Wikipedia

25 Pułk Ułanów Wielkopolskich

To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Grzes1966 (dyskusja | edycje) o 22:02, 10 gru 2024. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 10 gru 2024, była oparta na tej wersji.

25 Pułk Ułanów Wielkopolskich (25 puł) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

25 Pułk Ułanów Wielkopolskich
115 pułk ułanów wielkopolskich
Ilustracja
Odznaka pamiątkowa
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1920

Rozformowanie

1947

Nazwa wyróżniająca

Wielkopolskich

Tradycje
Święto

17 września[a]
9 lipca

Nadanie sztandaru

29 kwietnia 1923

Rodowód

115 Pułk Ułanów Wielkopolskich

Dowódcy
Pierwszy

płk Maciej Mielżyński[b]

Ostatni

płk Bohdan Kazimierz Stachlewski

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
kampania wrześniowa
bitwa pod Tomaszowem (22–27 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja

Kalisz (1920)
Nowogródek (1921–1924)
Prużana (1924–1939)

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

kawaleria

Podległość

8 BJ (od lata 1920)
IX BJ (1921–1924)
9 SBK (1924–1929)
BK „Baranowicze” (1929–1937)
Now. BK (1937–1939)
5 Kresowa DP (PSZ)

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
Multimedia w Wikimedia Commons

Pułk powstał na terenach Wielkopolski z której pochodziła większość jego kadry oficerskiej, podoficerskiej i żołnierzy wywodzących się wcześniej z różnych armii zaborczych, jak i późniejszych żołnierzy ochotników[2][3]. Po zakończeniu działań wojennych w 1920 pułk stacjonował w Kaliszu, a następnie został przeniesiony w okolice Nowogródka[4]. Od 1924 stacjonował w garnizonie Prużana. Szwadron zapasowy pułku znajdował się w Łukowie[5].

Początkowo święto pułku obchodzono w dniu 17 września, w rocznicę bitwy pod Klewaniem w 1920 roku[6]. 18 lutego 1933 roku Minister Spraw Wojskowych zmienił datę święta pułkowego z dnia 17 września na dzień 19 lipca[7] będący rocznicą powstania pułku[8].

Formowanie pułku

W połowie lipca 1920 r. sformowany został 115 pułk Ułanów Wielkopolskich na bazie szwadronów zapasowych 15 pułku Ułanów Poznańskich (1 i 2 szwadron), szwadronu zapasowego 16 pułku Ułanów Wielkopolskich (3 szwadron), szwadronu zapasowego wojennego 2 pułku strzelców konnych w Pińczowie (4 szwadron), kompanii telegraficznej nr VII (pluton łączności). Z ochotników zorganizowano 2 szwadron. Improwizowany szwadron karabinów maszynowych utworzono dopiero pod koniec działań wojennych z wszystkich trzech w/w pułków. Z formowania szwadronu technicznego zrezygnowano. 26 lipca 1920 r. ukazał się pierwszy rozkaz dzienny pułku[9][10].

Obsada personalna 115 pułku ułanów w 1920[11]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
Dowódca rtm. Witold Mikulicz-Radecki
Adiutant ppor. Piotr Dembiński
Dowódca dywizjonu mjr Sokołowski
Lekarz wet mjr lek. wet. Jan Piotrowski
Lekarz wet. por. lek. wet. Leopold Lambert
Kapelan ks. kap. Władysław Sapaczyński
Dowódca 2 szwadronu por. Stanisław Ostoja-Starczewski
Dowódca 4 szwadronu ppor. Jan Henryk Danowski
Oficer pułku pchor. Jan Szmidla
Oficer pułku ppor. Józef Milewski

Pułk w walce o granice

29 lipca 1920 r. szwadrony 115 pułku ułanów (liczył wówczas 473 szable) zostały przetransportowane koleją bezpośrednio w pobliże linii frontu[9], gdzie toczyły walki przeciwko bolszewickim dywizjom i Korpusowi Konnemu Gaj Chana w obronie przepraw na Narwi pod Nowogrodem i Łomżą[9]. Stan osobowy po sformowaniu przedstawiał się następująco[12]: 16 oficerów, 598 szeregowych i 469 konie. W tym dowództwo pułku liczyło 5 oficerów i 2 podchorążych. 1 szwadron liczył 3 oficerów i 160 szeregowych, 160 koni i 2 ckm. Skład 2 szwadronu stanowiło 2 oficerów, 120 szeregowych, 110 koni. 3 szwadron: 4 oficerów, 135 szeregowych, 120 koni. 4 szwadron: 2 oficerów, 160 szeregowych, 169 koni. Pluton łączności liczył 23 szeregowych.
8 sierpnia pułk wszedł w skład 8 Brygady Kawalerii. Brał udział w wypadzie na Ciechanów gdzie rozproszono dowództwo 4 Armii i zniszczono bolszewicką radiostację[9], a następnie w opanowaniu Mławy. Później toczył boje z Armią Konną Budionnego. Pułk zajął Morozowicze, a 17 września zdobył Klewań[13]. W walce pod Klewaniem poległo 12 żołnierzy pułku. Autor monografii 25 puł rotmistrz Władysław Goel tak ocenił bitwę pod Klewaniem[14]:

Bój pod Klewaniem jest w dziejach pułku najznaczniejszym, nie z powodu poniesionych strat, lecz ze względu na krytyczne położenie, w którym znalazł się zupełnie osamotniony, zaskoczony i otoczony przez brygadę kozaków z artylerią i samochodem pancernym; ważny on jest dla tradycji pułkowej ze względu na zimną krew i odwagę wykazaną przez oficerów, podoficerów i ułanów oraz za osiągnięte wyniki – odrzucenie brygady nieprzyjacielskiej z wielkimi dla niej stratami. Dzięki zajęciu i utrzymaniu przedmościa na rzece Stuble, stworzono tą drogą podstawę wyjściową do dalszej akcji zaczepnej w kierunku na Równe i przesądzono tym sprawę zajęcia tego miasta. O tym, jak wielką wagę przywiązywało dowództwo nieprzyjacielskie do zawładnięcia przedmościa w Klewaniu, świadczy fakt starannego przygotowania i siły przeciwnatarcia Rosjan.

Od 27 września operował w rejonie rzeki Słucz[15]. Szlak bojowy zakończył w październiku 1920 r. udziałem w zagonie na Korosteń (liczył wówczas tylko ok. 250 szabel)[16].

