albertynów i albertynek, powstaniec styczniowy, malarz, święty Kościoła katolickiego, znany z pełnego poświęcenia pracy dla biednych i bezdomnych[2].

Święty
Brat Albert CFA
Adam Hilary Bernard Chmielowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

20 sierpnia 1845
Igołomia

Data i miejsce śmierci

25 grudnia 1916
Kraków

Czczony przez

Kościół katolicki

Beatyfikacja

22 czerwca 1983
Kraków
przez Jana Pawła II

Kanonizacja

12 listopada 1989
Rzym
przez Jana Pawła II

Wspomnienie

17 czerwca

Atrybuty

chleb, dziecko, ubogi, obraz Ecce Homo

Patron

Puław, Diecezji Sosnowieckiej

Odznaczenia
Wstęga Wielka Orderu Odrodzenia Polski

Życiorys

edytuj

Dzieciństwo i młodość

edytuj
 
Leon Wyczółkowski, Brat Albert (1902)

Adam Chmielowski urodził się w Igołomi (wówczas powiat miechowski), jako najstarszy syn Józefy Borzysławskiej i Wojciecha Chmielowskiego, później naczelnika carskiej komory celnej w Szczypiornie pod Kaliszem. Przeniesiony później w 1846 ojciec trafił do granicznego miasta Słupca (jako naczelnik komory celnej), później w tym samym roku dołączyła rodzina, w tym i syn. Był pierwszym dzieckiem w rodzinie, miał troje młodszego rodzeństwa (Stanisława, Mariana i Jadwigę). Ochrzczono go 26 sierpnia 1845 w kościele pw. Narodzenia NMP w Igołomi. Był to tylko tzw. chrzest z wody, ponieważ rodzice chrzestni nie mogli być obecni ze względu na odległość. Akt chrztu został zapisany w księgach parafialnych w Igołomi[3]. 17 czerwca 1847 roku w kościele Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Warszawie dopełniono ceremonii chrztu i sporządzono odrębną adnotację w księdze chrztów tamtejszej parafii[4].

25 sierpnia 1853 roku Adam utracił ojca. W 1855 r. otrzymał stypendium rządowe i wyjechał do szkoły w Sankt Petersburgu, gdzie rozpoczął edukację w Korpusie Kadetów. Od 1858 r., po przeprowadzce do Warszawy, kontynuował naukę w Gimnazjum Realnym Jana Pankiewicza. W 1861 r. podjął studia w Instytucie Politechnicznym i Rolniczo-Leśnym w Nowej Aleksandrii (Puławy), gdzie poznał i zaprzyjaźnił się z wybitnym malarzem Maksymilianem Gierymskim.

Po śmierci matki (28 sierpnia 1859 roku) rodzeństwo Adama przekazano pod opiekę siostry ojca – Petroneli Chmielowskiej. Młody Chmielowski kontynuował naukę w Instytucie Politechnicznym w Puławach. W tym okresie włączył się w działalność konspiracyjną.

W 1863 r. przyłączył się do powstania styczniowego. Walczył kolejno w oddziałach Leona Frankowskiego (pod Kurowem) i Mariana Langiewicza. Po wygranej bitwie pod Grochowiskami przeszedł z oddziałem Langiewicza do Galicji. Tu wzięty do niewoli przez Austriaków, został wywieziony do Ołomuńca na terenie ówczesnej monarchii habsburskiej. Wykorzystując sprzyjającą okazję, zbiegł w maju 1863 r., przedostał się do kraju i włączył ponownie do walk powstańczych[5].

Bojowy szlak Adam Chmielowski zakończył 30 września 1863 r., kiedy to jego powstańczy oddział, dowodzony przez płk. Zygmunta Chmieleńskiego, stoczył przegraną bitwę pod Mełchowem (powiat częstochowski), a on, ciężko ranny w lewą nogę, trafił powtórnie do niewoli. Po wykonanej w prymitywnych warunkach (bez znieczulenia) amputacji kończyny, jego dalsze leczenie odbywało się w szpitalu w Koniecpolu.

Zagrożony nasilającymi się represjami wobec powstańców, dzięki staraniu rodziny wydostał się z niewoli i w maju 1864 r. trafił do Paryża. Tu dzięki pomocy finansowej od Komitetu Polsko-Francuskiego mógł poddać się dalszemu leczeniu i otrzymał protezę gutaperkową, najlepszą w tym czasie. Po ogłoszeniu amnestii w 1865 r. powrócił do Warszawy.

