Aleksander Kostka-Napierski
Aleksander Kostka-Napierski (ur. 14 listopada 1614[1], prawdopodobnie zm. 18 lipca 1651 w Krakowie) – oficer wojsk koronnych, uczestnik szwedzki wojny trzydziestoletniej i przywódca polski powstania chłopskiego na Podhalu w 1651.
| UWAGA: Błąd parametru {{{rodzaj wojsk}}}=lądowe Ten parametr może przyjmować jedynie wartości:
| |
| |
| kapitan | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
18 lipca 1651 |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy |
wojna trzydziestoletnia |
Życiorys
Pochodził prawdopodobnie ze szlacheckiego rodu z Mazowsza. Umiał czytać i pisać oraz władał wieloma językami. Według jednej z hipotez był prawdopodobnym przyrodnim synem króla Władysława IV, według innej nazywał się Wojciech Stanisław Bzowski. Wychowywał się najprawdopodobniej u Biskupa fromborskiego Jana Alberta. Początkowo służył w rotach szlacheckich, a później w wojsku cudzoziemskim. W okresie wojny trzydziestoletniej służył w armii szwedzkiej w stopniu kapitana. Uczestniczył w działaniach zbrojnych w Niemczech[2]. Około roku 1632 wrócił do Polski i osiadł na Podhalu w gminie Czorsztyn. W roku 1620 jako wysłannik króla Władysława IV Wazy wyjechał do Anglii, Francji, Hiszpanii i Szwecji w celu uzyskania pomocy i wsparcia dla wojny z Turcją. Po śmierci Władysława IV Wazy w roku 1648 z upoważnienia przyszłego króla polski Jana II Kazimierza Wazy w 1650 zajmował się, zaciągiem chorągwi na podhalu [3]. Na początku 1651 zorganizował zaciąg wojsk na Podhalu (z udziałem Marcina Radockiego i Stanisława Łętowskiego) posługując się, (najprawdopodobniej sfałszowanymi) rozkazami królewskimi wydanymi na nazwisko lub pseudonim "Napierski" (przedtem był znany jako Aleksander ps. "Kostka" ze Szternberku).
W czerwcu 1651 na stanął na czele powstańców chłopskich którzy sprzeciwili się podnoszeniu danin przez Cystersów i zajął wraz chłopstwem Zamek w Czorsztynie. W Czorsztynie 22 czerwca 1651 roku, wydał uniwersały skierowane do uciśnionych chłopów w Res Publice Polski, wzywając ich do wojny chłopów pańszczyźnianych tzw.: powstania "antyszlacheckiego"[4]. W odezwie, fałszywie zapewniał, że król Jan II Kazimierz Waza solidaryzuje się z powstańcami chłopskimi oraz że gwarantuje chłopom wolność obywatelskie[5]. Usiłował także zwerbować wojska najemne na śląsku. Przypuszczalnie spodziewał się pomocy ze strony księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego, która jednak nie nadeszła. Czorsztyn po dwudniowym oblężeniu został zdobyty przez najemne wojska biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego, a przywódcy powstania, Aleksander ps. "Kostka-Napierski" oraz Stanisław Łętowski, zostali pojmani[6], a następnie przewiezieni do Zamku w Krakowie. Tam Kostka-Napierski w czasie tortur wyznał jedynie, że jest biologicznym synem króla Władysława IV. Po torturach 18 lipca 1651 roku został nabity na pal. Następnie ciała (jego oraz Łętowskiego) powieszono na szubienicy[7]. Po kilku dniach ciała zostały zabrane i pochowane w nieznanym miejscu[8]. Przy Kostce-Napierskim znaleziono m.in. uniwersał Chmielnickiego gwarantujący chłopom zwolnienie z pańszczyzny w zamian za przystąpienie do buntu[potrzebny przypis].
Zdaniem historyków np.: profesorów Pawła Wieczorkiewicza i Janusza Tazbira, Aleksander Kostka-Napierski, miał kontakty z emisariuszami Bohdana Chmielnickiego. Jednakże inni historycy, jak Adam Kersten, podchodzą ostrożnie do jego powiązań z królem szwedzkim, Bohdanem Chmielnickim czy dworem Rakoczych.
Postać Aleksandra Kostki-Napierskiego w literaturze
Bohater powieści Kazimierza Przerwy-Tetmajera Maryna z Hrubego, Władysława Orkana Kostka Napierski. Powieść z XVII wieku, Jalu Kurka Nad Czorsztynem się błyska. O Kostce Napierskim opowieść prawdziwa, dramatu Jana Kasprowicza Bunt Napierskiego, ballady Lucjana Siemieńskiego Napierski oraz filmu w reżyserii Jana Batorego Podhale w ogniu. Patron ulic m.in. w Szczecinie, Łodzi, Katowicach, Dąbrowie Górniczej, Gdyni i Warszawie.
Przypisy
- ↑ Roman Marcinek: Aleksander Kostka-Napierski. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. [dostęp 2015-07-23].
- ↑ Mała Encyklopedia 1970 ↓, s. 103.
- ↑ Lepszy 1968 ↓, s. 266.
- ↑ Piotr Greiner, Ewa Gronkowska, Ryszard Kaczmarek, Kazimierz Miroszewski, Marek Paździora Słownik historii Polski i świata, Katowice 2005, s.125.
- ↑ Zbigniew Łotys, Kwestia chłopska w świadomości społecznej polskiego Oświecenia, Olsztyn 2001, s.51.
- ↑ Lepszy 1968 ↓, s. 267.
- ↑ Romuald Romański, Najsłynniejsze bękarty w dziejach Polski. Losy pozamałżeńskich dzieci królów i książąt polskich, Warszawa 2012, s.69.
- ↑ Romuald Romański, Najsłynniejsze bękarty w dziejach Polski. Losy pozamałżeńskich dzieci królów i książąt polskich, Warszawa 2012, s.70.
Bibliografia
- Sława i niesława Kostki-Napierskiego – Janusz Tazbir, w: „Mówią Wieki” nr 3/1993
- Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Koszalin 2010, s. 119
- Kazimierz Lepszy: Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.
- Mała Encyklopedia Wojskowa (K-Q). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.