Mapy walk pułku

Kawalerowie Virtuti Militari

 
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[17][18].
plut. Stanisław Adamek por. Wiktor Baranowski por. Edward Bednarski
st. wachm. Marcin Bekasiak ppor. Jan Henryk Danowski ppor. Wiktor Dębiński
st. uł. Franciszek Dziewięcki st. uł. Paweł Krygiel pchor. Jerzy Kühn
wachm. Józef Lewandowski kpr. Antoni Linettej ppor. Józef Milewski
st. uł. Stanisław Niedziałek wachm. Józef Pawlak kpr. Antoni Piątek
rtm. Witold Radecki-Mikulicz kpr. Edward Różycki płk Erazm Stablewski
ppor. Stanisław Ostoja-Starzecki wachm. Jan Siewierski[c] kpr. Franciszek Sztolcman
wachm. Julian Szulc pchor. Jan Walach pchor. Adam Waśniewski
chor. Mieczysław Żniński płk Bohdan Stachlewski mjr Wincenty Cendro

Pułk w okresie pokoju

 
Zawody jeździeckie o mistrzostwo armii w Baranowiczach; lipiec 1933. Zwycięzca rtm. Józef Wolski z 25 puł podczas skoku przez przeszkodę
 
Zawody jeździeckie o mistrzostwo armii w Baranowiczach – defilada. Na czele płk Tadeusz Machalski.
 
Ekipa 25 puł. na zawodach jeździeckich w Suwałkach; sierpień 1935
 
Kwatermistrzostwo 25 puł. w Prużanie
 
Parada 25 puł. 3 maja 1938 w Prużanie
 
Żołnierze 25 pułku ułanów w Prużanie
 
Nowogródzka BK w 1938

Po podpisaniu rozejmu z Rosją bolszewicką, pułk pozostał na linii frontu do grudnia 1920[20]. W grudniu 1920 pułk został przeniesiony do Kalisza, gdzie 25 lutego 1921 został przemianowany na 25 pułk Ułanów Wielkopolskich[6]. W lipcu 1921 pułk został przeniesiony w okolice Nowogródka[6][21] gdzie wszedł w skład nowej pokojowej IX Brygady Jazdy. Do 1924 pododdziały pułku stacjonowały w dworach, majątkach i wsiach w rejonie jeziora Świteź. Dowództwo pułku stacjonowało w Łopusznej, 1 szwadron w Zaroju, 2 szwadron w Chodorkach (Chiderki), 3 szwadron w Braciance, 4 szwadron w Morozowiczach, szwadron karabinów maszynowych w Pucewiczach. Szwadrony na co dzień pełniły służbę graniczną[22]. Szwadron zapasowy rozmieszczono w Siedlcach na Podlasiu[23]. W 1924 pułk przybył do Prużany[6].
Od 1924, wraz ze zmianą terminu „jazda” na „kawaleria", wszedł w skład 9 Samodzielnej Brygady Kawalerii, a od 1929 był w składzie Brygady Kawalerii „Baranowicze". Wiosną 1937 brygada ta została przeformowana w Nowogródzką Brygadę Kawalerii, a 25 pułk Ułanów Wielkopolskich pozostał w jej składzie[22].

Koszary pułku

Opuszczając front w grudniu 1920 roku 115 rezerwowy pułk kawalerii skierowany został do Kalisza. W tym czasie znaczna część zabudowy miasta leżała jeszcze w gruzach, nieodbudowana po terrorystycznym niemieckim ostrzale artyleryjskim przeprowadzonym nocą 7/8 sierpnia 1914. Kaliskie dowództwo polskiej brygady jazdy mieściło się wówczas w drewnianym budynku przypominającym szopę na narzędzia albo skład rupieci – jak pisał ówczesny szef sztabu brygady, rtm. Leon Mitkiewicz, natomiast kasyno oficerskie ulokowanie było w wynajmowanej części prywatnego mieszkania. Do tej pory (2020) nie udało sie ustalić, gdzie kwaterował pułk. W lipcu 1921 pułk został wysłany na kwatery polowe we wsiach i dworach na południowy zachód od Nowogródka. Dopiero pod koniec lata 1924 pułk został skierowany na stałe kwatery w Słobódce koło Prużany. W tym czasie cała Słobódka była jednym wielkim miasteczkiem wojskowym, czyli zbudowanym jeszcze przez Rosjan tzw. Obozem Michałowskim i służącym do zakwaterowania 38 Brygady Artylerii. W okresie międzywojennym kompleks ten nazwano Koszarami Traugutta [24].
Kompleks koszarowy podzielono pomiędzy 25 pułk ułanów i 20 pułk artylerii lekkiej. Największy, trzykondygnacyjny koszarowiec, położony w centrum Słobódki, zajął 25 pułk ułanów. Na jego parterze mieściły się: poczta, fryzjer, sklep spółdzielni wojskowej i warsztaty rzemieślnicze, a każdy szwadron zajmował połowę piętra. W okresie międzywojennym powstała też murowana kryta ujeżdżalnia, drewniany wojskowy kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła oraz dwa bloki FKW – oficerski z 13 mieszkaniami i 49 izbami i podoficerski z 24 mieszkaniami i 74 izbami[25].

Szwadron zapasowy 25 puł stacjonował do listopada 1925 w Siedlcach, a następnie w Łukowie, gdzie niebawem skoncentrowano szwadrony zapasowe pozostałych pułków ułańskich Nowogródzkiej BK. W koszarach łukowskich do 1914 stacjonował 6 dywizjon moździerzy, natomiast po 1920 kilka zmieniających się oddziałów piechoty, które stopniowo ustępowały miejsca kawalerii. W maju 1929 piechota opuściła ostatecznie Łuków, a w jej miejsce sprowadzono z Baranowicz szwadrony zapasowe 26. i 27 pułku ułanów[26]. Wiosną 1939, w wyniku połączenia trzech szwadronów, powstała Kadra Zapasowa Kawalerii. We wrześniu 1939 w koszarach utworzono Ośrodek Zapasowy Kawalerii „Łuków"[27].