Działalność malarska

edytuj

Adam rozpoczął studia malarskie w Warszawie. Musiał je jednak przerwać z powodu sprzeciwu rady opiekuńczej, od której był zależny od śmierci obojga rodziców. Wyjechał na studia politechniczne do Gandawy. Po roku rozpoczął naukę na akademii sztuk pięknych w Monachium (w maju 1870 r. zgłosił się do Akademii – Naturklasse)[6]. Tam zaprzyjaźnił się z wieloma sławnymi artystami (Stanisławem Witkiewiczem, Józefem Chełmońskim, Aleksandrem Gierymskim, Leonem Wyczółkowskim i innymi). Wiele malował i wysyłał swoje obrazy na wystawy do Polski. Z tego okresu życia pochodzą pierwsze obrazy o tematyce religijnej, na przykład Wizja św. Małgorzaty oraz najsłynniejszy religijny obraz Chmielowskiego Ecce Homo, który obecnie znajduje się w Krakowie w prezbiterium kaplicy sióstr Albertynek pw. Ecce Homo.

Dorobek Adama Chmielowskiego to 61 obrazów olejnych, 22 akwarele i 15 rysunków. Do najbardziej znanych prac należą m.in. Po pojedynku, Dziewczynka z pieskiem, Cmentarz, Dama z listem, Powstaniec na koniu, Wizja św. Małgorzaty, Zachód słońca, Amazonka.

Działalność zakonna

edytuj

Wraz z namalowaniem obrazu Ecce Homo we wnętrzu Adama Chmielowskiego nastąpił przełom. 24 września 1880 roku wstąpił do Zakonu Ojców Jezuitów w Starej Wsi. Po roku zrezygnował z powodu depresji i silnego załamania nerwowego. Od 14 kwietnia 1881 do 22 stycznia 1882 przebywał w Zakładzie Obłąkanych w Kulparkowie[7]. Spokój odnalazł dopiero w regule Zakonu św. Franciszka z Asyżu. W 1884 osiadł w Krakowie, przy ulicy Basztowej 4, gdzie dalej malował, ale zaangażował się coraz bardziej w opiekę nad nędzarzami i bezdomnymi. Po pewnym czasie porzucił całkowicie malarstwo, poświęcając się pomocy ubogim. Mieszkał w ogrzewalni miejskiej przy ul. Skawińskiej na Kazimierzu razem z bezdomnymi, alkoholikami i nędzarzami. Sprzeciwiał się jałmużnie, której nie uznawał za prawdziwą pomoc, ale nierozwiązującym problemu biedy doraźnym zabiegiem uspokajającym sumienie bogatszych.

25 sierpnia 1887 roku w kaplicy Loretańskiej kościoła Ojców Kapucynów w Krakowie Adam Chmielowski przywdział szary habit III Zakonu św. Franciszka i od tej pory znany jest jako brat Albert. Śluby zakonne złożył rok później, 25 sierpnia 1888. Dał początek założonemu przez siebie Zgromadzeniu Braci Albertynów. W 1891 roku założył Zgromadzenie Sióstr Albertynek. W Krakowie prowadził przytułek, w którym mieszkał razem z ubogimi. Z czasem powstawały nowe ośrodki m.in. we Lwowie, Tarnowie, Zakopanem.

Brat Albert Chmielowski założył na Roztoczu pustelnie dla braci zakonnych Albertynów w miejscowości Monasterz koło Werchraty i sióstr Albertynek w miejscowościach: Stare Brusno, Prusie[8] w ówczesnej archidiecezji lwowskiej (obecnie diecezja zamojsko-lubaczowska)[9][10][11]. W pustelniach zwanych „klasztorkami”[10] nabierali sił fizycznych i duchowych do dalszej pracy z najuboższymi[8]. Brat Albert ze zgromadzeniem, wspólnie z okoliczną ludnością, wyruszali w niedziele i święta w przemarszu do oddalonego o kilkanaście kilometrów klasztoru i kościoła franciszkanów w Horyńcu-Zdroju na mszę świętą[8][9][12].

W kaplicy w Domu Modlitwy Sióstr Albertynek w Pizunach (w miejscu urodzenia bł. Bernardyny) koło Narola znajdują się relikwie św. Brata Alberta i bł. Bernardyny Marii Jabłońskiej, którą spotkał po raz pierwszy podczas odpustu ku czci św. Antoniego Padewskiego w Horyńcu-Zdroju[8][13].