Po II wojnie światowej Słobódka była garnizonem Armii Czerwonej, a następnie białoruskiej. Obecnie (2020) wszystkie zabudowania są własnością cywilną, a budynki posiadają częściowo numerację przypisaną do ulic, a częściowo dawną wojskową. Zachowała się znaczna część budynków murowanych i co najmniej dwa drewniane. W 2012 zawalił się największy, trójkondygnacyjny blok koszarowy położony w centrum kompleksu. Nie istnieje również wspomniany kościół[28].
Teren koszar w Łukowie został po 1945 przekazany użytkownikom cywilnym i silnie przekształcony. Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy stanowi ona relikty obiektów przedwojennych czy też powstał w całości po 1945[28].

Konie

Konie starano się grupować według maści w poszczególnych pododdziałach według następującego schematu: 1 szwadron – kasztany z białą gwiazdką, 2 szwadron – kasztany z białymi nozdrzami i pyskami, 3 szwadron – kasztany z białymi łatami, 4 szwadron – kasztany z białymi pęcinami, szwadron ciężkich karabinów maszynowych – ciemne kasztany, pluton łączności i pluton trębaczy – konie siwe. Pułk odnosił liczne sukcesy w dziedzinie sportu konnego zarówno w krajowych, jak i międzynarodowych zawodach konnych. Reprezentacja wielokrotnie startowała w konnych zawodach o Mistrzostwo Wojska Polskiego, uzyskując czołowe miejsca, w tym I miejsce i tytuł mistrzowski w 1933. W ogólnej klasyfikacji zawodów konnych w latach 1923–1939 pułk uplasował się na 4 miejscu[29].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[30][d]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku płk Bohdan Kazimierz Stachlewski
I zastępca dowódcy ppłk Marian Korczak
adiutant por. Karol Pruszyński[e] *
naczelny lekarz medycyny por. lek. Edward Jędrych[f]
lekarz weterynarii kpt. Piotr Pióro
oficer placu Prużana rtm. adm. (kaw.) Wiktor Smoliński
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) mjr Wincenty Witold Cendro
oficer mobilizacyjny rtm. Ludwik Rojkiewicz
zastępca oficera mobilizacyjnego por. Tadeusz Basiński
oficer administracyjno-materiałowy vacat
dowódca szwadronu gospodarczego por. Karol Pruszyński (*)
oficer gospodarczy kpt. int. Władysław Paluchowski
oficer żywnościowy chor. Władysław Głowacki
dowódca plutonu łączności por. Stefan Marcin Trzebiński
dowódca plutonu kolarzy vacat
dowódca plutonu ppanc. vacat
dowódca 1 szwadronu por. Tadeusz Gerlecki
dowódca plutonu ppor. Bolesław Piotr Wanatowicz
dowódca 2 szwadronu rtm. Roch Szczeblowski
dowódca plutonu ppor. Jan Błasiński
dowódca plutonu ppor. Bogusław Włodzimierz Wałecki
dowódca 3 szwadronu rtm. Zygmunt IV Orłowski
dowódca plutonu ppor. Witold Martyni
dowódca plutonu ppor. Włodzimierz Aleksander Mincer
dowódca 4 szwadronu por. Mieczysław Gajewski
dowódca plutonu ppor. Zbigniew Walery Gędzierski
dowódca szwadronu km rtm. Wincenty Zawadzki
dowódca plutonu por. Oskar Olizar
dowódca plutonu por. Zdzisław Franciszek Wójcikowski
dowódca szwadronu zapasowego rtm. Witold Andrzejewski
zastępca dowódcy vacat
odkomenderowany por. Hipolit Brzozowski
na kursie rtm. Włodzimierz Pilinkiewicz
na kursie rtm. Antoni Pieściuk
na kursie por. Wacław Witkowski

Mobilizacja

23 marca 1939 roku 25 pułk Ułanów Wielkopolskich został zmobilizowany w ramach mobilizacji alarmowej w grupie "czerwonej". Poza organicznymi pododdziałami pułku zmobilizowano dla brygady: samodzielny pluton km nr 9, oraz dwie kolumny taborowe nr 941 i 942[34]. W dniach 23-28 marca pułk załadowano na transporty kolejowe w macierzystym garnizonie w Prużanie i przewieziono poprzez Orańczyce, Baranowicze i Białystok do stacji kolejowej w Sierpcu. Po przyjeździe dyslokowano je do wsi przy szosie Sierpc- Rypin. Zajęto wsie Szczutowo i pobliskie. Prowadzono szkolenie i zgrywanie szwadronów i plutonów pułku. 8 lipca 25 puł. przeszedł marszem nad granicę niemiecką do Lidzbarka i sąsiednich wsi. Oprócz szkolenia, prowadzono prace inżynieryjno-saperskie i rozpoznawano teren. Pułk zajął środkowy odcinek obrony brygady wsparty baterią 9 dywizjonu artylerii konnej.

Pułk w planie mobilizacyjnym „S”[35]
Nazwa pododdziału Termin Miejsce mobilizacji
dowódca pułku z drużyną alarm Prużany
pluton łączności
1÷4 szwadrony
szwadron karabinów maszynowych
drużyna dowódcy dywizjonu kawalerii nr 39 9 Siedlce
szwadron kawalerii nr 1/39 5
szwadron kawalerii nr 2/39 9
pluton ckm nr 39 5
kolumna taborowa nr 964 7
kolumna taborowa nr 984 12
uzupełnienie do czasu „W” 6
szwadron marszowy 1/25 puł 18
pluton marszowy 1/39 30
szwadron zapasowy do 15

25 puł. w kampanii wrześniowej

Działania bojowe

W czasie wojny obronnej 1939 walczył w składzie Nowogródzkiej Brygady Kawalerii[36][37]. 29 sierpnia 25 p uł. zajął stanowiska w wykonanych wcześniej umocnieniach polowych nad rzeką Wel 2 i 3 szwadron i na południe od Lidzbarka 1 szwadron[36] szwadron ckm plutonami przy szwadronach, 4 szwadron w odwodzie dowództwo puku w leśniczówce Jamielnik[38].

Walki graniczne na Mazowszu

1 września nieprzyjaciel nie nawiązał kontaktu bojowego z pułkiem na zajętych stanowiskach obronnych. Nocą 1/2 września wysłano podjazd z 2 szwadronu w kierunku granicy w okolice Żabiny, gdzie we współdziałaniu z plutonem czołgów rozpoznawczych TK 91 dywizjonu pancernego brygady i jednostką straży granicznej nawiązano kontakt ogniowy z patrolami niemieckimi. 2 września 25 pułk ułanów nie nawiązał kontaktu bojowego z nieprzyjacielem. 3 września potyczkę z niemieckimi kolarzami i piechotą stoczyła placówka 4 szwadronu w miejscowości Wielki Łęck. Pododdziały niemieckie zostały odrzucone z miejscowości ponosząc starty w zabitych i rannych. 3 września na rozkaz dowódcy brygady gen. bryg. Władysława Andersa w godzinach nocnych pułk zszedł ze swoich stanowisk obronnych i podjął nocny marsz do lasów w okolicach na północ i wschód od Sierpca, a kolejną nocą 4/5 września pomaszerował do Płocka. 5 września o świcie po przejściu pułku na zachodni brzeg Wisły po moście zatrzymał się w lesie w okolicach Radziwia i Łącka stanowił wraz 27 pułkiem ułanów odwód brygady[39].

Odwrót i walki pod Mińskiem Mazowieckim

Wieczorem 8 września 25 puł. w kolumnie Nowogródzkiej BK podjął marsz przez Gąbin wzdłuż Wisły do Puszczy Kampinoskiej docierając do wsi Biała Góra. Następnie 9 września dotarł do okolic Kazunia, ponownie zawrócony w rejon Czerwińska, Wyszogrodu i Kromnowa Polskiego dotarł tam 10 września. W trakcie marszu w Puszczy Kampinoskiej był atakowany przez lotnictwo niemieckie. Po krótkim odpoczynku ułani wielkopolscy pomaszerowali ponownie przez Puszczę Kampinoską w kierunku Modlina. Przechodząc most na Wiśle nocą 10/11 września, poprzez Jabłonnę, Ząbki dotarł do Miłosnej. 25 puł. odpoczywał 12 września. Na bazie Nowogródzkiej BK, Wołyńskiej BK, części Kresowej BK oraz pododdziałów piechoty i artylerii utworzono rozkazem Naczelnego Wodza Grupę Operacyjną Kawalerii gen. bryg. W. Andersa.

Zgodnie z rozkazami grupa w dniu 13 września miała wykonać natarcie w kierunku Mińska Mazowieckiego i Kałuszyna. 25 pułk ułanów wraz z baterią 4/9 dak miał poruszać się za pierwszorzutowymi 27 puł. i 26 pułkiem ułanów jako odwód GOKaw. W godzinach popołudniowych płk B. Stachlewski wprowadził do walki o Siennicę 1, 2 i 4 szwadrony pułku, ze wsparciem 4/9 dak. Jednak z uwagi na odkryty teren dowódca pułku wstrzymał dalszy atak wiążąc piechotę niemiecką walką ogniową, wyczekując z natarciem do godzin nocnych. Jednak w godzinach nocnych pułk wycofał się na rozkaz dowódcy brygady płk. Kazimierza Żelisławskiego. Pomaszerował przez Kołbiel i Garwolin w okolice Łaskarzewa, gdzie zatrzymał się w zagajnikach w pobliżu miasta.

Na Lubelszczyźnie pod Krasnobrodem

Wieczorem 14 września 25 puł. podjął dalszy marsz w kierunku Baranowa nad rzeką Wieprz, osiągając rejon lasów na wschodnim brzegu rzeki 15 września. W trakcie postoju pułku wysłane patrole toczyły z powodzeniem potyczki na szosie Warszawa-Lublin. Po odpoczynku 17 września pułk wraz z macierzystą brygadą podjął dalszy marsz lasami przez Samoklęski i Cyców odpoczywając w dzień, maszerując nocami w kierunku Rejowca, który osiągnął 19 września[40]. W trakcie postoju wysłano dwa podjazdy z 1 i 2 szwadronu: jeden na Krasnystaw drugi na Wojsławice i Grabowiec, które nawiązały kontakt bojowy z niemieckimi pododdziałami. 1 szwadron zniszczył niemiecki patrol zmotoryzowany. Grupa Operacyjna Kawalerii zgodnie z rozkazem dowódcy Frontu Północnego gen. dyw. S. Dąb-Biernackiego miała prowadzić natarcie w kierunku południowym, ku granicom rumuńskiej i węgierskiej. 21 września pułk osiągnął rejon Wojsławice, Grabowiec.

22 września przegrupował się wraz z Nowogródzką BK do wsi Kraczów i Sosnowa zajmując podstawy wyjściowe do natarcia w kierunku Krasnobrodu. Tego dnia jako straż przednia brygady działał 25 puł. z baterią 1/9 dak, obok działał 4 pułk strzelców konnych z 2/9 dak. We wsi Dąbrowa jadący w I rzucie pułku 4 szwadronu rozpoznał niemiecką piechotę. Uderzenie spieszonymi od czoła 2 i 4 szwadronem oraz ze skrzydła 1 szwadronem ze wsparciem 1 baterii 9 dak przyniosło sukces pułkowi. Ranny został dowódca 4 szwadronu rtm. A. Pieściuk. Na noc 22/23 września pułk zajął obronę we wsi Dąbrowa. 23 września o świcie ułani wielkopolscy podjęli dalsze działania zaczepne osiągając lasy na południe od Suchowoli. Po czym czołowy 2 szwadron po osiągnięciu Nowej Wsi przekroczył rzekę Wieprz i spieszony zaatakował oddziały niemieckie w Krasnobrodzie. Szwadrony 3 i 4 pod dowództwem ppłk. Korczaka zastępcy dowódcy pułku wsparły natarcie 2 szwadronu rtm. Roycewicza. 1 szwadron i za nim pluton kolarzy po przejściu po moście rzeki Wieprz, oskrzydliły od wschodu Krasnobród. Po osiągnięciu wsi Podklasztor 1/25 puł. zepchnął niemieckie ubezpieczenia i w szyku konnym wykonał szarżę na niepełny szwadron kawalerii niemieckiej ze składu 8 dywizjonu rozpoznawczego niemieckiej 8.DP. Po starciu na białą broń, kawaleria niemiecka wycofała się, a prowadzący pościg konno 1 szwadron dostał się pod ostrzał niemieckiej broni maszynowej z zabudowań wsi Podklasztor. Od ostrzału niemieckiego poległo wielu ułanów, wśród nich dowódca por. Tadeusz Gerlecki, reszta szwadronu wycofała się i schroniła za zabudowaniami. W tym czasie spieszony pluton kolarzy wykonał natarcie na wieś Podklasztor, poległ jego dowódca ppor. Marian Śrutka, pluton kolarzy w natarciu zdobył wieś i nawiązał kontakt z atakującymi Krasnobród szwadronami pułku. 1 bateria 9 dak ostrzeliwała południowy skraj Krasnobrodu uniemożliwiając ewentualne podejście niemieckich odwodów spoza miasta. Straty jakie pułk poniósł pod Krasnobrodem to: 26 zabitych i 35 rannych. Wśród poległych było 2 w/w oficerów[41].