Ostatnie chwile

edytuj
 
Pierwotny grób brata Alberta na cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Po zachorowaniu na raka żołądka, 23 grudnia 1916 roku przyjął sakrament namaszczenia chorych z rąk prepozyta kanoników regularnych laterańskich, ks. Józefa Górnego. W południe 25 grudnia 1916 roku zmarł w opinii świętości. Miał wtedy 71 lat. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Grób (obecnie pusty) znajduje się nadal w narożu kwatery XIa[14]. Bezpośrednią przyczyną jego śmierci był rak żołądka.

Ikonografia

edytuj

W ikonografii przedstawiany jest w habicie albertyńskim. Jego atrybuty to chleb symbolizujący działalność charytatywną wśród ubogich i rozdział żywności, nawiązujący do wypowiedzianych przez niego słów: trzeba być dobrym jak chleb, który dla wszystkich leży na stole, z którego każdy może kęs dla siebie ukroić, jeśli jest głodny, a także dziecko lub ubogi, z którymi czasami jest przedstawiany, oraz obraz Ecce Homo, najbardziej znany obraz świętego[15].

Odznaczenie

edytuj

„Za wybitne zasługi w działalności niepodległościowej i na polu pracy społecznej” Prezydent Ignacy Mościcki 10 listopada 1938 roku nadał mu pośmiertnie Wielką Wstęgę Orderu Odrodzenia Polski[16]. Portret brata Alberta został udekorowany tym orderem w 1939[17].

Beatyfikacja i kanonizacja

edytuj

W dniu 15 września 1932 przeprowadzona została ekshumacja szczątków i ponowne złożenie ich w metalowej trumnie. Po zakończeniu wojny, w 1946 roku, kardynał Adam Sapieha rozpoczął proces informacyjny trwający do 1950 roku. W trakcie procesu 31 maja 1949 ponownie ekshumowano szczątki Brata Alberta i złożono je w kościele Ojców Karmelitów Bosych. Dnia 15 września 1967 kardynał Karol Wojtyła rozpoczął proces apostolski, a w styczniu 1977 r. papież Paweł VI wydał dekret o heroiczności cnót przyszłego świętego. W dniu 22 czerwca 1983 roku, podczas mszy św. na krakowskich Błoniach papież św. Jan Paweł II ogłosił Brata Alberta Chmielowskiego błogosławionym, a następnie 12 listopada 1989 roku, podczas kanonizacji w Rzymie – świętym[18]. Jego doczesne szczątki znajdują się obecnie pod ołtarzem w sanktuarium Ecce Homo św. Brata Alberta na Prądniku Czerwonym w Krakowie.

Upamiętnienie

edytuj

Dzień obchodów

edytuj

W kalendarzu liturgicznym dla diecezji polskich obowiązkowe wspomnienie liturgiczne św. Alberta Chmielowskiego, zakonnika, przypada 17 czerwca (w diecezji sosnowieckiej, której jest on głównym patronem, obchód ten ma rangę uroczystości).

Patronat

edytuj
 
Kościół parafialny pw. św. Alberta Chmielowskiego w Posadzie
 
Płaskorzeźby Alberta Chmielowskiego i Marianny Fiszer z kościoła św. Leonarda w Słupcy
 
Tablica poświęcona pamięci Adama Chmielowskiego na ścianie budynku przy ul. Książęcej 6 w Warszawie
 
Tablica poświęcona działalności na Roztoczu św. Brata Alberta i bł. Bernardyny, w kościele Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Horyńcu-Zdroju
 
Tablica pamiątkowa poświęcona Adamowi Chmielowskiemu w elewacji kamienicy przy ul. Basztowej 4 w Krakowie
  • Patron byłego Gimnazjum nr 13 im. Adama Chmielowskiego – św. Brata Alberta w Krakowie
  • Patron byłego Gimnazjum im. Adama Chmielowskiego św. Brata Alberta w Żabnicy koło Żywca
  • W 1981 roku powstało Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta powołane do opieki szczególnie nad osobami bezdomnymi oraz zagrożonymi wykluczeniem społecznym.
  • W 1987 roku powstała Fundacja im. Brata Alberta.
  • Od 1999 roku święty Brat Albert Chmielowski jest patronem miasta Puław.
  • Jest też głównym patronem Diecezji Sosnowieckiej (od jej ustanowienia w roku 1992).
  • Patron byłego Gimnazjum im. św. Brata Alberta w Gdowie.
  • Patron Szkoły Podstawowej im. św. Brata Alberta w Narolu
  • Patron byłego Gimnazjum im. św. Brata Alberta w Igołomi
  • Patron byłego Zespołu Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Sierockiem
  • W 1994 roku powstało Stowarzyszenie im. św. Brata Alberta w Słupcy (stowarzyszenie prawne, organizacja pozarządowa)
  • Patron byłego Gimnazjum Niepublicznego im. św. Brata Alberta w Podłężu
  • Patron Szkoły Podstawowej w Czechówce[19]
  • Patron jednej z drużyn ZHR: 7 Lubelskiej Drużyny Harcerzy „Grot” im. Św. Brata Alberta
  • Patron Kręgu Hufca Radomskiego[20] Skautów Europy
  • Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2017 m.in. Rokiem Adama Chmielowskiego[21],