Przebijanie się na południe

Po odpoczynku i zabezpieczeniu przejścia pozostałej części Nowogródzkiej BK i innych oddziałów z GOKaw. gen. Andersa przez Krasnobród. Pułk wieczorem wyruszył w kierunku Majdanu Sopockiego. Następnie rano 24 września 25 p uł. przemieścił się do Rudy Różanieckiej zajmując okoliczne lasy. Wystawione placówki i ubezpieczenia toczyły potyczki z niemieckimi patrolami i były atakowane przez niemieckie lotnictwo. W nocy 24/25 września w trakcie przekraczania szosy Bełżec-Cieszanów stoczył walkę czołowym 3 szwadronem z kolumną niemiecką, a następnie 3 szwadron wraz z 2 szwadronem zabezpieczał przejście macierzystego pułku i reszty sił GOKaw. Następnie 25 p uł. pomaszerował w ślad za macierzystą brygadą przez Wólkę Horyniecką do wsi Siedliska.

26 września 25 pułk ułanów jako straż przednia brygady maszerował w kierunku południowym. We wsi Lipniki stoczył potyczkę 3 szwadron z oddziałami Armii Czerwonej. W godzinach wieczornych we wsi Chlipie stoczył walkę z sowieckimi oddziałami 99. Dywizji Strzelców, dywizjon mjr. W. Cendro w składzie 3 i 1 szwadronu. Gdy strona sowiecka zaproponowała przerwanie walki, 27 września pułk wycofał się w kierunku południowym, dalsze ubezpieczenie prowadził pozostawiony 1 szwadron, który został podstępnie otoczony przez sowietów i dostał się do niewoli. 2 szwadron wysłany został jako podjazd do wsi Koniuchy, rtm. Roycewicz nie zachował ostrożności w wyniku czego szwadron został otoczony przez kawalerię i czołgi sowieckie i po gwałtownej walce dostał się do niewoli. Pozostałe szwadrony pułku 27 września dotarły do lasów w okolicach wsi Krukienic gdzie stoczyły ostatnią walkę z wojskami Armii Czerwonej. W trakcie walk z wojskami sowieckimi pułk został rozproszony. Podzielony na grupki przebijał się przez pierścień okrążenia. Część żołnierzy usiłowała przedostać się do granicy węgierskiej. 28 lub 29 września przedzierający się oficerowie pułku we wsi Pinkut, 10 km od Mościsk zostali zamordowani przez Ukraińców. Zginęli tam płk B. Stachlewski, rtm. W. Pilinkiewicz, por. W. Witkowski i ppor. Z. Gędzierski. Wielu przedzierających się podoficerów i ułanów trafiło do niewoli sowieckiej lub niemieckiej, a niektórzy zostali zamordowani przez dywersantów ukraińskich[42][43][44].

Straty pułku wynosiły ogółem 90 żołnierzy, w tym 44 zabitych i 46 rannych.

Oddział Zbierania Nadwyżek 25 pułku ułanów oraz pododdziały sformowane na ich bazie w Ośrodku Zapasowym Nowogródzkiej Brygady Kawalerii „Łuków”.

W trakcie mobilizacji powszechnej do Prużany zgłosili się oficerowie, podoficerowie i ułani rezerwy, z nich i pozostałej w garnizonie kadry pułku pod dowództwem rtm. Ludwika Rojkiewicza sformowano OZN 25 puł. Przewieziony został ok. 7-8 września transportem kolejowym do Ośrodka Zapasowego Kawalerii Nowogródzkiej BK w Łukowie. Na bazie nadwyżek 25 puł. sformowano w ośrodku szwadron liniowy pod dowództwem por. Tadeusza Basińskiego. Ponadto część ułanów weszła w skład; szwadronu ckm, plutonów: kolarzy, łączności i pionierów formowanych w OZ Kaw. „Łuków”. Szwadron por. T. Basińskiego wraz z dwoma innymi szwadronami liniowymi i szwadronem ckm, uzupełniły 21 września we wsi Werhy 5 pułk ułanów ze składu Podlaskiej Brygady Kawalerii. Szwadron dzielił dalsze losy z 5 puł. walcząc z wojskami sowieckimi pod Jabłonią i niemieckimi w bitwie pod Kockiem.

Z pozostałych jeszcze nadwyżek 25 pułku ułanów rtm. Ludwik Rojkiewicz sformował następny szwadron konny, który wszedł w skład dywizjonu kawalerii „Łuków” pod dowództwem ppłk. Czesława Wisłockiego. Dywizjon „Łuków” 19 września dołączył do Grupy Kawalerii ppłk. Kazimierza Halickiego w Grupie „Dubno”.

Ułani 25 pułku weszli również w skład:

  • samodzielnego dywizjonu kawalerii mjr. Witolda Borejszy, który 20 września został zdemobilizowany w okolicach Kowla.
  • szwadronu pieszego rtm. Edwarda Metzegera[45].

Za kampanię wrześniową 1939 pułk został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy[46].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[33][47]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku płk Bohdan Stachlewski (zamordowany przez Ukraińców)
I zastępca dowódcy pułku ppłk Marian Korczak
II zastępca, kwatermistrz mjr Wincenty Cendro
adiutant rtm. Włodzimierz Pilinkiewicz (zamordowany przez Ukraińców)
oficer informacyjny ppor. Zbigniew Gędzierski
oficer broni i pgaz. por. Henryk Zdanowski
oficer żywnościowy chor. Głowacki
oficer płatnik ppor. int. rez. dr Stanisław Gall vel Guttman (niewola niemiecka)[48]
kapelan ks. por. Młody
lekarz medycyny por. lek. Tadeusz Jędrych (zamordowany przez Ukraińców)
lekarz weterynarii kpt. lek. Piotr Pióro
szef kancelarii wachm. Żero
dowódca 1 szwadronu por. Tadeusz Gerlecki (poległ 23 IX pod Krasnobrodem)
dowódcy plutonów ppor. Bolesław Wanatowicz
ppor. Zbigniew Gędzierski
wachm. pchor. Józef Świda,
ppor. Mieczysław Andrzejczyk
dowódca 2 szwadronu rtm. Henryk Leliwa-Roycewicz
dowódcy plutonów: ppor. Jan Błasiński
ppor. Bogusław Wałecki
ppor. Stanisław Andrzejewski
wachm. Michał Olejniczak
dowódca 3 szwadronu rtm. Zygmunt Orłowski
dowódcy plutonów: por. Karol Potocki
ppor. Włodzimierz Mincer (†Francja 1944)
ppor. Jan Estkowski
pchor. Konstanty Sadowski
dowódca 4 szwadronu rtm. Antoni Pieściuk
dowódcy plutonów por. Wacław Witkowski,
ppor. Witold Martini (†Katyń)
pchor. Witold Brunon Małecki
dowódca szwadronu zapasowego rtm. Witold Andrzejewski
dowódca szwadronu ckm rtm. Wincenty Zawadzki (rozstrzelany przez Niemców za działalność konspiracyjną)
dowódcy plutonów por. Zdzisław Wójcikowski
ppor. Antoni Radziszewski
ppor. Jerzy Młodkowski
dowódca plutonu ppanc. por. Hipolit Brzozowski
zastępca plut. pchor. Kalikst Skarżyński
dowódca plutonu kolarzy ppor. Marian Śrutka (poległ pod Krasnobrodem)
por. rez. Łoś
zastępca wachm. Alfons Misionko
dowódca plutonu łączności por. Marcin Trzebiński
zastępca st. wachm. Maciej Radziun
dowódca szwadronu gospodarczego rtm. Roch Szczeblowski
dowódca kolumny taborowej ppor. Kazimierz Bagieński

Odtworzenie pułku w Polskich Siłach Zbrojnych

Na mocy rozkazu dowódcy 2 Korpusu Polskiego z dnia 22 grudnia 1944 pod dowództwem ppłk. dypl. Wilhelma Lewickiego polecono sformować pancerno-motorowy 25 pułk Ułanów Wielkopolskich[49] – nowy pułk rozpoznawczy 5 KDP. Pułk odtworzono dnia 5 stycznia 1945 w Maglie w południowych Włoszech[50]. Organizację i szkolenie pułku prowadzono w Bazie 2 KP na południu Włoch.

We wrześniu 1946 roku większość żołnierzy pułku transportem kolejowym wyjechała z Włoch przez Francję i kanał La Manche do Wielkiej Brytanii, gdzie pułk stacjonował w obozie wojskowym Grim’s Ditch (koło Salisbury). 5 maja 1947 został formalnie rozwiązany.

Osobny artykuł: 25 Pułk Ułanów Wielkopolskich (PSZ).

Symbole pułkowe

Sztandar

Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

29 kwietnia 1923 roku w Nowogródku dowódca Okręgu Korpusu Nr III, generał dywizji Juliusz Malczewski wręczył w imieniu Prezydenta RP sztandar ufundowany przez oficerów pułku[50][51]. Drzewce były ozdobione orłem podarowanym przez byłego dowódcę oddziału pułkownika Erazma Stablewskiego[50]. Sztandar towarzyszył ułanom podczas walk w 1939 roku, a po rozbiciu pułku przez wojska sowieckie, został zakopany 28 września w lesie koło Woli Sudkowskiej[5][50] lub Władypola[52].

Odznaka pamiątkowa

Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

Początkowo Ministerstwo Spraw Wojskowych zatwierdziło imienne żetony pamiątkowe rozm. 4×3 cm, noszone na łańcuszku po lewej stronie nad orderami. Na żetonach tych widniały: biały emaliowany krzyż maltański, napis 115 pułk ułanów, stopień, nazwisko posiadacza oraz nazwy bitew stoczonych przez pułk w 1920 r. Miniatura takiego żetonu (bez nazw miejscowości), wypełniając środek wieńca oplecionego proporczykami, weszła później do zatwierdzonej odznaki pułkowej[5][53]. Orzeł, który na odznace 115 puł. znajduje się wewnątrz wieńca, został umieszczony nad nim. Na dole odznaki wewnątrz dużej litery U znajdowała się cyfra 25[54]. Na odwrocie wygrawerowano nazwy miejscowości gdzie walczył pułk: Malużyn, Ojżeń, Morozowicze, Klewań, Korosteń[53][55].

Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk. z 23 listopada 1922 roku. Posiada kształt srebrnego orła trzymającego w szponach mosiężną tarczę z wizerunkiem krzyża maltańskiego pokrytego białą emalią i nawiązującego do poprzedniej odznaki[5][53]. Tarczę oplata wieniec z liści dębowych owinięty emaliowaną wstęgą w barwie białej, niebieskiej i czerwonej. Pod tarczą inicjał U – ażurowy. Odznakę wykonano w dwóch wersjach: oficerskiej i dla podoficerów i szeregowych. Dwuczęściowa – oficerska wykonana w tombaku i emaliowana, dla podoficerów i szeregowych z białego metalu lub niklowana[53]. Na rewersie stopień, nazwisko wyróżnionego i numer. Wymiary: 40x30 mm, w praktyce 45x28 mm[53]. Wykonanie: Wiktor Gontarczyk – Warszawa[56][53].

Barwy

Osobny artykuł: Barwy jednostek kawalerii Wojska Polskiego.

Barwy pułku nawiązywały do antenatów pułku, przede wszystkim 15. i 16 pułku ułanów, barwy pułku nawiązywały do ich barw. Do biało-szkarłatnych proporczyków 15 pułku ułanów dodano granatową żyłkę nawiązującą do barw 16 pułku ułanów i w ten sposób powstał proporczyk 25 pułku Ułanów Wielkopolskich. Z kolei otok rogatywki był taki sam jak 15 pułku ułanów – szkarłatny[57].

Proporczyk Opis[58][59]
  Proporczyk biało-szkarłatny z chabrową żyłką stosowany do 1927
  Proporczyk biało-szkarłatny z paskiem chabrowym

Kolory nawiązywały do barw 15 p.uł., a chabrowy pasek odnosił się do udziału w formowaniu jednostki kadry 16 p.uł.

  Proporczyk dowództwa pułku w 1939
  Proporczyk 1 szwadronu w 1939
  Proporczyk 2 szwadronu w 1939
  Proporczyk 3 szwadronu w 1939
  Proporczyk 4 szwadronu w 1939
  Proporczyk szwadronu ckm w 1939
  Proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne Opis
  Na czapce rogatywce – otok szkarłatny[60]
  Szasery ciemnogranatowe ze szkarłatnymi lampasami i szkarłatną wypustką[61].
  „Łapka” (do 1921[g]) – karmazynowa[h]

Żurawiejki

Osobny artykuł: Żurawiejka.