Brat Albert według Leona Wyczółkowskiego

edytuj

W otoczeniu brata Alberta byli malarze, m.in. był przyjacielem Leona Wyczółkowskiego. Podczas rozpoczętego procesu beatyfikacyjnego Wyczółkowski otrzymał zlecenie namalowania obrazu świętego. Obraz nie został dokończony, o czym świadczy lewa ręka świętego na obrazie. Obraz znajduje się w domu generalnym braci albertynów w Krakowie.[potrzebny przypis]

Brat Albert w literaturze

edytuj

Brat Albert w rzeźbie (wybrane prace)

edytuj

Filatelistyka

edytuj
  • Pierwszy raz Brat Albert ukazany został na znaczku pocztowym Poczty Polskiej w 1947. Projektanci St. Żechowski i J. Wilczyk wykorzystali fragment obrazu Leona Wyczółkowskiego Brat Albert z 1902. Wydrukowano 226050 sztuk, techniką rotograwiury w Drukarni Narodowej w Krakowie. Oficjalna nazwa znaczka to Na pomoc zimową. Wydrukowany nominał: 2,00 + 18,00 zł. Znaczek pozostawał w obiegu do 15 stycznia 1949[28].
  • Kolejny znaczek z Bratem Albertem wyemitowano w Polsce 29 marca 1991. Zaprojektował go Michał Piekarski. Znaczek o nominale 2000 zł, którego wydrukowano 4800000 sztuk, pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1993[29].
  • W 2000 postać Brata Alberta pojawiła się na znaczku serii Kraków – Europejskie Miasto Kultury roku 2000. Poczta Polska wyemitowała znaczek o nominale 1,55 zł 26 kwietnia 2000 w ilości 600.000 sztuk. Jego projektantem był Maciej Jędrysik[30].
  • Z okazji Roku Adama Chmielowskiego wyemitowano znaczek z fragmentem płaskorzeźby z kościoła pw. św. Brata Alberta w Gdańsku-Przymorzu, autorstwa Marcina Sobczaka i Adama Piaska. Projektantami znaczka byli Andrzej i Teresa Sowińscy. Wydrukowano 360.000 sztuk. Nominał 2,60 zł[31].

Szlak turystyczny

edytuj

Wytyczono zielony szlak turystyczny   o nazwie Szlak im. św. Brata Alberta o długości 47 km, związany również z życiem bł. Bernardyny Marii Jabłońskiej o następującym przebiegu[8][32]:

  Horyniec-Zdrój – kapliczka Nowiny Horynieckierezerwat przyrody Sołokija – Dolina Dunajecka – Dolina Popowa – Józkowa Góra – WerchrataMonasterzWielki Dział – Jacków Ogród – Pizuny (miejsce urodzenia bł. Bernardyny gdzie znajduje się kaplica i Dom Modlitwy Sióstr Albertynek z relikwiami św. Brata Alberta i bł. Bernardyny)[8]Narol