Przeniesienie pułku na Polesie do Prużany przyjęte zostało przez oficerów jak „zesłanie” za wileńskie „swawole”. Oficerowie odwiedzali nie tylko Nowogródek, ale również Wilno, stąd żurawiejki:

Wielkopolskim się mianuje,
A w Prużanie pokutuje.
 Wielkopolskich miano dano,
na Polesie ich wysłano.
W Wilnie pańskim się mianuje,
a w Prużanie pokutuje.
Po każdej zwrotce: Lance do boju, szable w dłoń, bolszewika goń, goń, goń!

Powstanie kolejnej żurawiejki wiąże się z „przedsiębiorczą” żoną dowódcy pułku w latach dwudziestych, która praktycznie „rządziła” pułkiem:

Dawniej był to pułk bojowy,
dziś nim rządzą białogłowy.
 Poleszuki, chłopy, pany,
to Prużańskie są ułany.
Pół czerwony a pół biały,
duża liczba a pułk mały.
 Powycierał wszystkie kąty,
sławny pułk dwudziesty piąty[63].
Po każdej zwrotce: Lance do boju, szable w dłoń, bolszewika goń, goń, goń!

Wielkopolscy ułani

Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich.
 
Maciej Mielżyński
 
Witold Dzierżykraj-Morawski
 
Henryk Leliwa-Roycewicz
 
Witold Radecki-Mikulicz
 
Bohdan Stachlewski

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku

Stopień, imię i nazwisko Okres pełnienia służby Kolejne stanowisko
Dowódcy pułku
rtm Maciej Mielżyński 10–29 VII 1920[64][i][j]
płk Erazm Stablewski 29 VII–31 VIII 1920[67][k][l]
rtm. Witold Radecki-Mikulicz 31 VIII 1920–1921[17]
płk dypl. Roland Bogusz 1921–1922[17]
ppłk Aleksander Zelio 1922[17]
płk dypl. Włodzimierz Tyszkiewicz[m] X 1922 – XII 1924[68]
płk Anatol Jezierski I 1925[17]
płk Spirydion Koiszewski I 1925–1932[17][69]
płk dypl. Witold Dzierżykraj-Morawski IV 1932 – III 1937[17][69]
płk Bohdan Stachlewski III 1937 – 31 IX 1939[17][70]
Zastępcy dowódcy pułku
rtm. Bąkiewicz[65]
ppłk kaw. Anatol Jezierski III 1924[71] – 15 I 1925[72]
ppłk kaw. Tadeusz Falewicz XII 1927 – X 1931
mjr kaw. Karol Anders X 1931 – VI 1933
ppłk kaw. Feliks Kopeć VI 1933–1938
ppłk kaw. Marian Korczak 1939

Obsada personalna pułku w sierpniu 1920 roku[12]

  • dowódca pułku – ppłk Erazm Stablewski
  • zastępca – rtm. Bąkiewicz
  • adiutant – ppor. Piotr Dębiński
  • lekarz – kpt. lek. dr Henryk Mianowski
  • oficer gosp. – ppor. Kazimierz Trąmpczyński
  • kapelan – vacat
  • lekarz weterynarii – vacat
  • dowódca kadry – rtm. Jarema Zapolski
  • dowódca 1 szwadronu – rtm. Witold Radecki-Mikulicz
  • dowódcy plutonów: pchor. Ludwik Starczyński, chor. Mieczysław Żniński
  • dowódca 2 szwadronu – ppor. Stanisław Binkowski i ppor. Stanisław Ostoja-Starzecki
  • dowódca 3 szwadronu – ppor. Józef Milewski
  • dowódcy plutonów: ppor. Adam Przylipski, pchor. Jerzy Kühn, pchor. Jerzy Karwat
  • dowódca 4 szwadronu – ppor. Wiktor Baranowski
  • dowódca plutonu: ppor. Jan Danowski

Kawalerowie Virtuti Militari

Odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1939

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1939[73].

  • ppor. Jan Błasiński
  • por. Hipolit Brzozowski
  • kpr. Edmund Drela
  • por. Tadeusz Gerlecki
  • kpr. Jan Kapela
  • ppłk Marian Korczak
  • kpr. Karol Mikołajewski
  • st. wachm. Michał Olejniczak
  • rtm. Henryk Rojcewicz
  • ppor. Jan Śrutka
  • por. Stefan Marcin Trzebiński
  • por. Wacław Witkowski
  • por. Zdzisław Wójcikowski

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Walecznych za wojnę 1939[73].

  • ppor. Jan Błasiński
  • mjr Wincenty Cendro
  • plut. Marian Langiewicz
  • ppor. Oskar Olizar
  • rtm. Antoni Pieściuk
  • por. Karol Potocki
  • rtm. Henryk Rojcewicz
  • plut. Franciszek Rossa
  • por. Jerzy Szaniawski

Żołnierze 25 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[74] oraz Muzeum Katyńskie[75][n][o].

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Andrzejewski Witold[78] rotmistrz żołnierz zawodowy dowódca szwadronu zapasowego Charków
Cendro Wincenty major dyplomowany żołnierz zawodowy Katyń
Chrościcki Eugeniusz rotmistrz rezerwy inżynier rolnik dobra ks. Czetwertyńskiego Charków
Dyszlonek Ludwik podporucznik rezerwy agronom Katyń
Gędzierski Zbigniew[79] podporucznik żołnierz zawodowy Katyń
Jędrych Edward[80] porucznik lekarz żołnierz zawodowy Katyń
Korczak Marian podpułkownik żołnierz zawodowy Katyń
Martyni Witold[81] podporucznik żołnierz zawodowy dowódca plutonu Katyń
Nowicki Jerzy Roman porucznik rezerwy urzędnik Dyr. Lasów Państwowych w Białowieży Katyń
Szałowski Stefan podporucznik rezerwy Charków
Smocarski Jerzy podporucznik ULK
Wanatowicz Bolesław Piotr[82] podporucznik żołnierz zawodowy Katyń
Zdanowski Henryk porucznik rezerwy prawnik Katyń