Brat Albert w filmie

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Lázaro Iriarte OFMCap, Józef Salezy Kafel OFMCap, Andrzej Józef Zębik OFMCap, Krystyna Kuklińska OSC: Historia franciszkanizmu. Kraków: Bracia Mniejsi Kapucyni, 1998, s. 565. ISBN 83-910410-0-X.
  2. L’Osservatore Romano”. 4 (1996). s. 41. ISSN 1122-7249. (pol.). 
  3. Akt chrztu Adama Chmielowskiego w parafii Igołomia (nr 71 – drugi od góry) [online], www.szukajwarchiwach.gov.pl [dostęp 2020-06-15].
  4. Akt chrztu Adama Hilarego Bernarda Chmielowskiego, 17 czerwca 1847.
  5. Życiorys postaci.
  6. I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych..., [w:] H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 10, ISBN 83-903086-1-4.
  7. Natalia Budzyńska: Brat Albert. Biografia. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2017, s. ?. ISBN 978-83-240-4975-2.
  8. a b c d e f Przewodnicy w Zamościu. „Miłość trzeba udowodnić!”. przewodnicyzamosc.pl, 24 lutego 2017. [dostęp 2020-10-19]. (pol.).
  9. a b bp. Mariusz Leszczyński: Albertyńskie ślady na Roztoczu Południowym. 17 czerwca – wspomnienie św. Brata Alberta Chmielowskiego zakonnika. niedziela.pl, 7 czerwca 2017. [dostęp 2020-10-18]. (pol.).
  10. a b Mikołaj Mach: Horyniec. W poszukiwaniu śladów św. Brata Alberta. franciszkanie.pl, 29 czerwca 2017. [dostęp 2020-10-18]. (pol.).
  11. Artur Pawłowski: Pustelnie Brata Alberta na Roztoczu. roztocze24.info. [dostęp 2020-10-18]. (pol.).
  12. Br. Marek Bartoś: Głos Brata Alberta. Pustelnia w zamyśle św. Brata Alberta. albertynki.pl. [dostęp 2020-10-18]. (pol.).
  13. bp. Mariusz Leszczyński: Albertyńskie ślady na Roztoczu Południowym. 17 czerwca – wspomnienie św. Brata Alberta Chmielowskiego zakonnika. niedziela.pl, 7 czerwca 2017. [dostęp 2020-10-19]. (pol.).
  14. Karolina Grodziska: Opis trasy zwiedzania cmentarza Rakowickiego. W: Cmentarz Rakowicki w Krakowie. Warszawa: Obywatelski Komitet Ratowania Krakowa, Agencja Omnipress, 1988, s. 113. ISBN 83-85028-40-4.
  15. Marecki i Rotter 2009 ↓, s. 40–41.
  16. M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592.
  17. Ku czci brata Alberta. „Światowid”. Nr 15, s. 4, 8 kwietnia 1939. 
  18. Kalendarium pontyfikatu Jana Pawła II. portalwiedzy.onet.pl. [dostęp 2021-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-20)].
  19. Podstawowa im. Św. Brata Alberta w Czechówce [dostęp z dnia: 2016-04-28].
  20. Krąg św. Brata Alberta Hufiec Radomski. azymut360.pl. [dostęp 2021-09-20].
  21. 2017 r. Rokiem Rzeki Wisły, Josepha Conrada – Korzeniowskiego, Marszałka Józefa Piłsudskiego, Adama Chmielowskiego i błogosławionego Honorata Koźmińskiego oraz Tadeusza Kościuszki. sejm.gov.pl, 2016-06-22. [dostęp 2016-10-17].
  22. Stanisław Rodziński, Myśli o ikonografii postaci Brata Alberta [online], Nasza Przeszłość, tom 67.
  23. Rzeźba "Brat Albert" - Kawęczyńska 49 - Sztuka - Twoja Praga [online], www.twoja-praga.pl [dostęp 2022-09-19] (pol.).
  24. Instytut Gość Media, Na początek Roku św. Brata Alberta [online], krakow.gosc.pl, 21 grudnia 2016 [dostęp 2022-09-19].
  25. Instytut Gość Media, Pomnik roku [online], tarnow.gosc.pl, 27 grudnia 2016 [dostęp 2022-09-19].
  26. Odsłonięcie rzeźby św. Brata Alberta – Rzeszowskie Towarzystwo Pomocy [online] [dostęp 2022-09-19] (pol.).
  27. Kinga Rachel: Konkurs - pomnik BRATA ALBERTA. sekowa.info. [dostęp 2023-03-03]. (pol.).
  28. Na pomoc zimową. www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
  29. Św. Brat Albert – Adam Chmielowski. www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
  30. Kraków – Europejskie Miasto Kultury roku 2000. www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
  31. Rok Adama Chmielowskiego. www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-03]. (pol.).
  32. Szlak zielony im. św. Brata Alberta (Adama Chmielowskiego). narol.pl. [dostęp 2020-10-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-26)].
  33. Nędzarz i madame. filmpolski.pl. [dostęp 2021-11-29].

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
  • Św. Brat Albert. [w:] Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta [on-line]. bratalbert.org.pl. [dostęp 2017-05-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-15)]. (pol.).