Pamięć o pułku

 
Tablica pamiątkowa w sanktuarium w Krasnobrodzie

W 1987 roku Szkoła Podstawowa w Krasnobrodzie otrzymała imię 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich. Od 2017 roku, po reorganizacji oświaty, imię 25 Pułku Ułanów Wielkopolskich nosi Zespół Szkół w Krasnobrodzie[83]

Uwagi

  1. ↑ W rocznicę bitwy pod Klewaniem[1].
  2. ↑ Według J. Błasińskiego, Erazm Stablewski był pierwszym dowódcą tego pułku[2].
  3. ↑ W Historii 25 puł. pod redakcją Mijakowskiego, Rozdżestwieńskiego, Kukawskiego podano nazwisko Świerski[19].
  4. ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[31].
  5. ↑ Gwiazdką oznaczono oficera, który pełnił jednocześnie więcej niż jedną funkcję[32].
  6. ↑ W opracowaniu J. Błasińskiego zapisano imię Tadeusz[33].
  7. ↑ W 1921 roku przywrócono barwne proporczyki w broniach jezdnych.
  8. ↑ Karmazynowe patki ułanów (zamiast proporczyków) nawiązywały do dawnych barw mundurów i wyłogów tych formacji od XVIII wieku po 1831[62].
  9. ↑ Według Historii 25 puł. pod redakcją Mijakowskiego, Rozdżestwieńskiego, Kukawskiego, rtm. Melżyński był tylko planowanym dowódcą pułku, ale do niego nie dojechał[65].
  10. ↑ Według Historii 25 puł. pod redakcją Mijakowskiego, Rozdżestwieńskiego, rtm. Melżyński jest jednak wymieniany jako jego dowódca od 10 do 29 lipca[66].
  11. ↑ Według J. Błasińskiego, był pierwszym dowódcą tego pułku[2].
  12. ↑ Według Historii 25 puł. pod redakcją Mijakowskiego, Rozdżestwieńskiego, był pierwszym dowódcą tego pułku[65].
  13. ↑ W opracowaniu J. Błasińskiego zapisano imię Jan[17].
  14. ↑ Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[76].
  15. ↑ Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[77].

Przypisy

  1. ↑ Filipow i Wróblewski 1992 ↓, s. 44.
  2. ↑ a b c Błasiński 1995 ↓, s. 3.
  3. ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 5.
  4. ↑ Błasiński 1995 ↓, s. 10–11.
  5. ↑ a b c d Satora 1990 ↓, s. 242.
  6. ↑ a b c d Goel 1929 ↓, s. 16.
  7. ↑ Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych nr 2 z 18 lutego 1933 r., poz. 20.
  8. ↑ Smaczny 1989 ↓, s. 198–199.
  9. ↑ a b c d Błasiński 1995 ↓, s. 4.
  10. ↑ Korpus Poleski 1928 ↓, s. 201.
  11. ↑ Tuliński 2020 ↓, s. 956.
  12. ↑ a b Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 6–7.
  13. ↑ Błasiński 1995 ↓, s. 7.
  14. ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 16.
  15. ↑ Błasiński 1995 ↓, s. 8.
  16. ↑ Błasiński 1995 ↓, s. 9–10.
  17. ↑ a b c d e f g h i Błasiński 1995 ↓, s. 20.
  18. ↑ Gocel 1929 ↓, s. 18.
  19. ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 17.
  20. ↑ Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 17.
  21. ↑ Błasiński 1995 ↓, s. 10.
  22. ↑ a b Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 18.
  23. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 650.
  24. ↑ Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 30.
  25. ↑ Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 31.
  26. ↑ Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 32.
  27. ↑ Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 32–33.
  28. ↑ a b Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 34.
  29. ↑ Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 22.
  30. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 707–708.
  31. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  32. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VIII.
  33. ↑ a b Błasiński 1995 ↓, s. 49.
  34. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 214.
  35. ↑ Wojciechowski 2010 ↓, s. 6.
  36. ↑ a b Błasiński 1995 ↓, s. 23.
  37. ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 41.
  38. ↑ Dymek 2014 ↓, s. 137.
  39. ↑ Błasiński 1996 ↓, s. 180-188.
  40. ↑ Jarząbkiewicz i Łukomski 2000 ↓, s. 206-210.
  41. ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 58-70.
  42. ↑ Błasiński 1996 ↓, s. 216-239.
  43. ↑ Błasiński 1995 ↓, s. 33-46.
  44. ↑ Jarząbkiewicz i Łukomski 2000 ↓, s. 211-217.
  45. ↑ Dymek 2014 ↓, s. 146.
  46. ↑ Zarządzenie gen. W Andersa z 11 listopada 1966 r. Instytut Polski i Muzeum im. gen Sikorskiego w Londynie, sygn. A XII 77.
  47. ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 44–45.
  48. ↑ Stanisław Gall. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.6705 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-11-11].
  49. ↑ Suchcitz (red.) 2012 ↓, s. 452.
  50. ↑ a b c d Błasiński 1995 ↓, s. 53.
  51. ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 78.
  52. ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 80.
  53. ↑ a b c d e f Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 86.
  54. ↑ Błasiński 1995 ↓, s. 54.
  55. ↑ Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 5.
  56. ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 207–208.
  57. ↑ Kucharski i Tym 2020 ↓, s. 19.
  58. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. nr 22 z 4 VIII 1927, poz.268
  59. ↑ Smaczny 1989 ↓, s. 382.
  60. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. nr 6 z 24 II 1928, poz.66
  61. ↑ Smaczny 1989 ↓, s. 377.
  62. ↑ Żygulski (jun.) i Wielecki 1988 ↓, s. 116.
  63. ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 92.
  64. ↑ Goel 1929 ↓, s. 5.
  65. ↑ a b c Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 6.
  66. ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 74.
  67. ↑ Goel 1929 ↓, s. 6.
  68. ↑ Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 75.
  69. ↑ a b Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 76.
  70. ↑ a b Kukawski i Tym 2013 ↓, s. 77.
  71. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 22 z 9 III 1924, s. 108.
  72. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 7 z 22 I 1925, s. 30.
  73. ↑ a b c Błasiński 1995 ↓, s. 52.
  74. ↑ Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  75. ↑ Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  76. ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓.
  77. ↑ Wyrwa 2015 ↓.
  78. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 4439.
  79. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 962.
  80. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 1392.
  81. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 2270.
  82. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 3947.
  83. ↑ Szkolne święto z ułanami.

Bibliografia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=25_Pułk_Ułanów_Wielkopolskich&oldid=75520463”